PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY EL¯BIETA DOBRACKA G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — S. LISICKI Koordynator regionu Polski zachodniej —- B. PRZYBYLSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Œwidwin (157) (z 2 fig., 4 tab. i 2 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2008 Autor: El¿bieta DOBRACKA Pañstwowy Instytut Geologiczny Oddzia³ Pomorski ul. Wieniawskiego 20, 71–130 Szczecin Redakcja merytoryczna: Ewa MI£ACZEWSKA Pañstwowy Instytut Geologiczny ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego doc. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN 978-83-7538-382-9 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2008 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu. .........................................10 III. Budowa geologiczna .................................................15 A. Stratygrafia.....................................................15 1. Perm ......................................................17 a. Perm œrodkowy ...............................................17 Czerwony sp¹gowiec ...........................................17 Czerwony sp¹gowiec górny ......................................17 b. Perm górny .................................................17 Cechsztyn .................................................17 Werra..................................................18 Stassfurt ................................................19 Leine ..................................................19 Aller ..................................................19 2. Trias.......................................................19 a. Trias dolny .................................................19 Pstry piaskowiec ..............................................19 Pstry piaskowiec dolny.........................................19 Pstry piaskowiec œrodkowy ......................................20 Pstry piaskowiec górny (ret) ......................................20 b. Trias œrodkowy ...............................................20 Wapieñ muszlowy .............................................20 c. Trias górny .................................................21 Kajper ...................................................21 Kajper dolny ..............................................21 Kajper górny ..............................................21 „Retyk”.................................................22 3. Jura .......................................................22 a. Jura dolna (lias) ...............................................22 Hettang...................................................23 Synemur ..................................................23 3 Synemur dolny i górny.........................................23 Pliensbach .................................................23 Toark....................................................24 Toark dolny ..............................................24 Toark górny ..............................................24 4. Paleogen ....................................................24 a. Eocen ....................................................24 b. Oligocen...................................................25 5. Neogen .....................................................28 a. Miocen ...................................................28 6. Czwartorzêd ..................................................29 a. Plejstocen ..................................................29 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................30 Interglacja³ ma³opolski.........................................30 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................30 Zlodowacenie Sanu 2 (Wilgi) .....................................32 Interglacja³ wielki .............................................34 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................36 Zlodowacenie Odry ..........................................36 Interglacja³ lubawski (lubelski) ....................................38 Zlodowacenie Warty ..........................................38 Stadia³ dolny ............................................38 Stadia³ górny ............................................41 Interglacja³ eemski .............................................43 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................44 Zlodowacenie Wis³y ..........................................44 Stadia³ górny ............................................44 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................57 c. Holocen ...................................................58 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................61 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................63 IV. Podsumowanie ....................................................74 Literatura ......................................................76 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 4 I. WSTÊP Granice arkusza Œwidwin (157) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 15°45’–16°00’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 53°40’–53°50’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Powierzchnia obszaru objêtego arkuszem wynosi 306 km2. Wed³ug podzia³u fizyczno-geograficznego Polski (Kondracki, 2000) prawie ca³y obszar le¿y w obrêbie Wysoczyzny £obe- skiej, a po³udniowa jego czêœæ stanowi fragment Pojezierza Drawskiego. Oba mezoregiony nale¿¹ do ma- kroregionu — Pojezierze Zachodniopomorskie i do podprowincji Pojezierza Po³udniowoba³tyckie. Administracyjnie kartowany obszar nale¿y do województwa zachodniopomorskiego i obejmuje fragmenty powiatów: œwidwiñskiego (miasto i gmina Œwidwin oraz gminy: BrzeŸno, Po³czyn Zdrój, R¹bino, S³awoborze), drawskiego (po³udniowa czêœæ obszaru; gminy: Drawsko Pomorskie, Ostrowice) oraz ³obeskiego (po³udniowo-zachodnia czêœæ: gmina £obez). Miasto powiatowe Œwidwin jest oœrodkiem przemys³u: drzewnego, spo¿ywczego, odzie¿owego, a tak¿e turystycznego. W po³udniowej czêœci miasta po³o¿one jest jezioro Bukowiec, nad brzegiem którego usytuowane s¹ oœrodki wypoczynkowe oraz pole kempingowe. Omawiany teren ma charakter typowo rolniczy, a uzupe³niaj¹c¹ funkcjê pe³ni leœnictwo. W gmi- nie Œwidwin 60% ca³kowitej powierzchni zajmuj¹ u¿ytki rolne. Na obszarze wysoczyzny rozwinê³y siê gleby wysokich klas bonitacyjnych od I do IVa. Gleby te maj¹ najwiêksze rozprzestrzenienie w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru w rejonie miejscowoœci £êgi i D¹browa Bia³ogardzka, na wschód od Œwidwina, w okolicach miejscowoœci Bierzwnica oraz w po³udniowo-zachodniej czêœci w rejonie BrzeŸna. W ubieg³ych latach dominowa³y du¿e pañstwowe gospodarstwa rolne, obecnie ziemia jest czêsto niezagospodarowana, a wiêkszoœæ gospodarstw jest zarz¹dzana przez Agencjê W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa. Lasy wystêpuj¹ w czêœci centralnej i po³udniowo-wschodniej badanego obszaru. W obrêbie doliny Regi oraz torfowiska Klêcko tworz¹ zwarte kompleksy leœne, charakteryzuj¹ce siê znacznym zró¿nico- 5 waniem rodzajowym. Wœród gatunków drzew wystêpuje sosna, œwierk buk, d¹b klon. Lasy nad jezio- rem Klêckim znajduj¹ siê w obszarze Chronionego Krajobrazu „Pojezierze Drawskie” z piêknymi buczynami i bagnistymi borami Uroczyska Wrzosowiec. Wystêpuj¹ tu ogromne dêby, z których dwa „Gruby” i „Wysoki” s¹ pomnikami przyrody. W bliskiej odleg³oœci od jeziora Klêckiego znajduje siê per³a lasów Pomorza Œrodkowego — 600-hektarowy Zespó³ Przyrodniczo-Krajobrazowy „Karsibór” utworzony w 1997 r dla ochrony leœnych i bagiennych siedlisk rzadkich roœlin i zwierz¹t. Œwidwin posiada dobre po³¹czenie drogowe z Ko³obrzegiem, Koszalinem oraz Szczecinem, przez miasto przebiega linia kolejowa ³¹cz¹ca je ze Szczecinkiem, Koszalinem i Ko³obrzegiem. Opracowanie arkusza Œwidwin zosta³o zrealizowane w Oddziale Pomorskim Pañstwowego Insty- tutu Geologicznego w Szczecinie na podstawie projektu badañ geologicznych (Sochan, Frankiewicz, Szczesiak, 2000) obejmuj¹cego arkusze: Rusinowo (156), Œwidwin (157), £obez (194), Drawsko Pomorskie (195) zatwierdzonego przez Ministra Œrodowiska decyzj¹ DG/KOK/A0/489-NY-13/2001 z dnia 31.10.2001 r. Prace by³y prowadzone w latach 2003–2006. Sporz¹dzono zdjêcie geologiczne obszaru na podstawie terenowych prac kartograficznych, w ramach których wykonano 873 punkty dokumenta- cyjne, w tym: 586 sond rêcznych o metra¿u 1720,5 m i œredniej g³êbokoœci 3 m, 74 wkopy o ³¹cznej kuba- turze 192 m3 oraz sprofilowano 100 œcian ods³oniêæ o ³¹cznej powierzchni 385,8 m2. Wykonano równie¿ 113 sond mechanicznych o ³¹cznym metra¿u 1115 m do g³êbokoœci od 5 do 15 m (w tym 108 sond do g³êbokoœci 10 m). W celu okreœlenia g³êbokoœci zalegania pod³o¿a podczwartorzêdowego, rozdzielenia osadów czwartorzêdowych na poziomy glacjalne, przebiegu dyslokacji oraz uœciœlenia lokalizacji projektowa- nych otworów kartograficznych wykonano wzd³u¿ projektowanej linii przekroju geologicznego A–B ci¹g elektrooporowy o d³ugoœci oko³o 25 km oraz sondowania krzy¿owe na otworach. £¹cznie wyko- nanych zosta³o 145 sondowañ geoelektrycznych przez firmê Geoserwis z Warszawy (Jagodziñska, Kalitiuk, 2005). Analizê pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego wykona³ Twarogowski (2006). W celu udokumentowania pe³nego profilu utworów czwartorzêdowych wykonano