- 209 - IV. PROGRAM OCHRONY PRZYRODY 1. Wst ęp Las jest jednym z najwa żniejszych komponentów środowiska przyrodniczego, stanowi ącym jednocze śnie niezmiernie cenny element krajobrazu. To wysoko zaawansowana formacja przy- rodnicza, gdzie ro ślinno ść , świat zwierz ęcy, klimat lokalny, stosunki wodne i gleba, powi ązane są ze sob ą sieci ą wzajemnych wpływów i zale żno ści. W naszych warunkach geograficznych to wła śnie tereny le śne stanowi ą główn ą ostoj ę bioró żnorodno ści, gdzie znajduje si ę równie ż naj- wi ęcej obiektów obj ętych prawn ą ochron ą przyrody. Od wieków lasy s ą nierozerwalnie zwi ązane z egzystencj ą człowieka i poddawane ró żno- rodnym jego oddziaływaniom (bezpo średnim i po średnim). Ze wzgl ędu na nieustanny rozwój przemysłu, prowadzon ą gospodark ę oraz pełnienie funkcji terenów rekreacyjnych, narażone s ą na siln ą presj ę i szereg zagro żeń. Pomimo tego ekosystemy le śne zachowuj ą w dalszym ci ągu zdolno ść spełniania ró żnorodnych funkcji, zarówno produkcyjnych jak i pozaprodukcyjnych (ekologicznych i społecznych). Tote ż w celu utrzymania ich walorów dla współczesnych i przy- szłych pokole ń niezb ędna staje si ę ich ochrona. Aby sprosta ć tym zło żonym wyzwaniom nie wystarczy ograniczenie wpływu na środowisko przyrodnicze substancji zanieczyszczaj ących powietrze czy powoduj ących ska żenie gleb i wód. Równolegle z tym musi nast ępowa ć wprowadzanie nowych, racjonalnych rozwi ąza ń zapewnia- jących rozwój wielofunkcyjnej gospodarki le śnej. W zakresie tym obowi ązuje ju ż wiele rozwi ą- za ń legislacyjnych oraz organizacyjno - gospodarczych. Mi ędzy innymi został opracowany do- kument pod nazw ą „Polityka Ekologiczna Pa ństwa” przyj ęty przez Rad ę Ministrów w 2009 r., który nawi ązuje do ogólno światowych tendencji w tym zakresie. Ponadto zostały uchwalone przez Sejm ustawy: „o lasach” z 1991 r. (tekst jednolity Dz.U. 2014r. poz. 1153), okre ślaj ąca zasady zachowania, ochrony i powi ększania zasobów le śnych oraz zasady gospodarki le śnej w powi ązaniu z innymi elementami środowiska i z gospodark ą narodow ą oraz „o ochronie przyrody” z 2004 r. (tekst jednolity Dz.U. 2013r. poz. 627) - okre- ślaj ąca cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieo żywionej oraz krajobrazu. W celu wdro żenia nowego, proekologicznego modelu gospodarki le śnej, Dyrektor General- ny Lasów Pa ństwowych wydał zarz ądzenia: nr 30 z 19 grudnia 1994 r., nr 28 z 11 sierpnia 1995 r. i nr 5 z 24 stycznia 2001 r. w sprawie Le śnych Kompleksów Promocyjnych oraz zarz ą- dzenie nr 53 z dnia 21 listopada 2011 r. wprowadzające nowe „Zasady hodowli lasu”. Konkretnym przykładem realizacji wy żej wymienionych aktów prawnych było wprowadze- nie do praktyki le śnej programów ochrony przyrody, sporz ądzanych pocz ąwszy od 1996 roku w pierwszej kolejno ści dla nadle śnictw wchodz ących w skład Le śnych Kompleksów Promo- cyjnych. Od 1997 roku s ą one obligatoryjnie sporz ądzane dla nadle śnictw, dla których wykony- wane s ą plany urz ądzenia lasu. W minionym okresie gospodarczym 2005-2014 dokonano istotnych zmian w zakresie ochrony przyrody w Polsce. Do najwa żniejszych nale ży wprowadzenie rozporz ądze ń dotycz ą- cych ochrony gatunkowej i siedlisk przyrodniczych. Ponadto w wyniku nowelizacji ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. w 2008 r. powołano do życia nowy organ ochrony przyrody: Ge- neraln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowiska wraz z podległymi jej Regionalnymi Dyrekcjami Ochro- ny Środowiska. Nowelizacja ta przyniosła równie ż zamiany w zakresie kompetencji dotycz ących ochrony środowiska przyrodniczego w naszym kraju. Nie bez wpływu na tryb sporz ądzania pla- nu urz ądzenia lasu pozostaje uchwalenie ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku... (tekst jednolity Dz.U. 2013r. poz. 1235), na podstawie której plany urz ądzania lasu musz ą podlega ć strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Wszystkie te zmiany wprowadzone w trakcie realizacji poprzedniego planu urz ądzenia lasu zmieniły podej- ście do zarz ądzania ochron ą przyrody. Przedstawiony poni żej rozdział elaboratu ma na celu: uaktualnienie informacji na temat bogactwa przyrodniczego lasów Nadle śnictwa, ocen ę istniej ących i potencjalnych zagro żeń dla lasów oraz środowiska przyrodniczego, - 210 - analiz ę wybranych elementów odzwierciedlaj ących przyrodnicze warto ści lasów, okre ślenie kierunkowych działa ń w zakresie ochrony przyrody i metody ich realizacji. W środowisku przyrodniczym, w tym ekosystemach le śnych zachodz ą nieustanne zmiany, głównie zwi ązane z procesami naturalnymi lub działaniami człowieka. Zmienno ść ta, wymusza na le śnikach podej ście do ochrony przyrody w sposób dynamiczny. W zwi ązku z tym opisane w Programie Ochrony Przyrody walory przyrodnicze powinny podlega ć dalszemu rozpoznaniu, a zabiegi ochronne nale ży dostosowywa ć do aktualnej sytuacji. Dokument ten w poł ączeniu z prognoz ą wykonan ą w ramach strategicznej oceny oddziały- wania na środowisko powinien stanowi ć podstaw ę działa ń w zakresie zachowania i odtworzenia wartości przyrodniczych, przy jednoczesnym spełnieniu funkcji produkcyjnych i pozaproduk- cyjnych gospodarki le śnej. Realizuj ąc plan urz ądzenia lasu, w tym zapisy zawarte w „Programie...” w oparciu o pro- gnoz ę oddziaływania na środowisko, nale ży pami ęta ć, że ochrona przyrody w Lasach Pa ństwo- wych, to nieustanny wysiłek podejmowany w celu zachowania ich bogactwa i ró żnorodno ści. Działania te wymagaj ą koordynacji i współpracy z wieloma podmiotami, w tym organizacjami pozarz ądowymi. Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych w Radomiu, w tym Nadle śnictwo Marcule posia- da Certyfikat FSC, oraz Certyfikat PEFC, co potwierdza najwy ższe standardy le śnictwa wielo- funkcyjnego i świadczy o prowadzeniu gospodarki le śnej respektuj ącej mi ędzy innymi postulaty w zakresie ochrony środowiska i warto ści kulturowych. Nale ży podkre śli ć, że wi ększo ść dobro- wolnych działa ń podejmowanych w celu spełnienia standardów i kryteriów, które nios ą w/w certyfikaty wykraczaj ą poza ustawowe formy ochrony przyrody i s ą cennym uzupełnieniem ochrony czynnej ekosystemów le śnych i poszczególnych przedmiotów ochrony. 2. Ogólna charakterystyka Nadle śnictwa Marcule 2.1. Poło żenie i powierzchnia Nadle śnictwo Marcule jest jednym z 23 nadle śnictw Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwo- wych w Radomiu, dzieli si ę na dwa obr ęby le śne: - Małomierzyce o powierzchni 4532,45 - ha; - Marcule o powierzchni 7112,24 - ha Nadle śnictwo 11644,69 - ha Poło żone jest w południowej cz ęś ci województwa mazowieckiego na terenie 3 powiatów: - radomskiego (gminy: Ił ża, Wierzbica); - lipskiego (gminy: Rzeczniów, Sienno); - zwole ńskiego (gmina: Kazanów); Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski, przedstawionej przez J. Kondrackiego (2002), Nadle śnictwo Marcule poło żone jest w: Obszarze – EUROPA ZACHODNIA megaregionie (podobszarze) – Pozaalpejska Europa Środkowa (3), prowincji – Ni ż Środkowoeuropejski (31), podprowincji – Niziny Środkowopolskie (318), makroregionie: – Wzniesienia Południowomazowieckie ((318.8) w mezoregionie: – Równina Radomska (318.86) prowincji – Wy żyny Polskie (34), podprowincji – Wy żyna Małopolska (342), makroregionie: – Wy żyna Kielecka (342,3) w mezoregionie: – Przedgórze Ił żeckie (342,33) - 211 - Obszar Nadle śnictwa poło żony jest w nast ępuj ących jednostkach podziału geobotanicznego (Matuszkiewicz 2008): Pa ństwo – Holarktyda Obszar – Euro-Syberyjski Prowincja – Środkowoeuropejska Ni żowo-Wy żynna Dział – E. Mazowiecko-Poleski Kraina – E.3. Południowomazowiecko-Podlaska Podkraina – E.3.b. Radomska Okr ęg – E.3.b.7. Równiny Radomskiej Podokr ęg – E.3.b.7.i. Ciepielowski Okr ęg – E.3.b.8. Przedgórza Ił żeckiego Podokr ęg – E.3.b.8.c. Wierzbicki Podokr ęg – E.3.b.8.d. Ił żański Podokr ęg – E.3.b.8.f. Szymanowski Według opracowania „Regionalizacja przyrodniczo-le śna Polski” (2010), lasy Nadle śnictwa Marcule poło żone s ą w nast ępuj ących jednostkach: Obr. Małomierzyce Kraina Małopolska (VI) Mezoregion Równiny Radomsko-Kozienickiej (VI-3) (cało ść lasów obr ębu), Mezoregion Przedgórza Ił żeckiego (VI-22) (wyst ępuje jedynie w zasi ęgu teryto- rialnym obr ębu). Obr. Marcule Kraina Małopolska (VI) Mezoregion Równiny Radomsko-Kozienickiej (VI-3) (oddz.1-19, 21-23, 178-182, 190, 191), Mezoregion Przedgórza Ił żeckiego (VI-22) (pozostała cz ęść ). 2.2. Miejsce i rola Nadle śnictwa Marcule w przestrzeni przyrodniczo-le śnej regionu Obr ęb Małomierzyce tworzy zasadniczo jeden zwarty kompleks poło żony na południowo- wschodnim kra ńcu Równiny Radomskiej. Z kolei lasy obr ębu Marcule znajduj ą si ę przy północ- no-wschodniej granicy przedgórza Gór Świ ętokrzyskich, a kompleks „Główny” tego obr ębu (wraz z lasami nadle śnictw Starachowice i Ostrowiec Św.) stanowi cz ęść wielkiego kompleksu tzw. „Lasów Ił żeckich” stanowi ących pozostało ść dawnej „Puszczy Ił żeckiej” . Lasy obu obr ębów poło żone s ą w granicach naturalnego zasi ęgu najwa żniejszych gatunków lasotwórczych, jak: sosna, d ąb, jodła, buk, świerk oraz modrzew. Obr ęb Marcule - poło żony na obszarze o bardziej zło żonej budowie geologicznej i bardziej zró żnicowanej rze źbie terenu - jest obiektem o wi ększym bogactwie przyrodniczym. Potwier- dzeniem tego jest: wyodr ębnienie na jego powierzchni dwóch rezerwatów przyrody, obj ęcie kompleksów „Polany”, „Seredzice I” i „Seredzice II” oraz cz ęś ci działek przej ę- tych z PFZ w obr ębie ewidencyjnym Gaworzyna granicami Obszaru Chronionego Krajobrazu „Ił ża-Makowiec” , obj ęcie kompleksu „Polany” OZW„Pakosław” w ramach sieci NATURA 2000, ustanowienie u