MONUMENTA ISSN: 1857-999Х годишник нА истрАжувАчкиот центАр зА културно нАследство број 4, година 2019 „цветАн гроздАнов“ При МАНУ Издавач МАКЕДОНСКА АКАДЕМИЈА НА НАУКИТЕ И УМЕТНОСТИТЕ Главен уредник EDITOR IN CHIEF Ѓорги ПоП-АтАнАсов GJORGI POP-ATANASOV редакција EDITORS Гојко Суботиќ (Белград) GOJKO SUBOTIć (BELGRADE) вера битракова Грозданова (Скопје) VERA BITRAKOVA GROZDANOVA (SKOPJE) акСинија Џурова (Софија) AKSINIJA DžUROVA (SOFIA) бојан Ѓуриќ (ЉуБЉана) BOJAN DJURIć (LJUBLJANA) анте рендиќ Миочевиќ (ЗагреБ) ANTE RENDIć MIOčEVIć (ZAGREB) Сашо ЦветковСки (Скопје) SAšO CVETKOvsKI (SKOPJE) алекСандра николоСка (Скопје) ALEKSANDRA NIKOLOSKA (SKOPJE) Технички уредник TECHNICAL EDITOR Сашо ЦветковСки SAšO CVETKOVSKI MONUMENTA СОДРЖИНА Предговор 7 PREFACE георгИ Старделов ВознеС на човечкИот дух 11 владо камбовСкИ Акад. Цветан грозданов: ЖИвот И дело ПоСветенИ 19 на унИверзалнИ вредноСтИ бехИџудИн ШехаПИ Неколку зборовИ за мојот ПрофеСор 25 гојко СуботИћ ЗИдно СлИкарСтво на фаСадама бочнИх ПараклИСа 29 БогородИЦе ПерИвлеПте у охрИду GOJKO SUBOTIć THE WALL PAINTING ON THE FAÇADES OF THE PAREKKLESIA OF THE MOTHER OF GOD PERIVLEPTOS IN OHRID акСИнИя дЖурова За украСенИте гръЦкИ ръкоПИСИ 43 от охрИд С оглед на тяхното възнИкване AxiniA DžurovA LES MANUSCRITS GRECS ENLUMINÉS D’OHRID, EXAMINÉS DANS L’OPTIQUE DE LEUR LOCALISATION ivAnkA GerGovA RELICS AND REPRESENTATIONS. BULGARIAN CASES IN POINT 73 Иванка гергова МоШтИ И лИковИ. БугарСкИ ПрИмерИ вера бИтракова грозданова УШте еднаШ за монетнИте емИСИИ на андрИја гроПа 89 ЖуПан андрИја гроПа ИлИ ЖуПан „рИг“? verA BitrAkovA GrozdanovA A NOUVEAU SUR LES ÉMISSIONS DE MONNAIES D’ANDRIA GROPA JOUPAN ANDRIA GROPA OU JOUPAN “RIG“? вИтомИр мИтевСкИ ОПлакување на херојот во антИчката, вИзантИСката 101 И македонСката еПСка ПоезИја vitomir mitevski MOURNING OF THE HERO IN ANCIENT, BYZANTINE AND MACEDONIAN EPIC POETRY ЃоргИ ПоП-атанаСов РакоПИСИте на ПолоШкИот манаСтИр „Св. ЃоргИ“ 115 GjorGi PoP-AtAnAsov MANUSCRIPTS OF THE POLOG MONASTERY OF “ST. GEORGE” MONUMENTA vlADimir Peter Goss THE ART OD CROATIAN SPACE 131 владИмИр Петер гоС УметноСта на хрватСкИот ПроСтор елИЦа манева камена Иконка на Св. марИна – марковИ кулИ, 143 вароШ – ПрИлеП elicA mAnevA STONE ICON OF ST. MARINA – MARKOVI KULI, VAROSH – PRILEP коСта аџИевСкИ Стрез И латИнСкото ЦарСтво 15 9 kostA ADzievski STREZ AND THE LATIN EMPIRE бранка кнеЖевИћ богородИчна Црква у СуШИЦИ код СкоПља 171 BrAnkA kneževi MOTHER OD GOD CHURCH IN Sušica NEAR SKOPJE ИлИја велев ć МеСИмерСкото четвороевангелИе од крајот на XIV век 185 ilijA velev THE MESIMER GOSPEL FROM THE AND OF THE 14 CENTURUY Петрула коСтовСка ЗографСката работИлнИЦа од манаСтИр 207 PetrulA kostovskA THE PAINTING WORKSHOP FROM MANASTIR татјана фИлИПовСка МеЃу ИСтокот И заПадот – „вИзантИСкИот манИр“ 235 во ИталИјанСкото СлИкарСтво tAtjAnA FiliPovskA BETWEEN EAST AND WEST – “MANIERA GRECA” IN THE ITALIAN PAINTING ралИЦа руСева образИ на ПаСхалната радоСт. 2 61 ДвуСтранана Икона С ПразнИчнИ СЦенИ от хІv век от наЦИоналнИя ИСторИчеСкИ музей в СофИя rAlicA rusevA IMAGES OF A PASHAL JOY. TWO-SIDED ICON WITH FEAST SCENES AND CHRIST PANTOKRATOR FROM THE NATIONAL HISTORY MUSEUM IN SOFIA AlexAnDrA triFonovA ŒUVRES INÉDITES DE L’ART CHRÉTIEN DE MELNIK 283 алекСандра трИфонова неoбјавенИ дела на хрИСтИјанСката уметноСт од мелнИк елИзабета каСаПова ПреродбенСкИте доСтрелИ во Сакралната архИтектура на охрИд 311 elizABetA kAsAPovA REVIVAL ACHIEVEMENTS IN OHRID SACRED ARCHITECTURE СаШо ЦветковСкИ ПортретИте на Св. дИонИСИј олИмПСкИ 351 во ИконоПИСот од времето на Преродбата sAšo cvetkovski THE PORTRAITS OF ST. DIONISYS OF OLIMP ON THE ICONS FROM THE TIME OF THE NATIONAL RENAISSANCE IN MACEDONIA вИкторИја грозданова коЦевСкИ ИлуСтраЦИИ на СтарИот завет 365 во олтарнИот ПроСтор на Црквата уСПенИе на богородИЦа - каменСко во охрИд viktorijA GrozdanovA kocevski ILLUSTRATIONS OF THE OLD TESTAMENT IN THE ALTAR SPACE OF THE CHURCH OF THE ASSUMPTION OF THE MOTHER OF GOD - KAMENSKO IN OHRID MONUMENTAЗА ТАКАНАРЕЧЕНИТЕ „ГЛАГОЛИЧЕСКИ НАДПИСИ“ ОД ПЛИСКОВСКО-ПРЕСЛАВСКИОТ РЕГИОН 5 мИрјана м. маШнИќ ПрИлог кон Проучувањето на ИконоПИСот од Првата 3 81 ПоловИна на xix век Икона Богородица Умиление и други светители mirjAnA m. mAšnić CONTRIBUTION TO THE STUDY OF THE ICONS FROM THE FIRST HALF OF THE 19 TH CENTURY ICON OF THE MOTHER OF GOD ELEUSA AND OTHER SAINTS тонИ фИлИПоСкИ градот лИхнИд И ПровИнЦИјата нов еПИр во контекСт 395 на СловенСкИте ПродорИ И наСелување на балканот (vi-vii век) toni FiliPoski THE TOWN OF LYHNIDOS AND THE PROVINCE OF NEW EPIROS IN THE CONTEX OF SLAVIC INCURSIONS AND SEttLEMENT OF THE BALKANS (vi-vii century) stojko stojkov THE TERM SCLAVINIA IN BYZANTINE SOURCES: 413 RE-EXAMINATION OF THE CHRONOLOGICAL FRAMEWORK Стојко Стојков ПоИмот СклавИнИја во вИзантИСкИте ИзворИ: ПреИСПИтување на хронолоШката рамка slAvicA BABAmovA, 435 AleksAnDrA nikoloskA NEW OBSERVATION ON THE “Tikveš GROUP” FUNERAL STELAE СлавИЦа бабамова, новИ Согледувања за т.н. „тИквеШка груПа“ алекСандра нИколоСка надгробнИ СПоменИЦИ давча СПаСова ПрИлог кон толкувањето на ИконИте 453 на т.н. култ на ПодунавСкИте коњанИЦИ DAvcA sPAsovA CONTRIBUTION TO THE INTERPRETATION OF THE ICONS OF SO-CALLED CULT OF DANUBIAN RIDERS mihAilo st. PoPović THE “EMPEROR CHARLES MUSEUM” (“KAISER KARL-MUSEUM”) 465 IN VIENNA AND MACEDONIA’S CULTURAL HERITAGE (1917/18) мИхаИло Ст. ПоПовИќ Музејот „кајСер карл“ (kAiser kArl-museum) во вИена И културното наСледСтво на македонИја (1917 – 1918) УДК: 81’373.6:930(495.02) Stojko Stojkov THE TERM SCLAVINIA IN BYZANTINE SOURCES: RE-EXAMINATION OF THE CHRONOLOGICAL FRAMEWORK Aпстракт Основна цел на оваа статија е да го разјасни прашањето со хронолшките и географски рамки на употреба на поимот Склавинија во византиските извори. Тезата што овде се аргументира е дека Склавинија не бил во употреба меѓу VI – VIII век. Еднократната појава на овој термин во Историјата на Теофилакт Симоката е дискутирана во рамките на дебатата водена во последно време околу прашањето дали е во прашање придавка или именка. Понудена е и трета можност дека зборот Склавинија може да е резултат од интервенција во текстот извршена во најстариот манускрипт во X век, од кој сите зачувани потекнуваат. Специјално внимание е обратено на начинот на кој е употребен поимот во Хронографијата на Теофан. Преку нејзина споредба со историјата ан патријархот Никифор и други извори се доаѓа до заклучок дека терминот влегол во употреба после времето во кое историјата на Никифор била завршена. Паралелно имиња слични на Склавинија се појавуваат во изворите (Велзитија, Веризтија). Поимот бил во интензивна и вообичаена употреба во првата половина на XIX век за Централните балкански територии, а во средината ан 10ти век – за Далмација. За последен пат поимот се употребува во XII в., но со веќе сменета смисла. Клучни зборови: Склавинија, византиски извори, Словенски области, терминологија, Теофилакт Симоката, Теофан Исповедник Abstract The main goal in this article is to clarify the chronology of use and geographical frame of the term Sclavinia in Byzantine sources. The thesis argumented there is that term Sclavinia was not in regular or common use in VI – VIII centuries. The question of the only case of appearing of word Sclavinia in Theophylact History is discussed in light of later debate of it as noon or adjective in the science. The third possibility is also suggested that it can be later interventions in the oldest Xth century manuscript from each all other depend. Special attention is paid to the way Sclavinia was used in Theophanes Chronography. By its compar- ison with Nicephorus Breve History and other sources conclusion is proposed that the term appeared after Nicephorus work was finished. In same time the names similar to Sclavinia also appeared in sources (Velzitia, Verzitia). Term was used intensively and as contemporary and current for territory of Central Balkan before 850, and in middle 10th for Slavic counties in Dalmatia. The last time term was used in XII century, but already with different meaning. Key words: Sclavinia, Byzantine source, Slavic regions, terminology, Theophylact Simocatta, Theophanes Confessor Stojko Stojkov 414 he term Sclavinia is very important for understanding of realities and process- Tes on the Balkans in the early middle age.1 In the last decade, the debate about it become actual again, after Evangelos Chrysos article in 20072 and polemic which it aroused between Florin Curta and Andreas Gkoutziokostas, in which I also was unexpectedly involved.3 The goal of this article is to re-examine the chronology of use of the term Sclavinia in Byzantine sources. Traditional chronology was based on the use of the term in Miracula of Saint Demetrius (for the end of VI c.), History of The- ophylact Simocatta (for 602), and Chronography of Theophanes (for 658, 689, 758, 810). After the critical edition of Miracula by Lemerle, it became clear that Sclavinia did not exist in the original.4 The collapse of one of the three “pillars” on which the theory on the early use of the term relied rendered it problematic.5 Chrysos, followed by Gkoutzioukostas challenged the use of term Sclavinia in Theophylact Simocatta seeing it as adjective not a noon. Curta disagreed. The dilemma of the nature of word sclavinia in the History of Theophylact Simocatta - the only known Byzantine source, written between the 6th and 8th centuries, in which we find the word Σκλαυηνία for sure, will be the first examined question in this article. Secondly, According to Chrysos Sclavinia in Theophanes, except for the 810 is metonymy. It is a problematic approach