P A Ń S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SKOROSZYCE (871) Warszawa 2004 Autorzy: Krzysztof Horbowy *, Elżbieta Gawlikowska *, Józef Lis*, Anna Pasieczna*, Stanisław Wołkowicz *, Krystyna Bujakowska**, Grażyna Hrybowicz**, Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Koźma we współpracy z Elżbietą Gawlikowską* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa ISBN 83-7372- 170-3 Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp – Krzysztof Horbowy..................................................................................4 II. Charakterystyka geograficzno-gospodarcza – Krzysztof Horbowy......................4 III. Budowa geologiczna – Krzysztof Horbowy.........................................................6 IV. Złoża kopalin – Krzysztof Horbowy....................................................................9 1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej .............................................................9 2. Kruszywo naturalne .......................................................................................9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin. – Krzysztof Horbowy..................................13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – Krzysztof Horbowy.............14 VII. Warunki wodne – Krzysztof Horbowy..............................................................16 1. Wody powierzchniowe..................................................................................16 2. Wody podziemne...........................................................................................l6 VIII. Geochemia środowiska ..................................................................................20 1. Gleby - Józef Lis, Anna Pasieczna...............................................................20 2. Pierwiastki promieniotwórcze - Stanisław Wołkowicz................................22 IX. Składowanie odpadów – Krystyna Bujakowska, Grażyna Hrybowicz, Krystyna Wojciechowska................................................................................25 X. Warunki podłoża budowlanego – Krzysztof Horbowy........................................32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Elżbieta Gawlikowska...................................33 XII. Zabytki kultury – Krzysztof Horbowy...............................................................38 XIII. Podsumowanie Krzysztof Horbowy.................................................................41 XIV. Literatura..........................................................................................................42 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Skoroszyce Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Skoroszyce Mapy geologiczno–gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanej w roku 1997 w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie (Brud, 1997). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja... , 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa jest przeznaczona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działań gospodarczych, planowania przestrzennego w zakresie wykorzystania i ochrony złóż oraz środowiska przyrodniczego. W opracowaniu wykorzystano zarówno materiały publikowane i archiwalne, jak i wyniki wizji terenowych, konsultacji i uzgodnień przeprowadzonych w przedsiębiorstwach i urzędach województwa opolskiego. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zestawione w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Skoroszyce ograniczony jest następującymi współrzędnymi: 17°15’-17°30’ długości geograficznej wschodniej i 50°30’-50°40’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem administracyjnym znajduje się w zachodniej części województwa opolskiego, obejmując częściowo terytoria: gminy Grodków w powiecie brzeskim, gminy Niemodlin w powiecie opolskim oraz gmin: Skoroszyce, Pakosławice, Łambinowice, miasta i gminy Nysa - w powiecie nyskim. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) obszar arkusza Skoroszyce obejmuje 3 mezoregiony Niziny Śląskiej: Równinę Grodkowską i Równinę Niemodlińską, rozdzielone Doliną Nysy Kłodzkiej (fig. 1.). 4 Fig. 1. Położenie arkusza Skoroszyce na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J.Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – granica państwa Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Prowincja: Masyw Czeski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Podprowincja: Sudety z Przedgórzem Sudeckim Makroregion: Nizina Śląska Makroregion: Przedgórze Sudeckie Mezoregiony: 318.52 – Pradolina Wrocławska Mezoregiony: 332.14 – Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie 318.532 – Równina Wrocławska 332.16 – Obniżenie Otmuchowskie 318.533 – Równina Grodkowska 332.17 – Przedgórze Paczkowskie 318.54 – Dolina Nysy Kłodzkiej 318.55 – Równina Niemodlińska 318.58 – Płaskowyż Głubczycki 318.59 – Kotlina Raciborska 5 Pod względem geomorfologicznym teren arkusza znajduje się na wysoczyźnie polodowcowej rozciętej szeroką doliną Nysy Kłodzkiej. Wysoczyzna ma charakter równiny sandrowej i zbudowana jest przeważnie z piasków i żwirów wodnolodowcowych. Tylko w południowej części występują przekształcone wzgórza morenowe, pokryte pyłami i lessami zlodowaceń północnopolskich. Najwyższe wzniesienia znajdują się w zachodniej części terenu arkusza w okolicy Biechowa, sięgając 271,2 m n.p.m. Ponadto szereg wzgórz w rejonie Strzegowa, Nowaków, Złotogłowic osiąga wysokość 240-250 m n.p.m. Płaska dolina Nysy Kłodzkiej, we wschodniej części obszaru arkusza, tworzy trzy stopnie tarasowe, oddzielone krawędziami morfologicznymi. Powierzchnia doliny jest nachylona ku północy i opada z poziomu 173,0 m n.p.m. do 154,0 m n.p.m. Jest to region typowo rolniczy, co jest związane z dobrymi glebami kompleksu pszenno-buraczanego. Są to głównie czamoziemy i rędziny brunatne oraz mady. W Chruścinie znajduje się duży kompleks szklarniowy, produkujący warzywa na potrzeby aglomeracji opolskiej i wrocławskiej. Poza tym na terenie arkusza znajdują się zakłady o znaczeniu lokalnym (gorzelnie, mleczarnie, piekarnie). Eksploatacja kopalin prowadzona jest ze złoża iłów „Prusinowice”, piasków i żwirów „Brzeziny” oraz piasków i żwirów „Bielice”. W Prusinowicach znajduje się czynna cegielnia, a w Malerzycach i Brzezinach zakłady przeróbki kruszywa naturalnego. Teren arkusza położony jest na pograniczu dwóch dzielnic klimatycznych: wrocławskiej i przedsudeckiej. Na obszarze dzielnicy wrocławskiej średnia temperatura roczna wynosi 9°C, a lipca 18,0°C. Okres wegetacyjny jest najdłuższy w Polsce i trwa 225 dni. Pokrywa śnieżna zalega 50-60 dni, a suma opadów rocznych wynosi od 500-600 mm. Część południowo-zachodnia arkusza należy do dzielnicy przedsudeckiej, gdzie średnia temperatura lipca wynosi 17,5°C, czas zalegania pokrywy śnieżnej 60-70 dni, a roczna suma opadów 600-650 mm. Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych o znaczeniu regionalnym należą droga i linia kolejowa Nysa-Grodków przebiegające południkowo oraz droga Nysa-Niemodlin. III. Budowa geologiczna Budowę geologiczną obszaru arkusza Skoroszyce omówiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Skoroszyce z objaśnieniami (Badura, Przybylski, 1992, 1993). 6 Fig. 2. Położenie arkusza Skoroszyce na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühle (1986) Czwartorzęd: 1 – mady, mułki, piaski, żwiry akumulacji rzecznej, 2 – piaski miejscami ze żwirem akumulacji rzecznej, 3 – lessy, 4 – piaski i żwiry fluwioglacjalne, 5 – głazy, żwiry, piaski i gliny zwałowe akumulacji czołowolodowcowej, 6 – gliny zwałowe; Utwory starsze od czwartorzędu: 7 – trzeciorzędowe skały osadowe, 8 – wulkanity trzeciorzędowe, granitoidy młodopaleozoiczne i paleozoiczne utwory metamorficzne; 9 – granica państwa 7 Obszar objęty arkuszem Skoroszyce leży na styku dwóch jednostek tektonicznych: metamorfiku Wzgórz Strzelińskich i metamorfiku Środkowej Odry. Na terenie arkusza udokumentowano obecność związanych z nimi gnejsów i amfibolitów. W górnym karbonie masywy metamorficzne intrudowane były granitoidami, tonalitami i diorytami. Brak jest utworów permu, podobnie jak triasowych i jurajskich, złożonych podczas dolnomezozoicznych transgresji. Najprawdopodobniej spowodowane to zostało przez wczesnokredową erozję. Na podłożu metamorficznym zalegają utwory górnokredowe, zachowane głównie we wschodniej części terenu arkusza, gdzie wykształcone są w postaci margli piaszczystych i wapnistych z wkładkami wapieni (facja „kredy opolskiej”). Osady trzeciorzędowe pokrywają cały obszar arkusza, spoczywając bądź bezpośrednio na metamorfiku środkowej Odry i młodopaleozoicznych granitoidach, bądź też na różnych ogniwach utworów kredowych. Najprawdopodobniej najstarsze z nich to kaoliny rezydualne, przykryte morskimi utworami środkowego miocenu, związanymi z zatoką morską Paratetydy. Są to przede wszystkim iły, wapienie, margle, mułki piaszczyste i piaski, przechodzące ku stropowi