Nr 19 / 1-15 listopada 2013 10 11 Nr 19 / 1-15 listopada 2013 „Wychodzę za próg, mijając zmarłych. Żyli Polski Cmentarz Wojskowy jeszcze w nocy i kurtuazyjnie ustępowali sobie wzajemnie: Niech doktor jego wpierw opatrzy, Patrol on ciężej ranny… Teraz leżą z nogami w Acquafondata 1944-1945. Cz. I Karpatczyków powiązanymi drutem – tak wygodniej będzie. znoszący poległych Tak wiciną wiążą spławiane drzewo… Czułem ze wzgórza potrzebę klęknąć przy drodze i zmówić „Wieczne Podczas trwającej bitwy o Monte Cassino oraz w najbliższym okresie po jej zakończeniu, poległych i zmarłych żołnierzy 2. Korpusu Polskiego 593. Fotografia odpocznienie” i prosić chowano bezpośrednio na polu walki w masywie górskim stanowiącym przedmiot natarcia, jak i na specjalnie utworzonych cmentarzach wykonana przy o „Światłość wiekuistą” tym spętanym nogom prowizorycznych na najbliższym zapleczu frontu - dla 3. Dywizji Strzelców Karpackich w San Vittore del Lazio i 5. Kresowej Dywizji Piechoty w Domku Doktora. i wiem, że prosiłbym o zadośćuczynienie całemu ‹‹ Acquafondata. Zbiory autora memu narodowi.” (z relacji Melchiora Wańkowicza pozostawionej podczas wizyty w Domu Sanitarnym pod Caira) było tam ponad trzystu żołnierzy fran- ciu o szosę łączącą się z wysuniętym na M. Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino, Rzym 1945 cuskich i północnoafrykańskich ze skła- pierwszą linię miasteczkiem San Biagio du 3. Dywizji Piechoty Algierskiej, pole- Saracinisco. Rejon Mainarde, otoczony głych od stycznia do kwietnia 1944 roku. W wysokimi wzgórzami masywu Apeninu późniejszym okresie szczątki żołnierskie z odgrywał więc bardzo ważną strategicznie oddziałów i materiałów wprowadzanych ( SOE/CCS w rejonie Venafro – Pozzilli) w okolicy miasteczka Caira. II rzut związa- następowało w miasteczku Portella, skąd Rejon Casalcassinese przeniesiono na Francuski rolę dla całego ugrupowania wojsk sprzy- do bitwy. Założono przy tym, że najodpo- utworzono dodatkowo tymczasowy cmen- ny był bezpośrednio z głównymi miejscami prowadzono je następnie Piekielnym wysuniętych Cmentarz Wojenny w Venafro. mierzonych na centralnym odcinku fron- wiedniejsza lokalizacja tych miejsc powin- tarzyk przyszpitalny. Nadmienić również pochówku żołnierzy jednostek korpuśnych Wąwozem (Inferno Track) na cmentarz działań Dywizji Prowadzone ogólne przygotowania do tu. Położone zaś w najbliższym sąsiedztwie na znaleźć się w polskim sektorze operacyj- warto, że na wymienionych miejscach pro- w rejonach lokalizacji GPO obu dywizji, tj. w Acquafondata. Z kolei transport pole- Kresowej w kolejnej fazy bitwy o kryptonimie ope- miasteczko Acquafondata wraz z przecho- nym w nieznacznej odległości od Głównych wizorycznego pochówku w Acquafondata i cmentarza 5. KDP w Acquafondata i cmen- głych żołnierzy Dywizji Karpackiej po prze- Mainarde. racji Diadem i podjęcie decyzji udziału dzącą przez nie drogą pomiędzy Venafro a Punktów Opatrunkowych (GPO) obu dywi- San Vittore del Lazio umieszczono również tarza 3. DSK w San Vittore del Lazio. kroczeniu doliny rzeki Rapido kierowano Fot. w niej 2. Korpusu Polskiego sprowadzi- doliną rzeki Rapido wymagało bezwzględ- zji i poza zasięgiem ogni artylerii niemiec- mogiły żołnierzy z jednostek poza dywi- Przenoszenia poległych żołnierzy pol- przez San Michele i Cervaro na cmentarz w K. Piotrowski ło do Acquafondata w kwietniu 1944 r. nej osłony na północno-wschodnim odcin- kiej. Ważnym czynnikiem wyboru lokaliza- zyjnych wchodzących w skład 2. Korpusu skich z masywu górskiego Monte Cassino – San Vittore del Lazio. 29.04.12 r. pierwszych żołnierzy polskich z 5. Kresowej ku. W ramach przygotowań do kolejnej cji cmentarzy polowych była też ich bez- Polskiego, poległych lub zmarłych podczas Monte Cairo dokonywano przez specjalnie III rzut cmentarny, podczas opera- Dywizji Piechoty, zamykając północny sek- operacji, stopniowo w przedziale 8-17 pośrednia styczność z głównymi arteriami bitwy i po jej zakończeniu. skoordynowany transport pieszy (wstęp- cji Honker, dotyczył tymczasem pochów- tor uderzeniowy na całej długości odcinka kwietnia, oddziały 5. KDP zastąpiono siła- dywizyjnymi przystosowanymi do przepły- Oddzielną kwestią były pochówki umie- nie) i kołowy ze względu na około dwu- ku zmarłych od ran bitewnych w rejo- frontu sięgającego od Morza Tyrreńskiego. mi 10. Korpusu Brytyjskiego i skierowa- wu ciężarówek i bantamów (lekkich samo- rających żołnierzy jednostek liniowych dziesto kilometrowe odległości oddalenia nie 6. Szpitala Wojennego w Venafro i W tym sektorze współdziałanie osłono- no je celem rozbudowania zaplecza bazo- chodów wielozadaniowych willys) mają- ranionych podczas bitwy o Monte Cassino cmentarzy dywizyjnych w Acquafondata znajdujących się tam szpitalnych czołówek we dla Korpusu Polskiego powierzono 2. wego opartego o płaskowyże miasteczek cych przewozić poległych w bitwie żołnie- wysyłanych transportami na głębokie i San Vittore del Lazio od pola walki. medycznych. Kwestia ta obejmowała rów- rzy. zaplecze armijne do szpitali wojennych w Bezpośredniego wyszukiwania i znoszenia nież szpitale wojenne na głębokim zaple- trzymujące od października 1943 a od czasu wkroczenia wojsk 2. Korpusu Dywizji Nowozelandzkiej, która również Acquafondata i Viticuso oraz w wąwozie Ze względu na zorganizowanie GPO Campobasso, Casamassima, Palagiano i poległych do punktów zbornych dokony- czu frontu. Szczegółowe kwestie i zadania r. rejon miasteczka Acquafondata Nowozelandzkiego jako Inferno Track. korzystała z północnej skrajnej arterii prze- Inferno. Od 24 kwietnia 1944 roku dla dla Dywizji Kresowej w wąskim wąwozie innych. Wobec dużych odległości pomię- wały wyznaczone patrole z jednostek linio- z tym związane podlegały bezpośrednio oddziały niemieckie wycofały się, Po żołnierzach Korpusu Francuskiego w chodzącej przez Acquafondata. żołnierzy Dywizji Kresowej rozpoczynały U Inferno Track, jedyną odpowiednią i naj- dzy frontem a zapleczem szpitalnym (głów- wych 2. KP oraz pomocniczo żołnierzy Komendantom Placu przy każdym szpitalu w nocy z 12 na 13 stycznia 1944 r. z ostatnich się intensywne przygotowania do plano- bliższą lokalizacją dla cmentarza mogącego nie w regionie Apulii), umierających od włoskich. Podczas trwającej bitwy, przeję- i czołówce medycznej. pozycji obronnych na Monte Monna Casale Kresowa walczy w Italii wanej operacji i przez Acquafondata na pomieścić zakładanych ok. pięciuset mogił ran żołnierzy chowano tutaj na powsta- cia znoszonych poległych podejmowali się i Monte Monna Acquafondata. Za nimi wysunięty odcinek w przeciwległym masy- był płaskowyż znajdujący się w najbliższej łym w Casamassima Polskim Cmentarzu w ramach swych zadań żołnierze kompa- Krzysztof Piotrowski wkroczyły pododdziały 3. Dywizji Piechoty Żołnierze 5. Kresowej Dywizji Piechoty wie cassińskim wprowadzano skrycie do styczności z miasteczkiem Acquafondata. Wojskowym. nii transportowych obsługujących zaopa- Algierskiej, mające następnie zadanie Prowadzone ogólne Ten rozległy teren przecinała droga sta- Dodatkowo pamiętać trzeba o rannych w trzenie w materiały wysuniętego odcin- Powyższy artykuł dedykuję opanowania przyczółków w dolinie rzeki przygotowania do kolejnej fazy nowiąca zarazem odcinek głównego szla- bitwie żołnierzach przemieszczanych kolej- ka frontu. Po wyładowaniu ładunku kie- niespełna rocznemu Władziowi Rapido, na przedpolu masywu górskiego bitwy o kryptonimie operacji ku dywizyjnego prowadzącego na pierw- no z wymienionych szpitali wojskowych do rowcy przyjmowali ciała poległych z rozka- Kapturskiemu, który wraz z Rodzicami Monte Cassino – Monte Cairo. Podjęcie szą linię frontu i najbliższe zaplecze bazowe innych szpitali i sanatoriów na wymaga- zem natychmiastowego przewiezienia ich z Polski przybył do autora w czasie kolejnych działań operacyjnych w ramach Diadem i podjęcie decyzji udziału Widok na (przez Casalcassinese i Pozzilli) do Venafro. ne dłuższe specjalistyczne leczenie i rekon- do punktów cmentarnych. Transport pole- powstawania powyższego tekstu toczonych walk o przełamanie szerokiego w niej 2. Korpusu Polskiego zniszczone Właśnie na płaskowyżu przy Acquafondata walescencję. Zdarzały się tutaj przypad- głych żołnierzy polskich z masywu wzgórz i wspólnie z jego synkiem Jasiem pasa obrony wojsk niemieckich na froncie miasteczko sprowadziło do Acquafondata w maju 1944 roku usytuowano cmentarz ki odsyłania rannych do szpitali w Afryce cassińskich prowadzono jedynymi szlaka- odwiedził groby poległych polskich cassińskim wymuszało konieczność stop- Acquafondata 5. Kresowej Dywizji Piechoty, na którym i do Wielkiej Brytanii, gdzie występowa- mi poprzez dolinę Rapido, gdzie rozdzie- żołnierzy na Monte Cassino w dniu niowego wprowadzania do bitwy nowych w kwietniu 1944 r. pierwszych z drogi do dokonywano pochówku również żołnierzy ła również umieralność na skutek odnie- lenie komunikacyjne dla Dywizji Kresowej Wszystkich Świętych. sił, wywierających nacisk na skonsolido- żołnierzy polskich z 5. Kresowej Viticuso. 2. Brygady Pancernej. sionych ran w przedziale wielu miesięcy a wane i głębokie ugrupowanie linii obrony Dywizji Piechoty, zamykając M. Wańkowicz Równocześnie podjęto prace budowy nawet lat od zakończenia bitwy o Monte wojsk niemieckich. Kolejnymi oddziałami, „Bitwa o Monte cmentarza polowego dla poległych żołnie- Cassino. Oznacza to, iż trudno jest w rze- które zastąpiły siły Francuskiego Korpusu północny sektor uderzeniowy Cassino”, Rzym rzy 3. Dywizji Strzelców Karpackich w mia- czywistości ustalić ostateczną liczbę pole- Ekspedycyjnego i przejęły jego dotych- na całej długości odcinka 1945 steczku San Vittore del Lazio, gdzie zor- głych i zmarłych polskich