Biseach 2015 Taobh Istigh: Cúrsaí staire, comórtha, gnó agus Gaeilge mar aon le neart tuairimíochta agus pictiúir, idir shean agus nua Iris Chumann Forbartha Chois Fharraige €5 An Clár Biseach 2015 Focal ó Chathaoirleach Chumann Forbartha Chois Fharraige Ábhar Lch. éard tá i ndán do Ghaeltacht Chois Fharraige? Léiríonn an Nuashonrú ar Úsáid na CGaeilge sa Ghaeltacht, a foilsíodh níos túisce i mbliana go bhfuil meath suntasach Na Coimínigh 3 tagaithe ar úsáid na Gaeilge mar theanga pobail i bparóiste an Chnoic, an paróiste a mbíonn Coláiste Cholmcille 60 Bliain 8 Cumann Forbartha Chois Fharraige ag plé leis. Thit céatadán na ndaoine a deir go n- úsáideann siad an Ghaeilge go laethúil ó 67% i 2006 go dtí 63% i 2011. Bhí an titim an- Na Toghcháin Áitiúla 17 suntasach i gceantar Shailearna, an ceantar idir Abhann an Chnoic agus Abhainn Comharchumann Shailearna 19 Chromghlinne, ó 72% go 65%. Áit Bhreith an Chadhnaigh 21 Ní gá ar ndóigh a bheith ag brath ar staitisticí bhráid an phobail faoi shamhradh na bliana daonáirimh leis an gcreimeadh a thabhairt faoi 2016. An Spidéal 50 Bliain ó Shin 23 deara. Tá i bhfad níos mó Béarla le cloisteáil Más féidir an méid sin comhoibrithe a sna tithe tábhairne, sa séipéal, ar Pháirc an dhéanamh le Plean Teanga a réiteach do Comóradh an Oireachtais 27 Chnoic, sna siopaí. Géilltear ró-éasca don cheantar Chois Fharraige, nach bhféadfaí an Tomás Ó Con Cheanainn 30 duine glórmhar nach bhfuil Gaeilge acu nó comhoibriú céanna a dhéanamh faoi ghnéithe níos measa fós nach bhfuil sásta an Ghaeilge eile den Fhorbairt Pobail. Lagaíonn sé muid Diarmuid Mac an Adhastair 31 atá acu a úsáid, mar gur mó cumhachta atá acu go bhfuil Coistí Pobail ag obair go ag déileáil le daoine i mBéarla. neamhspleách ar a chéile ag iarraidh Cois Fharraige le mo Linnse 32 Is le dul i ngleic leis an gcreimeadh seo atá fadhbanna a réiteach ina gceantair féin, nuair An tIolar agus an Sicín 34 Plean Teanga á réiteach do cheantar Chois atá na fadhbanna céanna le réiteach i gceantair Fharraige. Ba é Cumann Forbartha Chois eile in aice láimhe. An bhfuil sé in am múnla Fís ’74 – Céard a Tharla Di? 35 Fharraige a mhol Fóram a bhunú le eile eagraíochta a chur le chéile do cheantar hionadaithe ó na scoileanna, na clubanna Chois Fharraige, a d’fhéadfadh labhairt le guth Na Peileadóirí 39 spóirt, na heagraíochtaí pobail agus cultúrtha amháin faoina fadhbanna comónta atá againn? Ó Chois Fharraige go Chicago 41 le tabhairt faoin bplean teanga a réiteach do An bhfuil an iomarca paróisteachais ag baint cheantar Chois Fharraige, an ceantar a leis an múnla atá ann faoi láthair? An mbeadh Úsáid na Gaeilge 43 shíneann siar le farraige ó Shruthán na muid níos fearr as le cónascadh a dhéanamh Liberties go dtí Abhainn Chasla. Tá cúig idir Comharchumann Shailearna agus Pisreoga 45 limistéar bunscoile sa gceantar: Na Forbacha, Comhlacht Forbartha an Spidéil ar lámh Scoláirí Chois Fharraige 46 An Spidéal, An Cnoc, An Tulaigh agus Ros an amháin agus na coistí pobail éagsúla ó na Mhíl agus tá ionadaí amháin ó gach ceantar Forbacha anoir go Ros an Mhíl a thabhairt le Pleanáil Teanga 49 acu sin ar an gCoiste Stiúrtha, chomh maith le chéile mar Chomhairle Pobail Chois Bainisteoir Chomharchumann Shailearna Fharraige? Mar nuair a bheas an Plean Teanga Forbairtí Áitiúla 53 agus Bainisteoir Chomhlacht Forbartha an réitithe beidh eagraíocht pobail ag teastáil lena Tá neart pictiúr ar fud na hirise. Spidéil. Tá an obair ag dul ar aghaidh go maith é chur i bhfeidhm. agus bheadh súil ag an gCoiste Stiúrtha go Tá muid ag braith ar a chéile. mbeadh an Plean Teanga réidh le cur faoi Donnacha Ó hÉallaithe. Focal Buíochais Tá buíochas ó chroí dlite do chuile dhuine a Ó Tuathaigh, Mártan Ó Ciardha, Dr. Eoghainín Ó chuidigh le hábhar, pictiúir, eolas agus ainmneacha hAinmhire, Breandán Ó Tuairisg, Máire Áine Ní a chur ar fáil don iris seo ach tá buíochas ar leith ag Fhlathartaigh agus Máirín Ní Lochlainn, Donncha dul dóibh seo a leanas: Ó hÉallaithe, Máire Ní Neachtain agus Ruaidhrí Ó An Coiste Eagarthóireachta ar a raibh Máire Tuairisg. Ar an gclúdach tá cuid de bhóthar Chois Áine Ní Fhlathartaigh, Máire Mhic Lochlainn agus Buíochas freisin do Mhicheál Ó Conghaile Fharraige a tógadh ón aer le ladrann, le Donncha Ó hÉallaithe a rinne obair na gcapall don agus d’oireann chlódóireachta CLPrint i gCasla iris. – agus buíochas ar leith do Chonall Ó Murchadha caoinchead ó Dharach Ó Tuairisg (Fíbín). Do Jimí Joe Shéamuis, Breda Ní Choisdealbha, a rinne an leagan amach ar an iris. Ar dheis tá Seanscoil Sailearna agus níos Áine Ní uathail, Peigí Ní uathail, Bríd Ní Mar ocal scoir, gabhtar buíochas ó chroí leis faide siar ar chlé tá Coláiste Cholmcille. Chéidigh, An Chomhairleoir Seán Ó Tuairisg, an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta a Pheadar Ó Sé agus Yvonne Nic an Adhastair a thug deontas airgid leis an iris seo a chur ar an bhfód chuidigh le pictiúir agus le hainmneacha Choláiste mar aon leis an lucht gnó ar fad a ghlac fógra i Cholmcille. mBiseach na bliana seo: Foras na Gaeilge, Siopa an Clóbhuailte ag Clódóirí CL, Casla. Do Dharach Ó Tuairisg ó Meangadh Fíbín a Phobail, Cló Iar-Chonnacht, Éamon Ó Cuív, TD, 091-506597 thóg an pictiúr ón aer dúinn, atá ar an gclúdach. Tigh Chualáin, An Poitín Stil, Coláiste Lurgan, An www.clprint.ie Do na daoine ar fad a chuir píosaí agus pictiúir Seanadóir Trevor Ó Clochartaigh, Tigh Dhurcáin, ar fáil don iris: Lochlainn Ó Tuairisg, Cóil Learaí Conradh na Gaeilge, Comharchumann Shailearna, Ó Finneadha, Peadar Mac an Iomaire, Seán Ó Údarás na Gaeltachta, Clódóirí CL Print, TG4 agus Cadhain, Seosamh Ó Cuaig, Joe Steve Ó Comhar Creidmheasa Cholm Cille. Foilsithe le cabhair airgeadais ón Roinn Neachtain, an tOllamh Gearóid Denvir, Dr. Pádraig Go gcúití Dia bhur bhflaithiúlacht libh ar fad. Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta Ó Héalaí, Gearóid Ó Fátharta, an tOllamh Gearóid Seosamh Ó Braonáin, Eagarthóir. 1 2 Na Coimínigh agus Dúiche Shailearna sa 19ú hAois Lochlainn Ó Tuairisg a mbliain 1796 phós Laurence Comyn Jane Lynch, iníon le bheith ag íoc cíosa. Chuir sé a mhilleán SNicholas Lynch as Bearna agus Catherine Blake as Baile na Cille. uilig ar phoitín: “ illicit distillation … has Bhí léas 999 bliain ag Nicholas ar “Sellernamore” ón mbliain 1774, occasioned a great neglect of their usual tráth ar thóg a athair, Marcas, léas 31 bliain ar thailte “at Spiddal and habit of industry, a total subversion of Sellernamore” ó Oliver Martin, Tul Aighre, Contae na Gaillimhe. morals, a spirit of violent insubordination Tá “Sellernamore” marcáilte ar léarscáil an Down Survey (1656– to the laws and disaffection to the 8) idir Abhainn Chromghlinne agus Abhainn an Chnoic. (Síneann Government ”. Bhí a chuid tionóntaí an- “Sellernabeg” ar an léarscáil chéanna siar ó Abhainn Chromghlinne, dána: “ they openly declare they will pay no ag cuimsiú cheantar na Mine, na Tulaí agus Bhaile na hAbhann siar rent … and will rescue all cattle & crops chomh fada le Ros an Mhíl.) that have or may have been distrained, that they will not allow any person to take Ba dhlíodóir in Inis é Laurence Comyn Barrett, ar Valentine Blake, “ for the any of memorialist’s [Comyn] unoccupied agus bhí talamh aige thart ar Chill clearance of which V. Blake did sell and lands nor allow any herdsman to take care Choirne in iarthar an Chláir. release all the town and lands of Drum, of th em”. Las siad teach leis agus ghearr Chaithfeadh sé go raibh sé sa mílíste Pollagh and Ballinastruane in the siad drioball beithígh a bhí ar a chuid freisin, mar bhí sé i gceannas ar chuid de Galway Liberties, to Patrick Barrett talún, agus “ they further declare that if na cúirteanna míleata sa gceantar tar éis forever” . (Idir chathair na Gaillimhe agus memorialist shall eject them that they will Éirí Amach 1798. Sa mbliain 1799 Maigh Cuilinn atá na tailte seo.) not quit until compelled by military force cheannaigh sé an léas 999 bliain ó Cheannaigh Laurence Comyn talamh and that as soon as the sherriff and Chatherine, baintreach Nicholas Lynch, an Bhlácaigh ar £4,600 agus thóg sé military shall retire that they will again ar £4,250 agus cíos bliantúil £350 15s seilbh ar an teach mór a bhí ann, return and reoccupy the lands and pay no 4d. Faoi Lá Bealtaine 1805 ba le Woodstock, sa mbliain 1815. Bhog rent .” Laurence Comyn talamh sa Spidéal agus Valentine Blake siar agus chuaigh chun Triúr mac, Francis, John Sarsfield Sellernamore. Bhí “Middle Spiddal” cónaithe ar a chuid talún sa Tulaigh. agus Peter Sarsfield, a bhí ag Laurence agus “Shanagurrane” i seilbh Mr and Ón mbliain 1810 ar aghaidh bhí Comyn agus Jane Lynch, agus beirt Mrs French , agus cheannaigh Laurence Sellernamore, Middle Spiddal agus iníon, Catherine agus Harriet. an talamh sin uathu in 1810 ar £3,900. Shangurrane i seilbh Laurence Comyn, Bhásaigh Laurence in 1820 agus gan Ar Shráid Dominic i nGaillimh a bhí ach ní raibh sé ag dul go maith dó. In Francis ach trí bliana déag. Fágadh cónaí ar Laurence agus Jane tar éis dóibh 1819 scríobh sé memorial (litir achainí) Sellernamore ag John Sarsfield agus an pósadh. Thart ar an am céanna bhí chuig an Tiarna Leifteanant, ag gearán talamh sa Spidéal ag Peter Sarsfield. airgead ag dlíodóir as Gaillimh, Patrick go raibh a chuid tionóntaí éirithe as a Fuair Catherine £3,000 agus Harriet Eastáit Mhuintir Choimín i gConamara in 1855. Buíochas le Conall Ó Murchadha a chur an mapa ar fáil. 3 £3,000. Ag Francis a fágadh chuile rud lena áit chónaithe (“Éamunn-a-chnuic” An bhliain dár gcionn, 1850, bhí sé eile.