MERKEZ SA ĞDA 27 MAYIS ve 12 EYLÜL SONRASI PART İLE ŞME Party Formation In The Centre Right After May 27 And September 12 Hüseyin ÇAVU ŞOĞLU * BAÜ ÖZ SBED Ara ştırmanın Temelleri: Merkez sa ğda 27 Mayıs ve 12 Eylül sonrası partile şme sürecinde 12 (22) ya şanan geli şmeler ve Adalet Partisi (AP) ile Anavatan Partisi’nin (ANAP) kar şıla ştırmalı analiziyle ilgili de ğerlendirmelerdir. 165 Ara ştırmanın Amacı: 27 Mayıs sonrası kurulan AP, Yeni Türkiye Partisi (YTP) ile 12 Eylül sonrası kurulan ANAP, Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP), Büyük Türkiye Partisi’nin (BTP) kurulu ş sürecinde ya şanan geli şmeleri ve AP-ANAP arasındaki farkları ortaya koymaktır. Veri Kaynakları: Gazete, kitap, dergi taraması ve bazı milletvekilleriyle yapılan sözlü tarih çalı şmalarıdır. Ana Tartı şma: 27 Mayıs ve 12 Eylül sonrası siyasi parti kurma çalı şmalarına izin verilmesiyle birlikte merkez sa ğda yer alan partilerin kurulu ş süreçleri ve Demokrat Parti’den (DP) sonra merkez sa ğın temsilcisi olan AP-ANAP arasındaki farklardır. Sonuçlar: 27 Mayıs ve 12 Eylül sonrası Türk siyasetinin şekillenmesinde askerin önemli bir rolü oldu ğu görülmektedir. 27 Mayıs ile kıyaslandı ğında, 12 Eylül sonrasında askeri kesimin, siyasetin şekillenmesinde daha etkin oldu ğunu söyleyebiliriz. Askeri kesimin, 27 Mayıs ve 12 Eylül sonrası destekledi ği partilerin ba şarısızlı ğı, siyasetten silinmeleri, Türk halkının siyasette askere destek vermedi ği, sıcak bakmadı ğı olarak de ğerlendirilebilir. 27 Mayıs sonrasında DP tabanının önemli bir bölümü AP’ye, 12 Eylül sonrasında AP tabanının önemli bir kısmı ANAP’a destek verdi. AP ile ANAP kar şıla ştırıldı ğında, AP’nin karma ekonomiyi ANAP’ın serbest piyasa ekonomisini savundu ğu; AP, ANAP’ta muhafazakarlı ğın ayrı bir hizip olarak varoldu ğu ve ANAP’ın 4 e ğilimi temsil etti ği; AP tabanının a ğırlık olarak kırsal kesimden, ANAP tabanının ise şehirli kesimden olu ştu ğu görülmektedir. Anahtar kelimeler: Merkez sa ğ, partile şme, asker, Adalet Partisi, Anavatan Partisi. ABSTRACT The Basis of the Research: Developments experienced during the party formation in the centre right after May 27 and September 12 and evaluations regarding the comparative analysis of the Justice Party (JP) and the Motherland Party (MP) establish the basis of the research. The Purpose of the Research: The purpose of the research is to present developments experienced during the establishment process of The New Turkish Party (NTP) and The JP formed after May 27 and MP, the Nationalist Democracy Party (NDP), the Great Turkish Party (GTP) formed after September 12 and the differences between JP and MP. Data Resources: Newspaper, book and journal searches and verbal history studies carried out with some members of the parliament. Main Discussion: The main discussion is the establishment process of the parties in the centre right when the activities to form parties were permitted after May 27 and September 12 and the differences between MP and JP, the representative of the centre right after the Democrat Party (DP). Results: It is understood that the military has had an important role in formation of Turkish politics since May 27 and September 12. We can indicate that the military circle is more effective in formation of the politics after September 12 when compared with May 27. Failure of the parties Balıkesir supported by the military circle after May 27 and September 12 and their elimination from the politics Üniversitesi Sosyal can be assumed that Turkish people do not support or approve the military in the field of politics. Bilimler Enstitüsü Dergisi After May 27 a significant part of the DP base supported JP while an important part of the JP base Cilt 12 Sayı 22 supported MP after September 12. When JP and MP are compared, it is seen that JP supports mixed Aralık 2009 ss.165-178 * Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı’ndan doktora derecesi almı ştır. economy while MP supports free market economy; conservatism exists in MP, JP as another faction and MP represents four trends; the base of JP predominantly consists of rural area while the base of MP is formed by the urban area. Key Words: Centre right, party formation, military, the Justice Party, the Motherland Party. 1. GİRİŞ Türkiye’de merkez sa ğ çizgi Demokrat Parti ile ba şlar. DP’den sonra merkez sa ğ çizgide yer alan partiler, siyasi ya şamları boyunca halkın inançlarına, dinine, kültürüne, örf ve adetlerine saygı göstermi şlerdir. Millet iradesinin üstünlü ğüne Merkez inanan merkez sa ğdaki partiler, milliyetçi, muhafazakar, demokrat, laik, liberal ve Sa ğda serbest piyasa ekonomisi taraftarı olmu şlardır. DP’nin izledi ği siyasi anlayı ş, 27 Mayıs liberal ekonomik politikalar, toplumun inanç ve de ğerlerine saygı ve milliyetçilikten olu şmaktadır. (Mert, 2007: 20-26) 14 Mayıs 1950’de tek ba şına 166 iktidara gelen DP, 27 Mayıs 1960’a kadar iktidarda kaldı. 27 Mayıs 1960’da askerin yönetime el koymasıyla ba şlayan dönemde, siyasal kurumların yeniden te şkilatlandı ğı, toplumsal ve ekonomik hayatın yeni amaçlara göre planlandı ğı, yeni olu şumların da ortaya çıktı ğı görülmektedir. Bu çalı şmanın en önemli amacı, merkez sa ğda 27 Mayıs ve 12 Eylül sonrası kurulan siyasi partilerin, kurulu ş süreçlerinde ya şanan geli şmeleri ortaya koymaktır. Çalı şmanın di ğer bir amacı da 27 Mayıs sonrası merkez sa ğda yer alan Adalet Partisi ile 12 Eylül sonrası merkez sa ğda yer alan Anavatan Partisi arasındaki farkları ortaya koymaktır. Bu çalı şmanın seçilmesinin nedeni, merkez sa ğda 27 Mayıs ve 12 Eylül sonrası partile şme sürecini ve AP ile ANAP kar şıla ştırmasını konu alan çalı şmaların oldukça az olmasıdır. Çalı şmada, merkez sa ğda 27 Mayıs sonrası kurulan AP, Yeni Türkiye Partisi (YTP) ile merkez sa ğda 12 Eylül sonrası kurulan Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP), Anavatan Partisi (ANAP), Büyük Türkiye Partisi’nin (BTP) kurulu ş çalı şmalarına yer verilmi ştir. Ayrıca çalı şmada AP ile ANAP arasındaki farklara da de ğinilmi ştir. 2. 27 MAYIS SONRASI PART İLE ŞME 27 Mayıs ile birlikte Milli Birlik Komitesi’nin (MBK) 1 sayılı kararıyla TBMM feshedilirken; TBMM’nin bütün hak ve yetkileri MBK’ye verildi. 27 sayılı tebli ğ ile Cemal Gürsel’in Ba şbakanlı ğı’nda 3 asker ve 14 sivilden olu şan MBK Hükümeti kuruldu. (Türkiye’nin 77 Yılı, 2000: 150) DP kapatılmı ş, Anayasayı ihlalle suçlanan DP, aynı isimle açılamayacaktı. (Çavdar, 2000: 118) DP kapatıldı ğında, partinin 4 milyondan fazla üyesi bulunmaktaydı. Bu üyeleri kendi partilerine çekmek için merkez sa ğda iki parti kuruldu. (Bekta ş, 1993: 33) MBK, 13 Ocak 1961 günü siyasi faaliyetleri serbest bıraktı. (Bilgiç, 2002: 43) DP’nin kapatılmasından sonra DP’nin oylarına sahip olmak maksadıyla, merkez sa ğda 11 Şubat 1961’de Ragıp Gümü şpala’nın genel ba şkanlı ğında Adalet Partisi, 13 Şubat’ta Ekrem Alican’ın genel ba şkanlı ğında Yeni Türkiye Partisi kuruldu. (Teziç, 1976: 300) Siyasi partilerin kurulmasından sonra en önemli geli şme, Anayasa’nın halk oyuna sunulmasıydı. 9 Temmuz 1961 günü halk oylamasına sunulan Anayasa, %61.7 evet oyuyla kabul edilmi şti. Halk oylamasında evetlerin sayısı 6.348.191 iken; hayırların sayısı ise 3.934.370’te kalmı ştı. AP, Anayasa oylaması sırasında “Hayırda hayır vardır” sloganıyla Anayasaya kar şı propaganda yapmı ştı. YTP ise Anayasa’nın kabulü yönünde propaganda sürdürmü ştü. (Çavdar, 2000: 107-120) 27 Mayıs ile DP milletvekilleri tutuklanmı şlardı. DP milletvekillerini yargılamak için “Yüksek Adalet Divanı” adı altında Yassıada’da 1 bir mahkeme kurulmu ştu. Davaların sonucunda mahkeme, 15 DP milletvekili hakkında idam cezası verdi. MBK ise 3 ki şinin ölüm cezasını onayladı. Celal Bayar, ya şından dolayı affedilmi şti. (Kongar, 2002: 157) Dı şişleri Bakanı Fatin Rü ştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan 16 Eylül 1961’de; Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961 günü idam edildi. (Ahmad, 1992: 173) Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın idamı AP’yi karı ştırdı. AP te şkilatı, idamlar konusunda hiç bir şey yapılmadı ğını gerekçe göstererek, Gümü şpalayı’yı suçlamı ştı. (Bilgiç, 2002: 63; Yorgancıo ğlu, 2000: 70) Merkez sa ğda DP’nin devamı olarak ilk kurulan parti AP’dir. Yassıada BAÜ duru şmalarının sürdü ğü ortamda “Adalet” isminin alınması tesadüf de ğildi. Bu SBED isimle DP tabanına mesaj verilmek istenmi şti. (Kuru, 1996: 13) Rauf Orbay, Ali 12 (22) Fuat Cebesoy, Ali Fuad Ba şgil, AP Genel Ba şkanlık teklifini kabul etmemi şlerdi. (Demirel, 2004: 32; Öymen, 1986: 324) Şinasi Osma ile 10 arkada şının 8 Eylül 167 1960’da Ankara’da gerçekle ştirdi ği toplantıda, DP’nin devamı olan bir partinin kurulması için prensip kararı alınmı ştı. Genel ba şkanlık için Gümü şpala isminde karar kılınmı ştı. (Yalansız, 2006: 33-34) 27 Mayıs’tan sonra 3 Haziran 1960’da Genelkurmay Ba şkanlı ğı’na atanan AP lideri Ragıp Gümü şpala, 2 A ğustos 1960’da emekliye sevkedilmi şti. (Teziç, 1976: 300; Güler, 1996: 63) Emekliye sevkedilen Gümü şpala, İzmir’e yerle şip, siyasi parti kurma çalı şmalarına ba şlamı ştı. Askeri kesim, AP’nin ba şında bir asker oldu ğu için memnundu. Aynı şekilde AP’liler de bu geçi ş dönemini kazasız atlatmak için bir askeri tercih etmi şlerdi. Askerler ve AP’liler, AP lideri Gümü şpala’yı “sigorta” olarak görmekteydiler. (Ahmad, 2002:149-165; Co şkun, 1995: 316) Emre Kongar’ın da belirtti ği gibi MBK, DP tabanının oylarına sahip olacak partiyi kontrolü altında tutmak istiyordu. MBK’nin siyasi partileri denetim altında tutma iste ği, siyasi partilerle olan ili şkilerinin temel nedeniydi. Böylece MBK, sa ğda a şırı e ğilimlerin ortaya çıkmasını engellemek istiyordu. (Kongar, 2002: 159; Çolak, 1997: 9) AP’nin kurulu ş çalı şmaları 3 Şubat 1961 günü İstanbul’da İpek Palas Oteli’nde ba şlamı ştı. AP kurucuları 3 DP’li, 4 Köylü Partili ve 4 asker kökenli olmak üzere 11 ki şiden, 3 gruptan olu şmu ştu.