T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ATATÜRK ve İNÖNÜ DÖNEMİ KÜLTÜR POLİTİKALARI Hacı Veli GÖK YÜKSEK LİSANS TEZİ TARİH ANABİLİM DALI KIRŞEHİR 2011 i T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ATATÜRK ve İNÖNÜ DÖNEMİ KÜLTÜR POLİTİKALARI Hacı Veli GÖK YÜKSEK LİSANS TEZİ TARİH ANABİLİM DALI DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Bengül BOLAT KIRŞEHİR 2011 i ÖZET Bu çalışmada, Cumhuriyetin ilk yıllarından, İnönü döneminin sonuna kadar, kültürel anlamda meydana gelen değişim hareketlerini, ayrıntılı bir şekilde ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde, konu bütünlüğünü sağlamak amacıyla, kültür ve medeniyetin tanımı ve aydınların kültür ve medeniyet konusundaki düşüncelerine yer verilmiştir. Birinci bölümde, Atatürk döneminde uygulanan kültür politikaları ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bu bölümde; Türkiye’nin ulus devlet olma yolunda attığı adımlar, bu çerçevede Türk Dil Kurumu’nun ve Türk Tarih Kurumu’nun faaliyetleri, Türk tarih tezinin belirlenmesi, sanat alanında klasik sanatların yanında modern sanat öğelerinin Türkiye’ye girişi, milli eğitim kapsamında meydana gelen faaliyetler, Halkevleri ve Köy Enstitülerinin eğitimdeki yeri ve önemi incelenmiştir. İkinci bölümde, Atatürk’ün vefatı ile Cumhurbaşkanı olan İnönü’nün uyguladığı kültür politikaları değerlendirilmiştir. Bu bölümde, Atatürk dönemi kültür politikalarının bazı yöntemsel değişikliklerle uygulandığı vurgulanmıştır. Atatürk dönemi milli kültür anlayışı yerine, hümanist anlayışın daha ön plana çıkmasına dikkat çekilmiştir. Bu bağlamda, Köy Enstitüleri ve Halkevlerindeki eğitimin, hümanist kültür çerçevesinde verilmeye başlanması ve bunun edebiyat, sanat, dil ve tarih anlayışına yansımaları gözden geçirilmiştir. Üçüncü bölümde ise, Atatürk ve İnönü döneminde uygulanan kültür politikalarının karşılaştırması yapılmıştır. Bu çerçevede, Atatürk döneminde izlenen i kültür politikası ile İnönü döneminde uygulanan politikalar arasındaki benzer ve farklı yönler ortaya konulmaya çalışılmıştır. ii ABSTRACT İn this article detailet cultural exchange movement till the ent of the periot of president İnönü, is aimet to show. Introductory part of the study, in order to ensure the integrity of the subject, the definition of culture and civilization and culture and civilization on the ideas of intellectuals have been given. İn the first part, the policies that used in Atatürk’s periot is detaily investigoted. İn this part steps that Turkey had took in the process of being a nation country, Turkish national language institution and Turkish national history instituition works, teaching of Turkish national history thesis and in attiction to classical art, the appearances of modern art entrance to Turkey, and the works in national education such as village houses and village instituitons importance and place is investigated. İn the second part, the İnönü who became priminister after the death of Atatürk, cultural policies evacuated. İn this part it’s emphasizet that Atatürk’s periot, cultural policies and some changes about it. İt’s caret about that humanist vindenslanding national become more curicial paint instead of Atatürk’s periot cultural paliey. İn this course, the education of village ingtituition and public houses, it’s reviset the humanist culture education thought mainly and more over literoture art language, history understand. iii İn the thirt part there is a comparasion of cultural policies that used in Atatürk and İnönü’s periot. So it’s clear that there are greot differences between Atatürk’s periot and İnönü. iv ÖNSÖZ Osmanlı Devleti’nin sona ermesinin ardından, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile birlikte, yeni kurulan devletin yapısında; siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel açıdan önemli reformlar gerçekleştirilmiştir. Söz konusu reformlar arasında, kültürel alanda meydana gelen değişim hareketleri, Cumhuriyetin Batı medeniyeti ile daha yakın ilişkiler kurmasının önünü açacak nitelikte olmuştur. Zira bu alanda atılan adımlar arasında; müzik, sanat, eğitim, yayın vb. alanlarda Batı medeniyetinden önemli ölçüde yararlanılmıştır. Cumhuriyet dönemimde kültürel alanda meydana gelen değişimler, bu değişimin Cumhuriyete kazandırdığı değerler, değişimin nedenleri ve içeriği ile Atatürk ve İnönü dönemlerinde izlenen kültür politikalarının karşılaştırması, çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Belirlenen inceleme konusu ile ilgili yapılmış olan araştırmalar arasında, zengin içeriklere sahip çalışmalar önemli bir yer tutmaktadır. Ancak, söz konusu çalışmalarda Cumhuriyet döneminin başlarında uygulanmaya başlayan kültür politikalarının, sonraki dönemlerle karşılaştırması konusunda ayrıntılı olarak bahsedilmemiştir. Bu nedenle çalışmamız; Cumhuriyet dönemi kültür politikalarının zabıt cerideleri ve arşiv malzemeleri ile zenginleştirilerek ayrıntılı incelenmesinin yanında, Atatürk ve İnönü dönemlerinde uygulanan kültür politikalarının farklarını da ortaya koyması açısından önemli bir boşluk doldurmaktadır. v Bu çalışma hazırlanırken; Milli Kütüphane, TBMM Kütüphanesi, Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, Gazi Üniversitesi Kütüphanesi, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, İstanbul Beyazıt Devlet Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Adnan Menderes Üniversitesi Kütüphanesi, Kırşehir Halk Kütüphanesi ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Genel Müdürlüğü olmak üzere çeşitli araştırma merkezlerinden yararlanılmıştır. Araştırmamın başından beri görüşleri ile katkıda bulunan Sayın Doç Dr. Yaşar ÖZÜÇETİN’e teşekkür ediyorum. Çalışmanın hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen Veysel DEMİRCİ, Samet BAŞARAN, Serkan GÜZEL, Ümit YAĞMUR, İbrahim YAĞMUR, İdris ÖZKANLI, Hatice YÜCEGÖNÜL, Gülnur GÜNGÖR, Filiz GÖK, Fatih GÖK ve Necla BEKTAŞ’a şükranlarımı sunuyorum. Tezin konusunun belirlenmesinde ve çalışmaların yönlendirilmesinde, yardımlarını esirgemeyen ve büyük çaba sarf eden tez danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Bengül Bolat’a teşekkürlerimi bir borç bilirim. KIRŞEHİR-2011 Hacı Veli GÖK vi İÇİNDEKİLER ÖZET............................................................................................................................. i ABSTRACT ................................................................................................................ iii ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... vii KISALTMALAR ...................................................................................................... viii GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 I. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ KÜLTÜR POLİTİKALARI ................................ 7 1. ATATÜRK DÖNEMİNE KADAR KÜLTÜREL ANLAYIŞ ................................ 7 1.1 ATATÜRK’ÜN KÜLTÜR POLİTİKASI ................................................... 24 1.2 EĞİTİM ........................................................................................................ 30 1.3 DİL ÇALIŞMALARI VE TÜRK DİL KURUMU ...................................... 33 1.4 TARİH ÇALIŞMALARI VE TÜRK TARİH KURUMU ........................... 47 1.5 EDEBİYAT .................................................................................................. 54 1.6 SANAT ........................................................................................................ 58 1.7 YAYIN, İLETİŞİM, SPOR VE MÜZECİLİK ............................................ 78 1.8 HALKEVLERİ ............................................................................................ 82 II. BÖLÜM İNÖNÜ DÖNEMİ KÜLTÜR POLİTİKALARI ................................... 92 1. ATATÜRK’ÜN VEFATI VE İNÖNÜ’NÜN CUMHURBAŞKANI OLMASI 92 2. KÜLTÜREL AÇIDAN İNÖNÜ DÖNEMİNDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER ....................................................................................................... 93 2.1 İNÖNÜ DÖNEMİ HÜMANİZM ANLAYIŞI............................................. 93 2.2 DİL VE TARİH............................................................................................ 96 2.3 EDEBİYAT ................................................................................................ 103 2.4 HALKEVLERİ .......................................................................................... 113 2.5 KÖY ENSTİTÜLERİ................................................................................ 120 2.6 RADYO YAYINCILIĞI ............................................................................ 132 2.7 SANAT ...................................................................................................... 133 III. BÖLÜM ATATÜRK VE İNÖNÜ DÖNEMİ KÜLTÜR POLİTİKALARININ KARŞILAŞTIRMASI .............................................................................................. 146 1. ATATÜRK VE İNÖNÜ DÖNEMİ KÜLTÜR POLİTİKALARINA GENEL BAKIŞ .................................................................................................................. 146 2. DİL, TARİH VE EDEBİYAT ALANINDA ATATÜRK-İNÖNÜ DÖNEMİ ANLAYIŞI ........................................................................................................... 152 2.1 DİL ............................................................................................................. 152 2.2 TARİH ....................................................................................................... 155 2.3 EDEBİYAT ...............................................................................................