T.C. KİLİS VALİLİĞİ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Şubat 2015 KİLİS VAKIF ve VAKFİYELERİ Doç. Dr. Metin AKİS İsmail AYKAN Mehmet TEKTUNA TRC1/14/DFD/0018 “Kilis Tarihinin Araştırılması Projesi” İpekyolu Kalkınma Ajansı tarafından 2014 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği kapsamında desteklenmiştir. T.C. KİLİS VALİLİĞİ Yayın No: 5 ISBN: ????????? Kilis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tarafından hazırlatılmış, SERTAÇ Bil. Eğt. İlt. Org. San. ve Tic. Ltd. Şti. finans edilmiştir. DİZGİ ve GRAFİK: SERTAÇ Bil. Eğt. İlt. Org. San. ve Tic. Ltd. Şti. [email protected] - www.sertac.com.tr BASKI: Şubat 2015 GNG Ofset Mat. ve Amb. San. ve Tic. A.Ş. Çakmak Mh. Nizip Cd. Sakin Sk. No: 15 Gaziantep Bütün yayın hakkı saklıdır. Copyright ©2015 Bu baskıdan sonraki tüm telif hakları Kilis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’ne aittir. T.C. KİLİS VALİLİĞİ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Şubat 2015 KİLİS VAKIF ve VAKFİYELERİ Doç. Dr. Metin AKİS İsmail AYKAN Mehmet TEKTUNA TRC1/14/DFD/0018 “Kilis Tarihinin Araştırılması Projesi” İpekyolu Kalkınma Ajansı tarafından 2014 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği kapsamında desteklenmiştir. KISALTMALAR A-MKT: Bab-ı Asafi (Sadaret) Mektubi A-MHM: Mektûbî Mühimme Kalemi A-MKT-MHM: Bab-ı Asafi (Sadaret) Mektubi Mühimme A-MKT- MVL: Mektûbî Kalemi, Meclis-i Vâlâ A-MKT-UM: Bab-ı Asafi (Sadaret) Mektubi Vilayetler BOA: Başbakanlık Osmanlı Arşivi DH-İD: Dahiliye İdare DH-MKT: Dahiliye Mektubi DH-MUİ: Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi DH-MTV: Dahiliye Mütenevvi DH-ŞFR: Dahiliye Şifre DH. EUM. THR.:Dahiliye Emniyet-i Umûmiye Tahrirât Kalemi DH-UMVM: Dahiliye Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdiriyeti EVKF: Evkaf EV-THR.: Evkaf Tahrirat EV-MKT-CHT: E.N. Mektubi Kal. Cihat Ev-MKT-EVM: E.N. Mektubi Kal. Cihat EV-MH-TH: Evrak Nez. Muh. Kal. Tahsilat İdaresi EV-MH-TİK: Evjaf Nez. Muh. Kal. Tamirat ve İnşaat EV-MH-ZMT: Evkaf Nez. Muh. Kal. Zimmet Halifesi İ-EV: İrade Evkaf İ-HUS: İrade Hususi İ-MF: İrade Maaarif İ-MMS: İrade Meclis-i Mahsus İ-ML: İrade Maliye İMV: İrade-i Meclis-i Vala HAT: Hatt-ı Hümmayun I DH: İrade Dahiliye İ.EV: İrade Evkaf MAD-d: Maliyeden Müdevver Defterler MD: Mühümme Defteri MVL: Meclis-i Vala MF-MKT: Maarif Nezareti Mektubi Kalemi MKMV: Mektûbî Kalemi Meclis-i Vala — 4 — İçindekiler Kısaltmalar 4 Önsöz .............................................................................................................................................................. 9 Sunuş ..............................................................................................................................................................11 Giriş ............................................................................................................................................................... 13 VAKIF VE VAKFIYELERI BELGELERI ...................................................................................................41 Ubeydzâde Abdulkerim Ağa bin Ali Vakfı 44 Kazazzâde El-Hac Abdullah Efendi Bin Merhum El-Hac Mahmud Ağa Vakfı 48 Abdullah Efendi bin Mehmed Efendi Vakfı 54 Abdulmecid Vakfı 58 Abdulnafi Efendi bin Tahir Vakfı 64 Abdurrahman Efendi (Büyük Kütübhane) Vakfı 68 Adile binti Mehmed Vakfı 72 Topalzâde es-Seyyid Ahmed Ağa Vakfı 73 Topalzâde es-Seyyid el-Hâc Ahmed Vakfı 74 Ahmed Subuhi Dede Efendi bin Ahmed Efendi Vakfı 75 Seyyid Ahmed Subuhi Dede Efendi bin Ahmed Efendi Vakfı 78 Şeyh Hasan Attar Camii Vakfı 82 Kuyudı Kadime Vakfiyye Kalemi 82 Akcurun Camii Şerifi Vakfı 86 Eş-Şeyh İsa Vakfı 90 Naci Zâde Ali Efendi Vakfı 94 Ali Efendi bin Naci Vakfı 96 Ayşe binti Abdullah Vakfı 104 Ayşe Fatma binti Aşir Hüseyin Efendi Vakfı 108 Ayşe Hanım binti Mustafa Dede Vakfı 112 Ayşe Hatun binti Muhammed Vakfı 116 Ayuş Hanım binti Abdurrauf Efendi Vakfı 122 Ayuş Hanım binti Abdurrauf Efendi Vakfı 124 Bayraklı Vakfı 128 Defteri Esas Cihât 128 Camii Kebir Vakfı 132 Kuyudı Kadime Vakfiyye Kalemi 132 Canbolad/Canpolat Bey Vakfı 138 Çekmeceli zâde Mustafa Cami-i Şerifi Vakfı 142 Cüneyne Camii Vakfı 146 Kuyudı Kadime Vakfiyye Kalemi 146 Davud Nebi Vakfı 150 Defteri Esas Cihât 150 Debbağhane Camii Vakfı 154 Kuyudı Kadime Vakfiyye Kalemi 154 Çavuşzâde Ebubekir Ağa Vakfı 158 — 5 — Elif Hatun Vakfı 162 Emine binti Halil Ağa Vakfı 166 Emine binti Mehmed Vakfı 176 Fatma binti Abdurrahman Vakfı 180 Fatma Hatun binti Yusuf Vakfı 184 Güllü Bahçe (Câmi-i Kebir ve Bistamiye Mescidi) Vakfı 192 Kilis Kaimmakamı Habib Paşa Vakfı 202 Hacı Ali Camii Vakfı 206 Kuyudı Kadime Vakfiyye Kalemi 206 Halil Ağa bin Mustafa Ağa Vakfı 210 Halil Ağa Bin Mustafa bin Abdullah Vakfı 214 Seyrekbasan Vakfı 218 Hamid Efendi bin Fettan Vakfı 224 Hasan Çelebi Camii Vakfı 228 Kuyudı Kadime Vakfiyye Kalemi 228 Hatice Hanım binti Ömer Vakfı 232 Hüseyin Efendi bin İbrahim Efendi Vakfı 236 İbrahim Asım Efendi bin Salih Efendi Vakfı 250 İbrahim Âsım Efendi Vakfı 256 Şeyh İsa ve Şeyh Hilal Vakfı 260 İsmail Ağa bin Ömer Ağa Vakfı 266 Kanber Ağa Vakfı 270 Summakzâde Mahmud Ağa bin Ahmed Ağa Vakfı 274 Kazzazzâde Mehmed Ağa bin Mustafa Vakfı 280 Mehmed bin İsmail bin Mehmed Vakfı 284 Mehmed Efendi bin Ahmed Vakfı 290 Murtaza Ağa Vakfı 296 Mustafa Ağa bin Şerif Vakfı 300 Mustafa Ağa Vakfı 304 Mustafa Efendi Vakfı 308 Musulluzâde Mustafa Şakir Efendi bin Mustafa Vakfı 314 Ömer Ağa bin Mehmed Ağa Vakfı 324 el-Hâc Ömer Ağa ibn Yiğen Mehmed Ağa vakfı 326 Müfti Ömer Efendi Vakfı 330 Müftüzâde Ömer Vakfı 334 Osman Ağa bin Mehmed Vakfı 338 Pirlioğlu Camii Vakfı 342 Defteri Esas Cihât 342 Hoca Ramazan Vakfı 348 Receb bin Cemaleddin Abdullah bin Zeyneddin Receb Vakfı 356 Receb bin Cemaleddin Abdullah bin Zeyneddin Receb Vakfı 362 Servili Medrese Vakfiyesi 368 Süleyman Ağa Bin Mehmed Çelebi Vakfı 372 Süleyman bin Osman Vakfı 378 Hace Zahide Vakfı 382 Zekiye Hanım binti Mustafa Ağa Vakfı 388 Zekiye Hanım Binti Hacı Mustafa ve Refika Hanım binti Mehmed Ağa Vakfı 392 Şeyh Hızır Camii Vakfı 398 Kuyudı Kadime Vakfiyye Kalemi 398 — 6 — MÜNFERIT BELGELER 399 Belge 1 401 Belge 2 403 Belge 3 405 Belge 4 407 Belge 5 409 Belge 6 411 Belge 7 413 Mevlevihane Vakfı’nın Akarları 415 Belge 8 417 Belge 9 419 Belge 10 421 Belge 11 423 Belge 12 425 Belge 13 427 Belge 14 429 Belge 15 431 Belge 16 433 Belge 17 435 Belge 18 437 Belge 19 439 Belge 20 441 Belge 21 443 Belge 22 445 Belge 23 447 Belge 24 449 Belge 25 451 Belge 26 453 Belge 27 455 Belge 28 457 Belge 29 459 Belge 30 461 Belge 31 463 — 7 — — 8 — Süleyman TAPSIZ / Kilis Valisi ÖNSÖZ Vatanı meydana getiren, bir ülkenin, yalnız taşı toprağı değil, aynı zamanda o topraklarda ya- şayan ecdadının bıraktığı eserleri ve hatıralarıdır. Milletleri ayakta ve zinde tutan amiller arasında ilim, sanat ve teknik yanında milli kültür ve duygunun da önemli bir yeri vardır. Tabi ki makamın şerefi içindekilerin şerefli olmaları ile kaimdir. Şunu hiçbir zaman unutmayalım ki: “Zamanı yenen millletler, zamana yenilmeyen mefahiri ve hatıraları olan milletlerdir.” Ecdadımızın bize bıraktıkları eserlere sahip olduğumuz sürece, milletimiz yükselmeye devam edecektir. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de Vakıflar; ülkemizin sosyal hayatına, eğitimine, kültürüne ve ekonomisine büyük katkı sağlamaktadırlar. Osmanlı Devleti sosyal kaynaşmanın formülünü va- kıf kavramı ile çözmüştür. Sultan Orhan Gazi’den başlayarak, Osmanlı padişahları, vezirler ve diğer ümera birçok vakıflar yapmışlar ve bu vakfettikleri şeyleri yazılı belgelere geçirerek, vakfiyeler bırak- mışlardır. Vakfiyeler, vakıfların nasıl işleyeceğini anlatan yazılı belgelerdir. Bu vakfiyelerin bir kısmı bugün hala Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde mevcuttur. Bir kısım vakfiyeler de eski eserlerin bulunduğu kütüphanelerdedir. Tarihî açıdan bakıldığı zaman vakfiyeler büyük bir önem arz ederler. Çünkü bunlar, bize bir mille- tin muayyen bir zamandaki hayat tarzına ve kültürüne ait durumları tespit etme imkânını vermekte- dirler. Keza vakfiyeler, milletin iktisadî ve sosyal hayatlarında önemli bir rol oynamış olan vakıf mües- sesesinin nasıl çalıştığını, kimlerin idare ettiğini, kimlerin kendisinden istifade ettiğini vb. hususları öğrenmemize yardımcı olmaktadırlar. Bu müesseselere ait vakfiyelerin yayımlanması, müesseselerin tarihini, sanat değerlerini, hizmet alanlarını aydınlattığı gibi, bunların bugünkü durumları hakkında da bizlere bilgi vermektedir. — 9 — Kilis tarihine baktığımızda sosyal hayatımızda vakıf müesseselerinin önemli bir yeri olmuş ve vakıf hassasiyeti ilimizde özenle uygulanmıştır. İlimizin somut olmayan kültürel mirasını gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla Kilis Vakıf ve Vakfiyeleri’nin arşivlerden derlenip dijital ortama aktarılması ve kitap haline getirilmesi ilimiz tarihi- ne ışık tutması açısından son derece önemlidir. Kilis Vakıf ve Vakfiyeleri kitabı ile İlimizde bulunan Vakıflar ve Vakfiyeleri toplu olarak kayıt al- tına alınmıştır. Toplum hayatının şifrelerini içinde barındıran Kilis Vakıfları ve vakfiyelerinin yer aldığı bu eser İlimizde yapılacak bilimsel çalışmalar açısından da önemli bir kaynak oluşturacaktır. Gerek tarihi ve kültürel mirasa yönelik restorasyon çalışmalarımız, gerekse de somut olmayan kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılması yönünde yaptığımız çalışmalarla şehrimiz “Tarih ve Kültür Kenti” olma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir. Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ediyor, başarılı çalışmalarının deva- mını diliyorum. Süleyman TAPSIZ Kilis Valisi — 10 — Abdullah ALDEMİR / Kilis İl Kültür ve Turizm Müdürü TAKDIM Bizim medeniyetimizde tarih boyunca birçok hizmet büyük bir titizlikle vakıflar yoluyla yürütül- müştür. Sadece insanlar için olmayıp kanadı kırık kuşlar için bile vakıflar kuran ecdadımız, sosyal kaynaşmanın formülünü vakıf kavramı