Rzeka 10 fot. A. Bielonko 11 fot. W. Wołkow 12 Narwiański Park Narodowy. Najważniejsze fakty 13 Położenie i klimat Narwiański Park Narodowy jest położony na Nizinie Północnopodlaskiej, w Dolinie Górnej Narwi, przy południowo-zachodniej granicy geobotaniczne- go Działu Północnego. NPN leży w regionie klimatycznym Mazursko-Podlaskim. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tu 7,0oC. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (17,9 oC), a najchłodniejszym styczeń (-3,9oC). Średnia roczna suma opadów at- mosferycznych to 586 mm; ich maksimum przypada na okres letni. W ciągu roku odnotowuje się 75–80 dni przymrozkowych. Pokrywa śnieżna zalega 70–90 dni, w niektórych latach zanikając całkowicie dopiero w kwietniu. Dane administracyjne Powierzchnia (zaktualizowana) 6 805,02 ha Powierzchnia otuliny 1 7201,6 ha Narwiański Park Narodowy leży w województwie podlaskim, na terenie dwóch powiatów: białostockiego i wysokomazowieckiego oraz siedmiu gmin: Cho- roszcz, Kobylin Borzymy, Łapy, Sokoły, Suraż, Turośń Kościelna i Tykocin. 14 Dane przyrodnicze Przepływ średni roczny w Narwi (1951–2010): SSQ – 15,1, SSQZ – 20, SSQL – 10,8 [m3/s] Legenda Biebrza B zlewnia Narwi III rzędu Narwiański Park Narodowy 0 10 20 30 km I A Narew Ł O R rew Na Zb. Siemianówka N arew U Ś Narwiański Park Narodowy na tle zlewni Powierzchnia zlewni Narwi: Narwi (górnej części doliny) • do 355,2 km biegu rzeki (powyżej Suraża i południowej granicy Narwiań- skiego PN) – 3 376,5 km2 • do 302,2 km biegu rzeki (do przekroju wodowskazowego w Żółtkach po- niżej Narwiańskiego PN) – 4 302,3 km2 Dopływy. W granicach Narwiańskiego Parku Narodowego i w jego otulinie Narew ma siedem większych dopływów: • prawobrzeżne: Turośnianka, Czaplinianka (Niewodnica), Horodnianka, • lewobrzeżne: Liza, Szeroka Struga, Awissa, Kurówka. Typy mokradeł Na obszarze Narwiańskiego Parku Narodowego występują głównie torfowi- ska fluwiogeniczne (78% powierzchni mokradeł) zasilane przez rzeczne wody wezbraniowe. Niewielkie powierzchnie zajmują współcześnie torfowiska solige- niczne (6,3%), zależne od wód podziemnych; część z nich, występujących w bocznych basenach doliny, odznacza się mieszanym, fluwiogeniczno-solige- nicznym typem zasilania. W dolinie nie ma mokradeł ombrogenicznych. Niewielkie (<1 ha) ombrogenizujące się topogeniczne torfowisko przejściowe znajduje się jedynie przy wydmie w uroczysku Rynki. W środkowej części Parku Narodowego wzdłuż rzeki wąskim pasem rozciąga płat mułowiska (5,4%). Tere- ny wzdłuż krawędzi doliny, na przejściu między mokradłami i utworami wyso- czyznowymi zajmują podmokliska (9,8%). 15 mokradłafluwiogeniczno- soligeniczne mokradłafluwiogeniczne mokradłasoligeniczne Tzl/w G Tzl Tzt M Tzl Tw P rzeka rzeka rzeka [m] 0 1 2 3 12 3 4 567 8 Przekrój przez mokradła w Dolinie Narwi: 1 – piaski podłoża, 2 – utwory mineralne budujące wyniesienia śródtorfowe, tzw. grądziki, 3 – iły i pyły podściełające utwory organiczne, 4 – torfy drzewne, 5 – gytie, 6 – torfy, 7 – utwory torfowo-muło we i muły, 8 – zasilanie mokradeł w wodę, G – grądzik z glebami mineralnymi, M – mułowisko, P – podmokliska, Tw – torfowisko wynurzone, Tzl – torfowisko zalewane, Tzt – torfowisko zatopione Trzcinowiska 44,4 Szuwary mannowe i mozgowe 13,8 Olsy Szuwary typu łąk turzycowych Szuwary zastoisk długotrwale zalewanych Zarośla wierzbowe Łąki wilgotne Zapusty Łąki świeże Młaki i szuwary mszysto‐turzycowe Ziołorośla wiązówkowe Łęgi Bory sosnowe i mieszane Zbiorowiska synantropijne Wrzosowiska Szuwary właście inne Zb. namuliskowe i murawy zalewowe Ziołorośla pokrzywowe Murawy i traworośla napiaskowe Grądy i dąbrowy świetliste Murawy bliźniczkowe Ziołorośla kielisznikowe Łąki zmiennowilgotne 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 Udział w obszarze [%] Bogactwo przyrodnicze. Liczba: zespołów roślinnych – 66, a także 11 zbioro- wisk w randze zespołu i 8 typów zbiorowisk o charakterze inicjalnym, zastęp- czym lub kadłubowym, należących do 16 klas. Liczba gatunków: widłaków, skrzypów, paproci i roślin kwiatowych – 704, bezkręgowców – ok. 3 tysięcy, ryb – 25, płazów – 12, gadów – 3, ptaków lęgo- wych – 133, ssaków – 38. Typy ekosystemów: nieleśne – 86%, leśne – 10%, wodne 4%. 16 Główne typy roślinności. Największą powierzchnię zaj- mosa limosa, wodniczka Acrocephalus paludicola, mują trzcinowiska z klasy Phragmitetea (3 025 ha, czyli zielonka Porzana parva; ponad 44% obszaru) oraz szuwary mannowe i mozgowe pozostałe gatunki z „Dyrektywy Ptasiej”: batalion (941 ha, 14%), szuwary typu łąk turzycowych, zwłaszcza Philomachus pugnax, bielik Haliaetus albicilla, błot- z dominacją turzycy zaostrzonej Carex gracilis, szuwary niak łąkowy Circus pygargus, błotniak zbożowy zastoisk długotrwale zalewanych, głównie Caricetum ela- C. cyaneus, bocian biały Ciconia ciconia, bocian czar- tae, a także olsy i zarośla wierzbowe. ny C. nigra, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leuco- Najważniejsze siedliskotwórcze gatunki roślin: trzci- tos, dzięcioł czarny Dryocopos martius, dzięcioł śred- na Phragmites australis, turzyce: sztywna Carex elata, tu- ni Dendrocopos medius, dzięcioł zielonosiwy Picus nikowa C. appropinquata, zaostrzona C. gracilis, manna canus, gąsiorek Lanius collurio, jarzębatka Sylvia ni- mielec Glyceria maxima, mozga trzcinowata Phalaris soria, kraska Coracias garrulus, lerka Lullula arborea, arundinacea, olcha Alnus glutinosa, wierzba szara Salix ci- orlik krzykliwy Aquila pomarina, ortolan Emberiza nerea. hortulana, puchacz Bubo bubo, rybitwa białowąsa Najważniejsze chronione i zagrożone gatunki roślin: Chlidonias hybridus, rybitwa rzeczna Sterna hirundo, czarcikęsik Kluka Succisella inflexa, gnidosz błotny Pedi- świergotek polny Anthus campestris, trzmielojad Per- cularis palustris, goryczka wąskolistna Gentiana pneumo- nis apivorus, uszatka błotna Asio flammeus, zimoro- nanthe, goździk pyszny Dianthus superbus, groszek błotny dek Alcedo atthis, żuraw Grus grus. Lathyrus palustris, grzybienie białe Nymphaea alba, jaskier wielki Ranunculus lingua, kosaciec syberyjski Iris sibirica, • Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk PLH 200002 kukułka krwista typowa Dactylorhiza incarnata ssp. incar- Narwiańskie Bagna – 6823,5 ha nata i żółtawa D. i. ssp. ochroleuca, mieczyk dachówkowaty przedmioty ochrony – typy siedlisk przyrodniczych: Gladiolus imbricatus, pięciornik skalny Potentilla rupe- 3150 starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki stris, wielosił błękitny Polemonium caeruleum. wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion, Główne ekspansywne rodzime gatunki roślin: trzcina 3270 zalewane muliste brzegi rzek z roślinnością Phragmites australis, olcha Alnus glutinosa, wierzba szara Chenopodion rubri p.p. i Bidention p.p., 4030 Suche Salix cinerea, brzozy: brodawkowata Betula pendula i om- wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pholio-Callunion, szona B. pubescens, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, Calluno-Arctostaphylion), 6230 górskie i niżowe mu- trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, mozga trzcino- rawy bliźniczkowe (Nardion – płaty bogate flory- wata Phalaris arundinacea. stycznie), 6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Wybrane gatunki kluczowe (zwornikowe) zwierząt: (Molinion), 6430 ziołorośla górskie (Adenostylion al- skójkowate Unionidae, okoń Perca fluviatilis, szczupak liariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia se- Esox lucius, żaby Raninae, nornik północny Microtus oeco- pium), 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska nomus, bóbr Castor fiber, łoś Alces alces. (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Carice- Główne inwazyjne gatunki obce: roślin – klon jesiono- tea), 7230 górskie i nizinne torfowiska zasadowe listny Acer negundo, kolczurka klapowana Echinocystis lo- o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, 9170 bata; zwierząt – rak pręgowaty Orconectes limosus, karaś grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- srebrzysty Carassius gibelio, norka amerykańska Neovison Carpinetum, Tilio-Carpinetum); gatunki zwierząt: vison. czerwończyk nieparek Lycaena dispar, strzępotek edypus Coenympha oedippus, trzepla zielona Ophio- RAMSAR. Narwiański Park Narodowy 29 X 2002 r. został gomphus cecilia, zalotka większa Leucorrhinia pecto- wpisany na listę Konwencji RAMSAR o obszarach wodno- ralis, minóg ukraiński Eudontomyzon mariae, boleń -błotnych. Aspius aspius, koza Cobitas taenina, piskorz Misgur- Ostoje Natura 2000. W 2004 r. obszar włączony do sieci nus fossilis, różanka Rhodeus amarus, kumak nizinny Natura 2000. Bombina bombina, traszka grzebieniasta Triturus cri- stata, bóbr europejski Castor fiber, wydra europejska • Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków PLB 200001 Ba- Lutra lutra; gienna Dolina Narwi – 23471 ha; pozostałe typy siedlisk przyrodniczych: 2330 wydmy przedmioty ochrony – gatunki ptaków: bączek Ixo- śródlądowe z murawami napiaskowymi (Corynepho- brychus minutus, bąk Botaurus stellaris, błotniak sta- rus, Agrostis), 6120 ciepłolubne murawy napiaskowe, wowy Circus aeruginosus, cyranka Anas querquedu- 6510 niżowe i górskie świeże łąki użytkowane eksten- la, derkacz Crex crex, dubelt Gallinago media, kro- sywnie (Arrhenatherion elatioris), 91E0 łęgi wierzbowe, piatka Porzana porzana, krwawodziób Tringa topolowe, olszowe i jesionowe, 91F0 łęgowe lasy dębo- totanus, kszyk Gallinago gallinago, podróżniczek wo-jesionowo-wiązowe, 91I0 ciepłolubne dąbrowy Luscina svecica, rybitwa białoskrzydła Chlidonias le- Quercetalia pubescentis-petraeae. ucopterus, rybitwa czarna Chlidonias niger, rycyk Li- 17 fot. M. Pruszyński fot. 18 1 Specyfika środowiska przyrodniczego i krajobrazu Narwiańskiego Parku Narodowego Piotr Banaszuk • Dan Wołkowycki Krajobraz Narwiańskiego Parku Narodowego zdecydowa- wilcze łyko (Daphne Mezereum),