województwo świętokrzyskie AKTYWNE ŚWIĘTOKRZYSKIE woj. świętokrzyskie 0 20 km Końskie Maleniec Ruda Stary-Grzybów Maleniecka Skarżysko-Kamienna Sielpia Wąchock Starachowice Bałtów Mniów Łączna Krynki Krzemionki Zagnańsk Kałków Łopuszno Bobrza Bodzentyn Ostrowiec Tumlin Świętokrzyski Strawczyn Święta Katarzyna Oblęgorek Krajno- -Zagórze Święty Krzyż Kurzelów Kielce Ćmielów Cedzyna Nowa Słupia Huta Włoszczowa Bieliny Szklana Opatów Czarnca Niestachów Daleszyce Zawichost Małogoszcz Chęciny Borków Łagów Podzamcze Chęcińskie Secemin Tokarnia Sandomierz Chałupki Morawica Ujazd Obrazów Sobków Konary Klimontów Nagłowice Piotrkowice Raków Chańcza Jędrzejów Chmielnik Koprzywnica Kurozwęki Sędziszów Sulisławice Szydłów Staszów Łoniów Wodzisław Pińczów Rytwiany Busko-Zdrój Połaniec Chroberz Legenda Solec-Zdrój Pacanów muzeum/izba pamięci Wiślica obiekt etnograczny zabytek techniki Nowy Zagórzany pałac/dworek zabytek sakralny Skalbmierz Korczyn zamek/ruiny zamku synagoga Kazimierza obiekt przyrodniczy uzdrowisko Wielka jaskinia/podz. trasa turystyczna miejscowości stok narciarski szlaki piesze pozostałe atrakcje turystyczne szlaki rowerowe przewodnik AKTYWNE ŚWIĘTOKRZYSKIE SPIS TREŚCI WSTĘP 1 Od prastarych, pokrytych gołoborzami szczytów Gór Świętokrzyskich, przez łagodne, pocięte siecią lessowych wąwozów wzniesie­ nia Wyżyny Sandomierskiej, po sielankowe łąki Ponidzia – różnorodność krajobrazów regionu jest naprawdę zdumiewająca! To dzięki niej oraz dzięki ogromnej liczbie atrakcji turystycznych Świętokrzyskie jest wymarzo­ nym miejscem do wypoczynku i zwiedzania, a także do aktywnego spędzania wolnego czasu. Postój w rezerwacie Biesak-Białogon | Krzysztof Pęczalski Na każdego amatora pieszych wędrówek Wstęp . 3 czeka wiele znakowanych szlaków. Można regionu – nie tylko lasów, ale i niezwykle przemierzać górskie ścieżki, podziwiając sław­ cennych przyrodniczo ciepłolubnych muraw, Turystyka piesza . .5 . ne gołoborza – niezwykłe rumowiska skalne roślinności naskalnej czy obszarów porośnię­ Turystyka rowerowa . 17 . na grzbietach najwyższych pasm Gór Święto­ tych florą typową dla dalekich stepów. Prze­ krzyskich. Można też odetchnąć aromatem mierzając świętokrzyskie szlaki, nie sposób Turystyka wodna . 31. Puszczy Jodłowej czy Puszczy Świętokrzyskiej pominąć śladów ciekawej przeszłości regionu: i zapoznać się z osobliwościami szaty roślinnej kościołów, pałaców i zamków, wiejskich Turystyka zimowa . 41. domów i miejskich rezydencji, warownych Turystyka konna . 53 . miasteczek i wiekowych klasztorów, a nawet liczących sobie niemal dwa stulecia zakładów Sporty lotnicze . .61 . przemysłowych. Ścianki wspinaczkowe . .65 . Wszystkie wspomniane atrakcje – tak przyrodnicze, jak i kulturowe – można również Mocne wrażenia . 71 . podziwiać podczas wycieczek rowerowych. Wykaz punktów informacji turystycznej . 80 . Sprzyjają im niewielkie odległości między ciekawymi miejscami, gęsta sieć dróg oraz liczne szlaki rowerowe, a także niewielka wysokość tutejszych wzniesień. Amatorów jazdy terenowej, potrzebujących nieco więk­ szej dawki adrenaliny, na pewno skuszą trasy biegnące przez niewysokie, lecz czasami bar­ dzo strome wzniesienia Gór Świętokrzyskich, a nawet miejsca dające możliwość zjazdów downhillowych. Malownicze krajobrazy i bujna przyroda sprawiają, że w regionie znajduje się wiele zna­ komitych terenów do jazdy konnej. Dlatego też działa tu sporo ośrodków jeździeckich oraz Na szlaku | Krzysztof Pęczalski większych i mniejszych stadnin oferujących AKTYWNE ŚWIĘTOKRZYSKIE 3 1 WSTĘP w powietrze, by spojrzeć na region z lotu ptaka. Pomocą służą miejscowe aerokluby, organizujące szkolenia lotnicze i szybowcowe. Odważniejsi mogą zakosztować swobody lotu na spadochronie lub spróbować pilotowania motolotni. W regionie jest także kilka miejsc, gdzie da się uprawiać paralotniarstwo. Mocnych wrażeń można szukać nie tylko w powietrzu. Off­roadowe wycieczki quadami czy motorami terenowymi lub wyścigi samo­ chodowe na specjalnym torze pod Kielcami także dostarczają nadzwyczajnych emocji. Aktywnie wypocząć można również na po­ ligonach do paintballu lub próbując swych sił we wspinaczce skałkowej. Zbliżoną do wspinaczki formą spędzania wolnych chwil na świeżym powietrzu – a przy tym łatwiejszą i niewymagającą posiadania specjalnego sprzętu – są wizyty w parkach linowych. Motolotniarz pińczowskiego aeroklubu | arch. UMWŚ Oczywiście na tym nie kończą się moż­ możliwość poznawania okolicy z wysokości liwości aktywnego wypoczynku w Święto­ końskiego grzbietu. krzyskiem. Każdy znajdzie tu coś dla siebie, Upalne lato wiele osób chętnie spędza nad zarówno dzieci, jak i starsi, ci szukający zastrzy­ wodą – i tu Świętokrzyskie ma sporo do ku adrenaliny i ci, którzy pragną zakosztować zaoferowania. W niemal każdym mieście ciszy i spokoju w otoczeniu pięknej przyrody. znajdują się kąpieliska, baseny kryte lub otwarte. W regionie jest także kilka większych sztucznych akwenów, ku brzegom których powinni się skierować wszyscy miłośnicy żeglarstwa. Można też skorzystać z oferty rejsów spacerowych po rzekach lub wybrać się na spływ kajakowy. Gdy nadejdą zimowe mrozy, Święto­ krzyskie zaprasza w swe progi narciarzy. Na stokach gór i mniejszych wzniesień powstało sporo niewielkich ośrodków narciarskich. Zimowa aura sprzyja także łyżwiarzom, dla których co roku urucha­ miane są liczne lodowiska. Praktycznie o każdej porze roku w Święto­ krzyskiem można spróbować wzbić się Szwajcaria Bałtowska | arch. UG Bałtów 4 AKTYWNE ŚWIĘTOKRZYSKIE turystyka piesza 2 TURYSTYKA PIESZA TURYSTYKA PIESZA 2 Bogactwo przyrodnicze, mnóstwo zabytków, Główny Szlak Świętokrzyski a także ogromna różnorodność krajobrazów Świętokrzyskiego zachęcają do wędrówki im. Edmunda Massalskiego po regionie, np. jedną z pieszych tras tury- – czerwony stycznych. Jest w czym wybierać, bo teren województwa przecina ponad 1000 km Przebieg: Kuźniaki – Perzowa Góra (395 m n.p.m.) znakowanych szlaków PTTK, a do tego trzeba – Siniewska Góra (449 m n.p.m.) – Porzecze – Mie- dodać jeszcze wiele lokalnych, krótkich tras dziana Góra – góra Wykień (404 m n.p.m.) – Tumlin spacerowych. PKP – Dąbrowa-Łąki – Masłów Pierwszy – góra Najwięcej szlaków wytyczono oczywiście Klonówka (473 m n.p.m.) – góra Radostowa w sercu regionu – w Górach Świętokrzyskich. Gagaty Sołtykowskie | Krzysztof Pęczalski (451 m n.p.m.) – Święta Katarzyna – góra Łysica Można wspiąć się na ich najwyższe wzniesienia, ziemię staszowską oraz Ponidzie. To regiony (612 m n.p.m.) – Kakonin – Huta Szklana – Łysa w tym na Łysicę (612 m n.p.m.) – szczyt zalicza- głównie rolnicze, obfitujące jednak w zabytki. Góra (inaczej Święty Krzyż, 595 m n.p.m.) – Pa- ny do Korony Gór Polski, można też przemie- Można tu zobaczyć liczne przykłady archi- procice – Góra Jeleniowska (533 m n.p.m.) – góra rzać niższe, lecz również bardzo interesujące tektury sakralnej: kościoły (m.in. gotycką Szczytniak (554 m n.p.m.) – Gołoszyce pasma. Podczas tych wędrówek zobaczymy nie kolegiatę w Wiślicy, renesansowe świątynie Długość: 92 km Na rozstaju szlaków | Sylwia Skuta tylko sławne gołoborza, tak charakterystyczne Pińczowa, erem kamedułów w Rytwianach), dla Łysogór, ale i osobliwości geologiczne i Klimontowie oraz dawne opactwo Cystersów zbory ariańskie (m.in. w Rakowie) oraz synago- Szlak wiedzie przez najwyższe pasma Gór oraz przyrodnicze w licznych rezerwatach w Koprzywnicy. Każdy doceni też urok starego gi (w Szydłowie i Pińczowie), a także warowne Świętokrzyskich. Podczas wędrówki z zacho- w okolicach Kielc i Chęcin, m.in. udostępnioną miasta w Sandomierzu. siedziby rycerskie (fortalicja w Sobkowie) du na wschód, czyli z Kuźniaków w kierunku do zwiedzania jaskinię Raj. W regionie nie brak Na północ od Gór Świętokrzyskich rozcią- i wspaniałe rezydencje magnackie (m.in. Gołoszyc, przechodzi się najpierw przez też fascynujących zabytków. gają się porośnięte bujnymi lasami Wzgórza w Chrobrzu i Kurozwękach). Są tu również kolejne szczyty Pasma Oblęgorskiego. Tu Góry Świętokrzyskie na wschodzie ustępują Opoczyńskie, a dalej na wschodzie, pośród uzdrowiska słynące z leczniczych wód mi- wznosi się m.in. Perzowa Góra z interesują- Wyżynie Sandomierskiej. Przemierzając tę wielkich kompleksów Puszczy Świętokrzyskiej neralnych: Busko-Zdrój i Solec-Zdrój. Sporo cym rezerwatem o tej samej nazwie, a także rolniczą krainę, można podziwiać głębokie i Lasów Iłżeckich, ciągnie się malownicza niespodzianek przygotowała natura – wędro- Barania Góra, na której zboczach powstał wąwozy lessowe oraz wijące się wśród wzgórz dolina rzeki Kamiennej. Tu także nie brak wiec natknie się w tych rejonach na powstałe rezerwat leśny Barania Góra. Po przekroczeniu doliny rzek Opatówki i Pokrzywianki. Liczne atrakcji przyrodniczych – przede wszystkim w gipsowych skałach jaskinie i wąwozy (np. doliny Bobrzy szlak prowadzi między Wzgó- zabytki świadczą o długiej historii regionu. licznych rezerwatów leśnych, ale też oso- te w rezerwacie Skorocice) oraz cenną dla rzami Tumlińskimi. Geologów zainteresuje tu Do najciekawszych należą ruiny zamku Krzyż- bliwości geologicznych, czyli intrygujących botaników roślinność stepową i słonorośla odsłonięcie piaskowców w kamieniołomie topór w Ujeździe, kolegiaty w Opatowie skałek (m.in. Skałki Piekło pod Niekłaniem, chronione w rezerwatach florystycznych. skałki pod Adamowem). Okazją do poznania pradziejów tych ziem będzie wizyta w rezer- wacie Krzemionki Opatowskie, gdzie przed Najważniejsze szlaki tysiącami lat wydobywano krzemień do wyrobu prymitywnych narzędzi. Wiele stuleci znakowane później w okolicy powstały liczne zakłady Zgodnie z przyjętymi zasadami znakowania Staropolskiego