DE WESTERWOIDSE ATOTZ Jan Abrahamse, Noortje van Leeuwen, Melle Wachtmeester n de serie Noordnederlandse rivieren is I nu een artikel over de Westerwoldse A onder een titel bedacht door fotograaf Engel Lameijer. Het is de neerslag van een tocht met de kano over de midden- en benedenloop van de rivier en de Dollard, enige literatuur- studie, gesprekken met mensen en gegevens afkomstig van L.H. Veeman te Bellingwolde. De kanotocht is gemaakt van 22 tot en met 24 juni jl. door Jan Abrahamse, Joop Hendriks, Annemarie en Engel Lameijer, Claartje en Noortje van Leeuwen, Adrie Nortier, Joop Oostindiër, Hans Thiecke, Melle Wachtmees- ter en Hans Wouters. Op zaterdag 7 november 1891 werd in de Harmonie te Winschoten de 'Vereniging ter Bevordering der Kanalisatie van Westerwolde' in het leven geroepen. Over die eerste bijeen- komst schreef sekretaris A.A. Lubberts: 'Het bezielend woord van den tegenwoordigen president, den heer B.L. Tijdens, vond weer- klank in de harten zijner hoorders en het wee- moedige _ bijna hopeloos _ Westerwolde Café Frans van der Wal, Jipsinghuizen erving steeds kleiner, maar één van de moest gekanaliseerd worden, _ maakte plaats grootste problemen is de zeer primitieve voor een krachtig en hoopvol: Westerwolde Wel is de geheele streek van Veele tot waterhuishouding in het gebied. moet gekanaliseerd worden!' Jipsinghuizen nog rijk aan bosch. De Boomen 'Hoe meer de hooggelegen Drentsche Het was een tijd waarin Westerwolde staat op vele plaatsen, om en in de hooi- en venen aangesneden worden, hoe sneller de met grote problemen had te kampen. Daar- weilanden, zoo dicht aaneen, dat dr. Hommo vloed op Westerwolde komt aanbruisen. De over schrijft dezelfde Lubberts: 'De Bosschén Tonkes verklaart, er mee verlegen te zijn of vele bochten in de Ruiten- en Mussel A verdwijnen meer en meer. En dat verdwijnen hij die streken als bosch dan als weideland- belemmeren een snelle afstroming en ook de heeft een zeer ongunstigen invloed op het schap op de kaart moet aangeven'. bruggen over de Westerwolsche A (achter landschap, 't Klimaat wordt ruwer, onaange- Verharde wegen zijn er nauwelijks in het Bellingwolde alleen al een twintigtal) bemoei- namer. Onbelemmerd giert de gure wind over gebied, waardoor de aanvoer van mest, nood- lijken de afvoer van het overtollige water. de kale velden. De rogge bevriest meer dan zakelijk voor de ontginning zeer bemoeilijkt 'Voor geheel Westerwolde is de toestand vroeger op de niet zoo goed beschutte wordt. Het verbouwen van veenboekweit, tot treurig. Alle gronden beoosten de leidijken esschen, en zoo heeft het ene verlies het voor enkele jaren nog een winstgevende zijn in de zomers van 1888, 1889, 1890 en andere tot onafscheidelijk gevolg bezigheid, houdt op, omdat het daarvoor 1891 onder water geweest". De hooioogst geschikte veen uitgeput raakt. Met de veen- over geheel Westerwolde is gedurende die boekweit, schrijft Lubberts, vedwijnen de jaren voor meer dan een derde deel mislukt. Foto pagina 133 De Dollard schapen en ook de bijen die in goede jaren De heerlijkheid Westerwolde staat er belab- Foto pagina 134 Waterplanten vrij wat honing wisten te garen uit de berd voor. Daar komt bij dat in tijden van Westerwoldse A bij de Bult. sneeuwige bloem. droogte nagenoeg geen water kan worden Westerwoldse A nabij Oudeschans. De landbouwpercelen worden door ver- ingelaten. 135 van regenwater in het dikke veenpakket van Zuidoost Drente. Het sïroompje heette nier vroeger de Runde. In dit gebied is het echter niet meer terug te vinden. In het gebied ten noorden van Zwartemeer tot Emmercompas- cuum zijn in het strakke yerveningspatroon met de talrijke veenwtjken slechts hier en daar gekanaliseerde restanten van de Runde te ont- dekken. In de omgeving van Roswinkel begint zich enige kontinuïteit af te tekenen in de rivierloop. Nabij Munnekemoer stroomt de Moersloot, een zijtak van de Runde. Het * klooster van Ter Apel ligt in een gebied van afsplitsingen van de Runde en andere van het hoogveen afkomstige stroompjes die zich direkt ten noorden van het klooster verenigen tot de Ruiten A. Bij de brug in de Pootstruikenweg even voorbij een shiwtje laten we de kano's zakken in de Ruiten A. Er is een rijke plantengroei in het water. Gestaag valt de regen naar bene- den. Verderop staat de melkfabriek van Ruiten A omgeving Sellingerbeetse stroompje was, als een flink ajwaterings- Laude. Ooit een belangrijk centrum voor dit scheepvaartkanaal mestaanvoer mogelijke gebied, nu staan de gebouwen te koop aange- Geen wonder dat de verwachtingen van • maakte en den grond ontlastte van t overvloe- boden. Veel weiden hebben plaats moeten de Kanalisatie hooggespannen zijn. 'Dra zal dig ingezogen water. En Tiemersma besluit: maken voor de aardappelteelt. langs breede waterbaan De Welvaart door 'Opdat voor de Heerlijkheid spoedig de Toe- De schaalvergroting ook in de melkver- zijn velden gaan', zo wordt in 1892 gedicht. komstmorgen van bloei en welvaart moge werkende industrie betekende het eind voor In de zomer van 1897 maken enkele dagen'! deze fabriek. fotografen een tocht door het Westerwoldse Dat was 18Ö7. Wat is er van die Het landschap is lichtglooiend en wordt land van Nieuweschans naar Ter Apel - heen verwachtingen uitgekomen, nu ruim tachtig getooid met plukjes bos. De maaipaden en terug - om de pracht van de 'Heerlijkheid' jaar later. Wat is ér met de A gebeurd. Hoe hebben juist een beurt gehad. De Ruiten A, op fotogravures vast te leggen. Zij treffen heeft het landschap zich veranderd? bij Ter Apel in het wandelbos nog een drab- daar een landschap aan dat H.J. Tiemersma in big stroompje is hier enkele meters breed. De die dagen aldus beschrijft: 'Voor ons de heide. De bovenloop ergste kronkels zijn verdwenen, rechtgetrok- Achter ons, hoogten en laagten, alles heide! De rivier heet pas Westerwoldse A op ken, maar toch maakt het stroompje nog tal En over die vochtige heide glansde 't reeds het punt dat de Ruiten A en de Mussel A van slingers door het landschap, zodat je, dalende zonlicht, groenschemerend over hier nabij Wessinghuizen samenstromen. Als bo- laaggezeten in de kano, slechts een beperkt en daar een stukje aardappelland, door een venloop wordt algemeen de Ruiten A ge- gedeelte van het water kunt overzien. heidebewoner met weinig mest -in 't zweet noemd. Een tocht door de boven- en mid- zijns aanschijns _ vruchtbaar gemaakt.... denloop geeft een afwisseling van landschap- Het meest imposante deel De heibewoner zou tot welvaart kunnen pen te zien. De oorsprong van dit stroomdal " Vooral in de omgeving van Ter Borg komen... als de Aa niet zoo'n nietig ligt in het 'Zwarte Meer', een verzamelplaats maakt het landschap een tamelijk ongeschon- 136 den indruk. Dit gedeelte behoort nog steeds aan een militair oefenterrein. oevers zijn rijk begroeid. De dotters bloeien tot het meest imposante deel van Westerwol- In het café van de praatgrage Frans van al. Opvallend is het grote verval. We zullen de. Een bonte afwisseling van bossen, hout- der Wal in Jipsinghuizen zijn een aantal jaren op weg naar Wedde zeker zo'n acht stuwtjes wallen, heideveldjes, essen flankeert de geleden de spektakulaire vergaderingen ge- passeren, sommigen met een verval van een prachtige oeverlanden, waarop zwaar eiken- houden over de militaire plannen van Kikkert. meter. Daar moeten de boten telkens uit het hout aanwezig is. Enkele oude riviermean- In dit etablissement zijn meer roemruchte bij- water worden gehaald, voorbij de stuw ders, die zicht duidelijk in het landschap afte- eenkomsten geweest, zoals de strubbelingen worden gedragen en opnieuw te water worden kenen, maken,dit gebied erg waardevol. We in de Oostgroningse afdeling van de PvdA gelaten. Door de sterke plantengroei en de passeren de Wijvebrug bij Sellingen, vlak bij met de hoofdfiguren Landlust en Hartog. Wat vele stuwen vorderen we slechts langzaam en de camping De Barkhoorn. Zo'n tachtig jaar dat betreft is er gelukkig niets meer over van bereiken een gemiddelde snelheid die nauwe- geleden was rekreatie een nagenoeg onbekend de wat merkwaardige sociologische beschou- lijks hoger komt dan 2,5 kilometer per uur. begrip in dit gebied. Voorbij de plaats waar wing van A.A. Lubberts in 1897 dat 'de vroeger het jongensintemaat gevestigd was Westerwolder zich niet gemakkelijk beweegt in Vissers , zijn de laatste plukken hei te vinden. De ont- de wereld! De gedwongen afzondering ver- In de nabijheid van de bruggen en de ginning is veel krachtiger dan de reizigers in klaart dat voldoende. Hij is min of meer wan- stuwen treffen we veel vissers aan. Sommigen 1897 konden vermoeden ter hand genomen. trouwend. Het heeft er iets van alsof de zien de kano's als ernstige verstoorders van Voor hen moet het ongeloofwaardig in de Westerwolder er zich een verwijt van maakt, de visrust. 'Nog ain keer en wie schatten joe oren hebben geklonken, dat datzelfde land, na niet zoo welvarendste zijn als weleer. Als 't de boten lef' zoo is, is het ten onrechte. Niemand behoeft slechts enkele tientallen jaren in kuituur te Opvallend is die samenklontering' van zich te schamen, dat hij niet kan hopen tegen zijn geweest, dreigde opgeofferd te worden vissers wel. Vissen schijnt een gezelschaps- een locomotief!' sport te zijn, waarbij de bamboestok al lang Ruiten A - Langzaam verbreedt de A zich nu. De vervangen is, door verfijnde lichtgewicht 137 gevalletjes van kunststof in schreeuwende 'Wie motten gain gevaar op het water Klassieke kanalisatie kleuren, die wedijveren met de bonte variaties hebben', zegt hij in eerste instantie, maar hij De volgende dag verloopt de tocht voor- van de klapstoeltjes. De auto is immer in de verkiest een rekreatieve ontwikkeling toch spoedig: geen stuwen meer, maar eenmaal buurt, het liefst met de portieren open zodat boven een industriële. Boer Hesse geeft de voorbij de Wedderbergen zijn ook de laatste het pop-rumoer van Hilversum III. ook aan de indruk ietwat merkwaardig met zijn buren om stukjes 'natuurlijke' A verleden tijd.