P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PRABUTY (170) Warszawa 2009 Autorzy: Robert Formowicz*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Anna Pasieczna*, Katarzyna Strzemi ńska *, Hanna Tomassi-Morawiec*, Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski * we współpracy z Joann ą Szyborsk ą-Kaszyck ą* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* *Pa ństwowy. Instytut. Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2009 Spis tre ści I. Wst ęp (R. Formowicz) ............................................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (R. Formowicz, K. Strzemi ńska) .................... 4 III. Budowa geologiczna ( R. Formowicz) .................................................................................. 5 IV. Zło Ŝa kopalin (R. Formowicz) ............................................................................................. 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (R. Formowicz) ............................................................ 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (R. Formowicz) ...................................... 11 VII. Warunki wodne (R. Formowicz) ....................................................................................... 12 1. Wody powierzchniowe ............................................................................................... 12 2. Wody podziemne ........................................................................................................ 12 VIII. Geochemia Środowiska................................................................................................... 14 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ............................................................................... 14 2. Osady (I. Bojakowska) ................................................................................................ 17 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ............................................. 20 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ...................................................................... 22 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (R. Formowicz) ................................................................. 28 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (R. Formowicz, K. Strzemi ńska) ...................................... 29 XII. Zabytki kultury (R. Formowicz, K. Strzemi ńska) ............................................................. 32 XIII. Podsumowanie ( R. Formowicz, K. Wojciechowska)....................................................... 32 XIV. Literatura......................................................................................................................... 34 I. Wst ęp Arkusz Prabuty Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wyko- nany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geolo- gicznym „Polgeol S A” (plansza B) w latach 2008–2009. Przy jego opracowywaniu wykorzy- stano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Prabuty Mapy geologiczno- gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2003 roku w Katowickim Przedsi ębiorstwie Geologicznym (Jochemczyk, Olszewska 2003). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005) na podkładzie topograficznym u układzie „1942” Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz mapy opracowano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, publikacji oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w Archiwum Geologicznym Urz ędu Marszałkow- skiego w Gda ńsku, w Starostwie Powiatowym w Kwidzynie, w Centralnym Archiwum Geo- logicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Gda ńsku, w Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puła- wach, oraz w urz ędach gmin. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przepro- wadzonym we wrze śniu 2008 roku. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Prabuty w układzie współrz ędnych geograficznych zawiera si ę pomi ę- dzy 19°00’ a 19°15’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53°40 ’ a 53°50 ’ szeroko ści geo- graficznej północnej. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci poło Ŝony jest on w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa pomorskiego, na terenie administrowanym przez gminy: Prabuty, Kwi- dzyn, Gardeja i Ryjewo z powiatu kwidzy ńskiego oraz gmin ę Mikołajki Pomorskie z powiatu sztumskiego. Cz ęść południowo-zachodnia obszaru arkusza znajduje si ę na terenie woje- wództwa warmi ńsko-mazurskiego w powiecie iławskim w gminach Susz i Kisielice. Według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (2001) cały obszar arkusza znajduje si ę w makroregionie Pojezierze Iławskie, w podprowincji Pojezierza Południowobał- tyckie (fig. 1). Omawiany teren jest falist ą lub płask ą wysoczyzn ą polodowcow ą, nadbudo- wan ą przez ci ągi moren czołowych. W jej obr ębie wyst ępuj ą nieliczne zagł ębienia powstałe po stopieniu martwego lodu. Wysoczyzna polodowcowa we wschodniej i centralnej cz ęś ci obszaru arkusza jest porozcinana sieci ą rynien subglacjalnych, o stromych zboczach. Dna rynien zaj ęte s ą przez jeziora rynnowe: Dzierzgo ń, Orkusz i Klasztorne. U wylotu rynien znajduj ą si ę równiny sandrowe. W obr ębie wysoczyzn morenowych gleby nale Ŝą do brunatnoziemów. S ą one wykorzy- stywane rolniczo, przede wszystkim do uprawy pszenicy i ro ślin okopowych. W centralnej cz ęś ci obszaru arkusza, na terenach piaszczystych, występuj ą gleby bielicowe zaj ęte prze- wa Ŝnie przez lasy. Dosy ć znaczne obszary zajmuj ą gleby pochodzenia torfowego. Pod wzgl ędem klimatycznym cały obszar omawianego arkusza nale Ŝy do dzielnicy bydgoskiej. Ma ona charakter przej ściowy pomi ędzy chłodn ą i do ść wilgotn ą dzielnic ą pół- nocn ą, a cieplejsz ą i such ą dzielnic ą środkow ą. Średnia roczna temperatura wynosi 7,3°C (minimalna –28,5°C, maksymalna 30,8°C). Średnie opady roczne wynosz ą 617 mm. Dni z przymrozkami jest tu ponad 100, a pokrywy śnie Ŝna zalega przez 40 −60 dni. Długo ść okre- su wegetacyjnego wynosi 210–215 dni (Czocha ński red., 2001). Omawiany obszar ma charakter typowo rolniczy. Dominuje tu gospodarka wielkotowarowa. Gruntu orne wysokich klas bonitacyjnych zajmuj ą około 40% powierzchni arkusza, otaczaj ąc od północy i południa kompleks le śny doliny Liwy. Gęsto ść zaludnienia na obszarze arkusza Prabuty jest niska. Wsie s ą niewielkie i rozproszone. Jedyne miasto − Prabuty, licz ące ponad tysi ęcy miesz- ka ńców, stanowi centrum administracyjno-usługowe dla okolicznych wsi. W mie ście tym na nie- wielk ą skal ę rozwini ęty jest przemysł drzewny, maszynowy i odzie Ŝowy. 4 Przez arkusz Prabuty przebiega trasa kolejowa Warszawa −Gda ńsk, sie ć dróg powiato- wych ł ączy Kwidzyn z Suszem. 1 – granica podprowincji, 2 –granica makroregionu, 3 – jeziora Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Prabuty na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie: Mezoregiony Pobrze Ŝa Gda ńskiego: 313.54 – śuławy Wi ślane, Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie: Mezoregiony Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.52 – Pojezierze Starogardzkie Mezoregiony Doliny Dolnej Wisły: 314.81 – Dolina Kwidzy ńska, 314.82 – Kotlina Grudzi ądzka Mezoregiony Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie, 315.12 – Pojezierze Brodnickie III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Prabuty przedstawiono na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Uniejewska, Skocki, 2002a) wraz z obja śnie- niami (Uniejewska, Skocki, 2002 b). 5 Obszar arkusza Prabuty le Ŝy w strefie syneklizy perybałtyckiej platformy wschodnioeu- ropejskiej. Krystaliczne podło Ŝe platformy, zbudowane z gnejsów, jest przykryte przez osady dwóch kompleksów strukturalnych – staropaleozoicznego oraz permo-mezozoicznego. Na utworach tego