ŻoŁnierze WyklĘci II ŻoŁnierze WyklĘci wadzenie do 1944 r. matur dla kilku- nastu tysięcy osób czy wydanie kilku tysięcy dyplomów uniwersyteckich… Fundamenty pod to państwo poło- Polska żyli również gimnazjaliści z zajętego przez Sowiety miasteczka niedaleko Tarnopola, Czortkowa – uczestnicy pierwszego polskiego zrywu podczas II wojny światowej. W styczniu 1940 r. harcerze chwycili za broń, żeby odbić Rzeczpospolita z więzienia NKWD 1200 polskich żoł- nierzy i otworzyć im drogę do granicy. Ponad 20 uczniów rozstrzelano, a po- nad 50 wysłano do łagrów z 10-letnimi wyrokami. Nie wiedzieli nawet, że wy- Prawdziwa stępują w imieniu Polski Podziemnej. Nie było natomiast w polskim pań- Polskie Państwo Podziemne to Warszawa podczas pierwszych okupacyjnych Zaduszek, płonąca świecami na mogiłach jej niedawnych obrońców; to ci, którzy składali przysięgę stwie miejsca dla bywalców kin, teatrów na orła w koronie, żeby walczyć z bronią w ręku, i ci, którzy kończyli szkoły w trybie tajnego nauczania. Z poczucia wspólnoty narodowej Polaków narodziło się jedyne i kasyn, graczy na niemieckiej loterii, lu- w ówczesnej Europie konspiracyjne państwo – krajowe struktury wojskowe oraz cywilne podporządkowane władzom na uchodźstwie dzi zadających się z Niemcami, szmal- cowników, volksdeutschów czy, rzecz jasna, zdrajców. Tych ostatnich roz- W górnym rzędzie od lewej Zygmunt Szyszko-Bohusz, Leopold Okulicki, strzeliwano po wydaniu wyroku przez na dole Michał Karaszewicz-Tokarzewski, Władysław Anders, Mieczysław podziemny sąd, innych dotykała infa- Boruta-Spiechowicz mia, kara chłosty lub – w przypadku fot. INSTYTUT POLSKI I MUZEUM im. gen. SIKORSKIEGO w LONDYNIE kobiet – golenie głowy. Przepisy walki cywilnej, np. nakaz dokumentowania zbrodni czy sabotowania przymuso- wych dostaw dla Niemców ze wsi, doty- czyły wszystkich. Lekarzy zobowiązano do wystawiania fałszywych zaświadczeń, a księży – fałszywych metryk dla Żydów i innych poszukiwanych. NARÓD W STANIE MOBILIZACJI Do Związku Walki Zbrojnej, prze- mianowanego w lutym 1942 r. na Ar- mię Krajową, należało w szczytowym okresie ponad 380 tys. żołnierzy. Pań- stwo to dysponowało zatem realną siłą zbrojną i stosowało przymus pozwala- jący egzekwować jego wolę. Powołano wymiar sprawiedliwości, którego orze- czenia były wykonywane z całą bez- względnością. Rządowi na Uchodźstwie nie pod- porządkowały się – choć go uznawały – prawie stutysięczne Narodowe Siły Zbrojne, formacja najwcześniejsza, bo powstała w wyniku zjednoczenia or- ganizacji powołanych jeszcze jesienią 1939 r. Dowództwo NSZ, wywodzące się z kręgów przedwojennej endecji, prowadziło walkę zarówno przeciwko III Rzeszy, jak i z sowiecką Rosją. Kon- sekwencją takiej polityki było odrzu- cenie forsowanej przez Armię Krajową idei powszechnego powstania antynie- mieckiego. Ówczesne konflikty, mające ANNA ZECHENTER mi, wypełnianie zadań państwowych we wszystkich dziedzinach życia. olska Walcząca – to krąg szeroki: to zarówno lu- OBYWATELE PODZIEMIA dzie podziemni, jak i licz- Obywatelem Państwa Polskiego był ne masy całego walczą- lekarz, który nie zadając pytań, opatry- „Pcego Narodu. Polska walcząca – to my wał ranę postrzałową, i człowiek, który wszyscy” – napisał Aleksander Kamiński, przez szczelinę w murze getta podawał autor słynnej książki „Kamienie na sza- drugiemu człowiekowi jedzenie, i gra- niec”, jesienią 1943 r. w podziemnym natowy policjant, który na ten widok „Biuletynie Informacyjnym”, jednym odwracał się, szybko odchodząc, i za- z około 1400 tytułów ukazujących się konnica, przyjmująca w progi klaszto- pod okupacją. Dobiegał wtedy końca ru żydowskie dziecko. czwarty rok okupacji i wojny. W pod- Cząstką tego państwa była kobie- bitym kraju okrzepła struktura władzy ta wysiadająca z pociągu na dworcu politycznej i wojskowej, kierowana przez wprost w ręce obszukujące, czy nie Rząd na Uchodźstwie. Zapewniono przywiozła ze wsi pod płaszczem sło- kontynuację II Rzeczypospolitej – Pol- niny dla dzieci – tak samo jak młody skie Państwo Podziemne. Dzierżyło ono chłopak idący ulicą na kurs dywersji, wszystkie konieczne atrybuty władzy i kupiec, który dostrzegłszy ściganego i było oparte na przedwojennym prawo- człowieka, otwierał drzwi, by wskazać dawstwie oraz przepisach wydawanych mu drogę ucieczki przez podwórze. stosownie do okoliczności przez legalne Należeli do niego wykładowcy ryzy- władze przebywające poza krajem. Orga- kujący śmierć w obozach za prowadze- ny Polskiego Państwa Podziemnego – je- nie tajnego nauczania, ich uczniowie, dynego takiego organizmu w okupowa- i tych uczniów rodzice, i dozorczyni Zima 1944 r., żołnierze 1. baonu nej Europie – gwarantowały rzeczywiste, kamienicy, która niczego nie widziała. 1. pułku strzelców podhalańskich AK fot. zbiory prywatne choć ograniczone realiami okupacyjny- Jakże inaczej możliwe byłoby przepro- ŻoŁnierze WyklĘci III źródło w zaszłościach okresu dwudzie- stolecia, nie powinny dziś przesłaniać obrazu całego wysiłku zbrojnego pod- ziemia. Żołnierze NSZ przyłączyli się Miraż do powstania, kiedy wybuchło. Hierarchia władzy oraz struktury organizacyjne konieczne dla funkcjo- nowania każdego organizmu państwo- politycznego wego stanowią przedmiot wielusetstro- nicowych opisów. Dość wspomnieć, że na czele państwa stał prezydent Włady- sław Raczkiewicz, przebywający wraz z Rządem RP we Francji do jej kapitula- kompromisu cji w czerwcu 1940 r., a później w Lon- Musimy „przygotować siły do działania po zakończeniu panowania NKWD” – pisał Komendant Główny AK gen. Leopold Okulicki jeszcze w marcu 1945 r. dynie. Prezydentowi podlegał Naczelny Wódz – aż do katastrofy gibraltarskiej Stojący u szczytu potęgi ZSRS i zajmujące kraj wielomilionowe zastępy Armii Czerwonej były wyzwaniem, z którym musiała się zmierzyć zniewolona Polska w lipcu 1943 r. – gen. Władysław Si- korski; po nim nastąpił gen. Kazimierz MACIEJ KORKuć Sosnkowski, a 30 września 1944 r. – no- minalnie – gen. Tadeusz Komorowski iepodległość wymagała obrony przed bolszewizmem, tak „Bór”, wzięty do niewoli po klęsce Po- jak w 1920 r. Ale „cud nad Wisłą” powtórzyć się nie mógł. wstania Warszawskiego. W 1945 r. funk- Osłabiona kilkuletnimi okupacjami Rzeczpospolita nie cję tę pełnił gen. Władysław Anders. Nmiała szans na zbrojne przeciwstawienie się nowej agresji. LEGENDA NIE UMIERA JAłTA – WYKORZYSTAć SZANSę? Działania podziemnego państwa Powszechna jednak była wiara w nietrwałość komunistycznych rządów musiał dostrzegać każdy, bo angażo- w Polsce. Bez sowieckiego wsparcia komuniści z ich marginalnym zaple- wało zdecydowaną większość Polaków czem społecznym nie stanowiliby żadnego problemu. Uważano, że wła- i skupiało prawie wszystkie znaczące dza Bieruta skończy się albo w wyniku kolejnej wojny Anglosasów z so- nurty polityczne okresu dwudziesto- wieckim imperium, albo poprzez nowe rozwiązanie polityczne. W lutym lecia, organizacje społeczne oraz mło- 1945 r. wyniki konferencji jałtańskiej – mimo szokującej zgody Zachodu dzieżowe. na pogwałcenie naszych praw do wschodnich województw – przynio- Rozstrzelani żołnierze z Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowców Walką w kraju kierowali legendarni sły nadzieję na to drugie. Zapowiedź, że na zachód od Bugu zostanie fot. IPN komendanci Armii Krajowej. Stefan Ro- utworzony nowy rząd z udziałem środowisk niepodległościowych, któ- wecki „Grot”, numer jeden na liście po- ry przeprowadzi wolne wybory, stwarzała realną perspektywę odebrania PRÓBA USTęPSTW szukiwanych Polaków, powołał do życia władzy PPR i jej przybudówkom. Było jasne, że w autentycznie wolnych W Polsce nadzieję na wolność wiązano powszechnie z byłym premierem latem 1941 r. „Wachlarz” – wydzieloną wyborach Polacy odrzucą komunistyczne rządy z sowieckiego nadania. Stanisławem Mikołajczykiem. Ten, mimo wszystko, 15 kwietnia 1945 r. organizację dywersyjną ZWZ i AK, Przy takim założeniu chwilowe uznanie status quo w postaci sowieckiej ogłosił, że przyjmuje „decyzje krymskie”, podkreślając zarazem, że cho- której żołnierze przekazali na Zachód okupacji ziem wschodnich jawiło się jako mniejsze zło w porównaniu dzi o przyszłość Polski, „jej suwerenną i niepodległą pozycję oraz o utwo- szczątki rakiety V-1. Z jego inicjatywy z trwającą wówczas sowiecką okupacją całej Polski. Wnioski narzucały rzenie reprezentatywnego rządu”. powstała komórka „N”, wydająca pięć się same. Po pierwsze, należało zapewnić jak najsolidniejszą reprezentację Prowadzone w Moskwie negocjacje Stalin rozegrał tak, że reprezen- niemieckich periodyków dla żołnierzy środowisk niepodległościowych w nowym rządzie – w sposób naturalny tatywność nowego rządu była iluzoryczna, a Mikołajczyk został w nim Wehrmachtu, podpisywanych przez „an- predestynowani do tego byli przywódcy Polskiego Państwa Podziemne- całkowicie zmarginalizowany. Kluczowe resorty – w tym kontrolę nad tynazistowskie podziemie w III Rzeszy”. go. Po drugie, tymczasowo (!) zrezygnować z aktywności zbrojnej, która wojskiem i bezpieką – w niepodzielnym władaniu utrzymali komuni- Aresztowany w 1943 r., wywieziony do przy olbrzymiej przewadze ZSRS nie dawała szans na zwycięstwo, a mo- ści. Szatańskim pomysłem Kremla było równoległe finalizowanie mos- Berlina, odmówił udziału we wspólnej gła przynieść kolejne ofiary. Okulicki ujmował to lapidarnie: „Przeżyć ten kiewskich rozmów z ogłoszeniem wyroków skazujących 16 przywódców z Niemcami akcji antybolszewickiej. okres z jak najmniejszymi stratami. […] Nie podejmować otwartej walki Polski Podziemnej. Nagłośniony w Polsce proces miał skompromitować Rozkaz zgładzenia go wydano w KL z PPR. Czekać na zmianę stosunku Anglików do ZSRS. Rozpowszech- dawnego premiera,