36 Rzeki łączą narody Upės jungia tautas Rivers link nations 1 Fundusz Małych Projektów Sąsiedzi w działaniu 2 Folder został wydany w ramach projektu Projekto partneriai: „Rzeki łączą narody. Wspólne problemy, Pišo Gmina (Gmina Pisz), wspólne rozwiązania – promocja szlaków Novogrodo Gmina (Gmina Nowogród), wodnych Litwy i Polski”. Projekt jest współfi- Zbojna Gmina (Gmina Zbójna), nansowany ze środków Europejskiego Funduszu Alytaus rajono savivaldybė. Rozwoju Regionalnego w ramach Funduszu Ma- Projekto „Upės jungia tautas. Bendros proble- łych Projektów Programu Współpracy Transgra- mos, bendri sprendimai – Lietuvos ir Lenkijos nicznej „Litwa – Polska” 2007 – 2013. Projekt vandens telkinių garsinimas” tikslas - garsinti jest realizowany w ramach Celu 3: Europejska projekte dalyvaujančių šalių pasienyje esančius Współpraca Terytorialna. vandens telkinius: PISA-NAREV (PISA-NAREW) Partnerzy Projektu: upių intakus Lenkijoje ir NEMUNO upės intakus Gmina Pisz, Lietuvoje. Gmina Nowogród, Gmina Zbójna, This brochure was issued as part of the project Samorząd Rejonu Alytus. entitled “Rivers link nations. Common pro- Celem projektu „Rzeki łączą narody. Wspólne blems, common solutions – promotion of problemy, wspólne rozwiązania – promocja the waterways of Lithuania and Poland”. szlaków wodnych Litwy i Polski” jest wspólne The project is co-financed by the European promowanie przygranicznych szlaków wod- Regional Development Fund, under the Cross- nych: szlaku PISA – NAREW w Polsce i szlaku border Co-operation Programme “Lithuania- Poland” 2007-2013, Objective 3: European NIEMEN na Litwie. Territorial Cooperation Programmes. Project Partner: Municipality of Pisz, Informacinis leidinys išleistas projekto „Upės Municipality of Nowogród, jungia tautas. Bendros problemos, bendri Municipality of Zbójna, sprendimai – Lietuvos ir Lenkijos vandens Local Government of the Alytus Region. telkinių garsinimas” pagrindu. Projektas finan- The aim of the project entitled “Rivers link suojamas Regioninės Plėtros Europos fondo lėšo- nations. Common problems, common solutions mis pagal Europos teritorinio bendradarbiavimo – promotion of the waterways of Lithuania and tikslo Lietuvos ir Lenkijos bendradarbiavimo per Poland” is the joint promotion of border wa- sieną programos 2007-2013 3 tikslą: Europos terways: the PISA-NAREW route in Poland and Sąjungos teritorinis bendradarbiavimas. the NEMAN route in Lithuania. Fundusz Małych Projektów Sąsiedzi w działaniu 3 NAREW Rzeka Narew to jedna z głównych rzek Polski. Jest najwięk- szym prawostronnym dopływem Wisły. Płynie od Podlasia na Mazowsze. Początek swój bierze we wschodnim krańcu Pusz- czy Białowieskiej, na terenie Białorusi. Od źródeł do ujścia do Wisły w Nowym Dworze Mazowieckim liczy 484 km (z tego w Polsce 448,1 km). Szerokość Narwi dochodzi do ok. 90 m, a jej średnia głębokość wynosi 1,5 m. Narew jest typową rzeką nizinną o bardzo niewielkim spadku i łagodnym nurcie. Tworzy SZLAK WODNY PISA – NAREW rozległe powierzchnie bagien, błot i torfowisk. Ma liczne zako- la, nieraz bardzo ostre. Szczyci się wysokim stopniem czystości. PISA i NAREW to rzeki tworzące niezwykle atrakcyjny Jako jedna z nielicznych zachowała naturalny charakter prawie turystyczny szlak wodny Polski Północno-Wschodniej. Jest to na całej długości. Ze względu na jej bardzo dobre zagospoda- jednocześnie szlak tranzytowy łączący Wisłę z Krainą Wielkich rowanie (najlepiej zagospodarowany szlak wodny Mazowsza), Jezior Mazurskich. Obie rzeki należą do największych rzek nizin- na odcinku od Łomży w dół nadaje się do spływów żeglarskich nych w Polsce. Szlak PISA – NAREW to odcinek 120 km. Skła- i kajakowych. Narew jest jedynym w Europie i jednym z trzech da się nań rzeka PISA (80 km) oraz fragment rzeki NAREW od na świecie przykładów rzeki anastomozującej, czasami zwanej ujścia Pisy w Nowogrodzie do miasta Ostrołęka (40 km). Szlak PISA rzeką warkoczową (płynie siecią rozgałęziających i łączących się – NAREW prowadzi przez obszary cenne przyrodniczo. Należą koryt). Jej nazwa pochodzi od słowa „nur”, które w języku pra- do nich: Puszcza Piska (drugi pod względem wielkości kompleks indoeuropejskim oznaczało wodę lub rzekę. leśny w Europie) Czartoryskie Jałowce (ok. 180 ha porośniętych tylko jałowcami o różnej wielkości). Atrakcje szlaku wodnego PISA – NAREW są wzbogacone przez coraz lepiej funkcjonującą PISOS – NAREVO UPIŲ VANDENS TAKAS i coraz bardziej urozmaiconą ofertę kulturową regionu. Szlak ten łą- czy ze sobą cztery tradycje: Mazur, Kurpiów, Podlasia i Mazowsza. PISOS ir NAREVO /PISA, NAREW/ upės – tai upės, sukuriančios W rozwój projektu PISA – NAREW zaangażowane są cztery nepaprastai puikią turistinę Šiaurės-Rytų Lenkijos vandens trasą. samorządy: Tuo pačiu jos sudaro tranzitinį vandens taką, jungiantį Vislos upę Gmina Pisz www.pisz.pl su Didžiųjų Mozūrų Ežerų Kraštu. Abi upės priklauso didžiausių Gmina Nowogród www.nowogrod.com Lenkijos žemumos upių skaičiui. Trasa PISA – NAREVO, kuri tę- Gmina Zbójna www.zbojna.powiatlomzynski.pl siasi 120 km., sudaryta iš PISOS upės (80 km) ir dalies NAREVO Miasto Ostrołęka www.ostroleka.pl upės nuo Pisos upės ištakos Novogrode iki Ostrolenkos /Ostrołę- www.pisa-narew.eu ka/ (40 km). Ši trasa veda per gamtos lobynų plotus. Prie gamtos lobių priskiriami: Pisko Giria /Puszcza Piska/ (antras pagal dydį PISA miškų kompleksas Europoje), Čartoryskių Kadagynai/Czartorys- Rzeka Pisa wypływa z jeziora Roś, znajdującego się kie Jałowce/ (apie 180 ha apaugę vien tik įvairių dydžių kada- w gminie Pisz, i płynie przez wschodnią część Puszczy giais). PISOS-NAREVO upių vandens tako atrakcijos praturtintos Piskiej oraz Równinę Kurpiowską, po czym wpada do Narwi jako vis tobuliau veikiančiais ir kaskart turtingesniais regiono kultūros prawy dopływ w okolicach Nowogrodu. Rzeka ma długość ok. pasiūlymais. Šis takas tarpusavyje vienija keturias etnokultūros 80 km. Łączy Krainę Wielkich Jezior Mazurskich z Wisłą. Jest ty- tradicijas: Mozūrų, Kurpių, Podlasio ir Mazovšės. pową rzeką nizinną. Ze względu na swoją głębokość (na nurcie Turizmo PISOS-NAREVO upėmis populiarinimo ir maršrutų ponad 1 m), jest rzeką żeglowną. Na całym odcinku wije się jomis viešinimo projekto įgyvendinime dalyvauja keturios sa- i silnie meandruje, można także zaobserwować charakterystycz- vivaldybės: ne elementy krajobrazu nadrzecznego: łachy piaskowe oraz urze- Pišo Gmina www.pisz.pl kające starorzecza. Szlak łatwy, nieuciążliwy. Ciekawostką jest, iż Novogrodo Gmina www.nowogrod.com jest to jedyna rzeka w tej części Europy, która płynie od początku Zbojna Gmina www.zbojna.powiatlomzynski.pl do końca w kierunku południowym. Nazwa rzeki pochodzi od Ostrolenkos Miestas www.ostroleka.pl wyrazu „pisa”, co oznaczało w języku Prusów bagno, błoto. www.pisa-narew.eu 4 PISOS UPĖ ut 180 ha covered only by juniper bushes of various size). Pisos /Pisa/ upė išteka iš Ros /Roś/ ežero, esančio Pišo gmino- The attractions of the PISA – NAREW waterway are complemen- je, teka per rytinę Pisko Girios dalį bei Kurpiovsko Lygumą ir ted by the cultural offer of the region, which is continuously kaip dešinysis intakas Novogrodo apylinkėse įteka į Narevo upę. expanding and improving. This trail is a link joining the tradi- Upė, kurios ilgis siekia apie 80 km, jungia Mozūrų Didžiųjų Ežerų tions of four regions: Masuria, Kurpie, Podlasie and Mazovia. Kraštą su Vislos upe. Tai tipiškas žemupys. Dėl savo vagos gilu- Four local governments are involved in the development of mo (tėkmės vietoje virš 1 m), joje gali plaukioti jachtos. Upės the PISA – NAREW project: dugnas smėlingas, vaga smarkiai meandruoja. Plaukiant upe ga- The Municipality of Pisz www.pisz.pl lima stebėti būdingus pakrančių peizažo elementus: smėlio užu- The Municipality of Nowogród www.nowogrod.com tekius ir kerinčius senovinius upės vingius. Taku lengva keliauti, The Municipality of Zbójna www.zbojna.powiatlomzynski.pl kelionė nevargina. Reikšminga tai, jog tai yra vienintelė upė šioje The town of Ostrołęka www.ostroleka.pl Europos dalyje, kuri nuo pradžios iki galo teka pietų kryptimi. www.pisa-narew.eu Upės pavadinimas kilęs iš žodžio „pisa”, kas Prūsų kalboje reiškia „klampynė“, „pelkė“. PISA The Pisa River flows from Roś Lake, situated in the Municipa- NAREVO UPĖ lity of Pisz, through the eastern part of the Piska Primeval Fo- Narevo upė - tai viena pagrindinių Lenkijos upių, esanti didžiau- rest and the Kurpie Plain, and discharges into the Narew River siu dešiniuoju Vislos upės intaku. Ji teka nuo Podliasio į Mazovšį. as its right tributary near Nowogród. The river is about 80 km Jos tėkmė prasideda rytiniame Bialoviežo Girios krašte, Balta- long and joins the Great Mazurian Lakes with the Vistula River. rusijos teritorijoje. Nuo ištakos iki įtekėjimo į Vislos upę Novy It is a typical lowland river whose depth (over 1 m of current) Dvor Mazoviecki /Nowy Dwór Mazowiecki/ vietovėje tęsiasi makes it a navigable river which winds and meanders along its 484 km (tame tarpe Lenkijoje 448,1 km). Narevo upės plotis entire length. It is also characterized by distinctive elements of siekia apie 90 m, o jos vidutinis gylis yra 1,5 m. Narevo upė su- riverside landscape: sandbanks and enchanting old river-beds. daro tipišką žemupį su labai nedideliu nuolydžiu ir lengvu tekė- The trail is easy and does not require great effort. An interesting jimu. Aplink upę susidarę plačios klampynių, pelkių ir durpynų point to note is that the Pisa River is the only river in this part teritorijos. Upė turi daugybę užuolankų, kartais net labai aštrių. of Europe that flows southwards from its beginning to the end. Vertinama