XIV Sympozjum Sekcji Hymenopterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego Streszczenia referatów Pszczolinka Andrena agilissima Fot. Bogdan Kozik (Pieni ński Park Narodowy) Ojców, 11–12 maja 2007 r. 2 XIV Sympozjum Sekcji Hymenopterologicznej PTE P rogra m Pi ątek, 11 maja 2007 r. Godz. 10.00 – 11.45 – sesja referatowa Józef PARTYKA – Pi ęć dziesi ąt lat Ojcowskiego Parku Narodowego Mirosława DYLEWSKA, Bogusław KOZIK – Pszczoły ( Anthophila, Apoidea ) Dolin Dunajca i Popradu Jolanta BĄK – Pszczoły ( Hymenoptera: Apoidea ) Świ ętokrzyskiego Parku Narodowego – wst ępne wyniki bada ń DYSKUSJA Godz. 11.45 – 12.15 – przerwa (kawa, herbata) Godz. 12.15 – 14.00 – sesja referatowa Agata KOSTRO-AMBROZIAK – Gatunki z rodzaju Phytodietus Gravenhorst, 1829 (Hymenoptera, Ichneumonidae) w Polsce Dawid MORO Ń – Znaczenie podmokłych ł ąk w ochronie dzikich pszczół Hanna PIEKARSKA-BONIECKA, Justyna RATAJCZAK – Pimplinae (Hymenoptera, Ichneumonidae ) wyst ępuj ące w Arboretum Kórnickim DYSKUSJA Godz. 14.00–15.30 – przerwa obiadowa Godz. 15.30 – 18.00 Wiesław PIOTROWSKI – Masowy pojaw prz ędzienia pestkowca Neurotoma nemoralis (Linnaeus, 1758) na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej w 2004 roku El Ŝbieta RO śEJ – Skład gatunkowy roztoczy wyst ępuj ących w importowanych gniazdach trzmieli Katarzyna SZCZEPKO – Wpływ zmian sposobu u Ŝytkowania terenów porolnych w Kampinoskim Parku Narodowym na faun ę grzebaczowatych ( Hymenoptera , Sphecidae ) Małgorzata SKRZYPCZY ŃSKA, Wioletta WOŁCZA ŃSKA – Rola znamionka jodłowego Megastigmus suspectus Borries, 1895 ( Hymenoptera: Torymidae ) seminifaga jodły pospolitej Abies alba Mill. w wył ączonych drzewostanach nasiennych Nadle śnictwa Rymanów Waldemar śYŁA – Vespidae ( Hymenoptera ) Górnego Śląska. Dotychczasowy stopie ń poznania oraz nowe dane faunistyczne Tadeusz Pawlikowski – Fenologia aktywno ści os społecznych ( Hymenoptera: Vespinae ) w środowisku miejskim DYSKUSJA Sobota, 12 maja 2007 r. Godz. 09.30–15.00 – dla osób zainteresowanych wycieczka na trasie: Ojców – Krakowska Brama – Jaskinia Ciemna – Góra Okopy – Dolina S ąspowska – Złota Góra – Ojców (ok. 6 km). 3 Pi ęć dziesi ąt lat Ojcowskiego Parku Narodowego Józef PARTYKA Ojcowski Park Narodowy, 32-047 Ojców W 2006 roku min ęło 50 lat od utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego. Rocznic ę t ę uczczono specjaln ą sesj ą naukow ą organizowan ą w pa ździerniku. Wzi ęło w niej udział ponad 100 osób z ró Ŝnych o środków naukowych, w wi ększo ści z Krakowa. Sesja była okazj ą do podsumowania stanu wiedzy o tym chronionym obiekcie, jak równie Ŝ zapoznania si ę z bie Ŝą cymi problemami OPN i jego zagro Ŝeniami, zwłaszcza w kontek ście ogromnej presji osadniczej. Działalno ść Ojcowskiego Parku Narodowego w ci ągu ostatniego półwiecza obejmowała cztery zasadnicze kierunki: 1. polityk ę przestrzenn ą i ochron ę krajobrazu 2. ochron ę zasobów przyrodniczych 3. badania naukowe 4. udost ępnianie do zwiedzania i edukacj ę środowiskow ą. Od momentu utworzenia Ojcowski Park Narodowy jest niewielk ą „wysp ą” otoczon ą ró Ŝnymi formami u Ŝytkowania ziemi. S ą to pola uprawne, tereny budowlane, sie ć dróg, linii energetycznych, telekomunikacyjnych itp. W ci ągu 50. lat dokonano niewielkich korekt jego wielko ści. Powierzchnia OPN wzrosła z 1440 ha w 1956 r. do 2146 ha w 1997 r. W drodze wykupów prywatnej własno ści powi ększył si ę odsetek powierzchni nale Ŝą cej do skarbu pa ństwa z 60 do 70. Nadal prawie 1/3 powierzchni Parku jest własno ści ą ró Ŝnych podmiotów. W 1981 r. została utworzona strefa ochronna wokół OPN, udało si ę ograniczy ć ruch samochodowy w południowej cz ęś ci Parku wskutek wprowadzenia ogranicze ń na drodze „serpentynowej” i utrzyma ć osadnictwo w zasadzie na poziomie sprzed półwiecza, poza kilkoma przypadkami wprowadzania (legalnej i nielegalnej) pojedynczej zabudowy. O wiele gorzej pod tym wzgl ędem jest w strefie ochronnej, gdzie presja osadnicza, zwłaszcza w ostatnich latach, przybiera gigantyczne formy. Zjawisko to mo Ŝna wprawdzie ocenia ć jako pora Ŝkę polityki Parku, chocia Ŝ udało si ę zabezpieczy ć przed zabudow ą bezpo średnie s ąsiedztwo OPN. Od kilku lat jednak w miejscu pojedynczych zagród obserwuje si ę zjawisko tworzenia nowych przysiółków, np. Miotełka w Smardzowicach czy Nowa Wie ś w Korzkwi ( śółciak 2005). Ojcowski Park Narodowy jako pierwszy miał plan zagospodarowania przestrzennego ju Ŝ w 1963 r., nowelizowany w 1970 r. Ostatni, obowi ązuj ący plan ochrony Parku niestety został uniewa Ŝniony i obecnie ochrona Parku jest realizowana w ramach tzw. rocznych zada ń ochronnych. W ochronie zasobów skalnych warto odnotowa ć likwidacj ę kamieniołomów; nie udało si ę całkowicie zabezpieczy ć jaski ń, które nadal s ą penetrowane przez niewielkie grupy osób. W ramach wprowadzania przed około 20 laty tzw. ochrony czynnej odsłaniane s ą wybrane kompleksy skalne, przez co eksponuje si ę walory geologiczne OPN jako jedne z głównych elementów środowiska przyrodniczego, które legły u podstaw tworzenia Parku w 1956 r. W ochronie wód mo Ŝna odnotowa ć osi ągni ęcia przez ochron ę źródeł przed uj ęciami wody oraz budow ę oczyszczalni ścieków dla Skały. W budowie s ą kolejne oczyszczalnie. Nast ąpił spadek emisji st ęŜ eń dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego i tym samym poprawa czysto ści powietrza. Ochrona flory i fauny przyniosła konkretne efekty. Na terenie Parku wyst ępuje ponad 950 gatunków ro ślin naczyniowych, 230 gatunków mchów i w ątrobowców, około 200 gatunków porostów i około 1200 gatunków grzybów. Do tej pory stwierdzono wyst ępowanie około 6500 gatunków zwierz ąt, a ich ogóln ą liczb ę szacuje si ę na około 11 tysi ęcy (Pawłowski 1990). Brakuje du Ŝych drapie Ŝników, niezb ędnych dla zachowania równowagi ekologicznej. Niewielki obszar Parku ogranicza wiele gatunków ro ślin i zwierz ąt do bardzo małych, izolowanych populacji. Nie udało si ę w ci ągu 50 lat przełama ć barier w migracji 4 zwierz ąt przez budow ę tzw. korytarzy ekologicznych mimo postulowanych juŜ dawno le śnych pasów ochronnych wokół OPN (Zabierowski, red. 1974; Klasa 1995). Od pocz ątku lat osiemdziesi ątych XX w. zacz ęto dostrzega ć konieczno ść prowadzenia ochrony czynnej umo Ŝliwiaj ącej ochron ę zespołów naskalnych, zwłaszcza muraw kserotermicznych. W tym celu na niewielkich powierzchniach odsłania si ę przed zarastaniem wybrane kompleksy skalne, na których obserwowane jest odradzanie si ę np. ostnicy Jana Stipa joannis i innych gatunków ciepłolubnych. Ochron ą czynn ą s ą tak Ŝe obj ęte ł ąki, dawniej intensywnie u Ŝytkowane przez okolicznych rolników (koszenie, wypas), a obecnie wykaszane przez dyrekcj ę Parku, chocia Ŝ nie zawsze z najlepszym skutkiem. W badaniach naukowych nast ąpiło znaczne o Ŝywienie. Od kilku lat rocznie jest realizowanych około 70 tematów, głównie przyrodniczych. Od 2001 r. Ojcowski Park Narodowy organizuje konferencje i sympozja naukowe poł ączone z prezentacj ą wyników najnowszych bada ń. W ci ągu 50. lat odbyło si ę 78 takich spotka ń. Znacz ący udział w tu Sekcja Hymenopterologiczna Polskiego Towarzystwa Entomologicznego kierowana przez Pani ą Profesor Mirosław ę Dylewsk ą, która zdecydowan ą wi ększo ść sympozjów organizowała wła śnie w Ojcowie. Materiały z tych spotka ń s ą wydawane w zało Ŝonym w 1990 r. pi śmie naukowym OPN „Pr ądnik” (do tej pory wyszło 16 tomów) oraz w osobnych monografiach wydawanych jako druki zwarte. Bibliografia prac dotycz ących Ojcowskiego Parku Narodowego za okres do ko ńca 2006 r. liczy około 4 tys. pozycji. Od pocz ątku lat 90. ubiegłego stulecia przyst ąpiono do zmiany sposobów zwiedzania Parku przez podj ęcie działalno ści edukacyjnej. Reorganizacji wymagał wykształcony w latach powojennych sposób turystycznego wykorzystania Parku. W 1991 r. zało Ŝono w tym celu O środek Edukacyjno-Dydaktyczny, który specjalizuje się w zaj ęciach dla nauczycieli i przewodników. Działalno ść ta wykorzystuj ąca współprac ę z angielskim Peak National Park jest traktowana jako element polityki ochronnej Parku. Nadal powa Ŝnym i niepokoj ącym problemem jest nadmierny i wci ąŜ rosn ący ruch samochodowy, jaki przewija si ę przez teren OPN. Dla jego ograniczenia konieczna jest budowa 3-km odcinka drogi z S ąspowa do Sułoszowej i nowych parkingów na obrze Ŝach Parku. W ci ągu 50. lat istnienia OPN nie wszystkie działania dyrekcji Parku były skuteczne z ró Ŝnych wzgl ędów – finansowych, organizacyjnych, prawnych; mimo to udało si ę powstrzyma ć nadmiern ą eksploatacj ę tego terenu, zwłaszcza nie dopu ści ć do jego zabudowy i degradacji zasobów przyrodniczych. Istotnym osi ągni ęciem półwiecza OPN jest utrzymanie ró Ŝnorodno ści i bogactwa przyrodniczego Doliny Pr ądnika oraz jej tradycyjnego krajobrazu z licznymi obiektami kulturowymi. Literatura Klasa A. 1995. Wskazówki dotycz ące sposobów gospodarowania w strefie ochronnej Ojcowskiego Parku Narodowego sprzyjaj ących zachowaniu jego zasobów przyrodniczych , „Parki Nar. Rez. Przyr.”, 14, 4: 129–134. Partyka J. (red.). 2001. Badania naukowe w południowej cz ęś ci Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Materiały konferencyjne: referaty, postery, sesje terenowe. Ojców 10–11 maja 2001 r. [podsumowanie stanu bada ń naukowych na terenie OPN i okolic w 45. rocznic ę Parku]. Partyka J. 1990. Ogólna charakterystyka Ojcowskiego Parku Narodowego – presje i zagro Ŝenia . „Pr ądnik. Prace Muz. Szafera.”, 1: 19–25. Partyka J., Klasa A., śółciak J. 1996-1997. Sukcesy i pora Ŝki ochrony przyrody Ojcowskiego Parku Narodowego . „Folia Geographica. Ser. Geographica Physica”, 28 : 79–91. Pawłowski J. 1990. Rozwój bada ń faunistycznych okolic Ojcowa . „Pr ądnik. Prace Muz. Szafera.”, 1: 9–17.