PRAVOSLAVLJE KAO IZVOR SAVREMENOG SEKTAŠTVA Ivica Stamenković Osamnaesto poglavlje iz knjige "Pravoslavlje obasjano evan đeljem". http://biblijskaistina.blogspot.com http://biblijskaistina.blogspot.com "Teško njima što pođoše Kainovim putem i u zabludu Valaamove plate padoše, i protivljenjem Korejevim izgiboše. Ti ljudi su ljage na vašim agapama, koji se bez zazora sa vama časte, napasajući sami sebe; bezvodni oblaci koje vetrovi nose tamo amo, jesenja jalova drveta koja su dva puta umrla i iz korena iščupana; besni morski valovi koji se pene svojim sramotama; planete za koje je sačuvana najcrnja večna tama." Poslanica Judina 11-13 Prosečni pravoslavni vernik u Srbiji na početku XXI veka, koji nije preterano upućen u verska pitanja i ne poznaje dovoljno "svoju veru", uglavnom smatra da Pravoslavlje, nasuprot rascepkanom zapadnom hrišćanstvu u okviru kojeg postoje mnoge verske struje, predstavlja jednu celovitu versku organizaciju, koja (ako se zaboravi činjenica da su Pravoslavne crkve uglavnom podeljene na nacionalnoj osnovi) u svojim okvirima ne poseduje nikakve međusobne nesuglasice ili, ne daj Bože, raskole. Budući da poslednjih decenija Pravoslavna crkva u Srbiji vrši propagandu širokih razmera protiv malih verskih zajednica, nazivajući protestantski pokret izvorom savremenog sektaštva, dok sebe propagira kao "jedinu, svetu, sabornu i apostolsku Crkvu" (misleći pritom na vaseljensko Pravoslavlje), narodu se nameće mišljenje da među Pravoslavnim crkvama koje danas postoje u svetu vlada apsolutna dogmatska i svaka druga usaglašenost – koja rezultuje savršenom harmonijom u njihovim međusobnim odnosima. No ipak, ukoliko se detaljnije udubimo u načine funkcionisanja samo nekih od pomesnih Pravoslavnih crkava i to samo u XX veku, kao i na neka dešavanja u okviru vaseljenske carigradske patrijaršije u istom periodu, uvidećemo da ni Istočna crkva nije imuna na pojavljivanje raskola, pa čak ni na prilično ozbiljna izopštenja i anatemisanja (proklinjanja) od strane međusobno suprotstavljenih arhijereja ili čitavih sinoda. U daljem proučavanju pomenućemo raskole koji su se odigrali u okviru nekih Pravoslavnih crkava u prošlom stoleću. To su: raskol izazvan uvođenjem reformiranog julijanskog kalendara na svepravoslavnom kongresu u Carigradu 2 http://biblijskaistina.blogspot.com (Istambulu) 1923. godine; raskol u okviru Ruske pravoslavne crkve izazvan događajima povezanim sa Oktobarskom revolucijom 1917. god.; kao i neki "manji" raskoli koji su se desili i okvirima bugarske i Srpske pravoslavne crkve. RASKOLI U PRAVOSLAVNIM CRKVAMA Raskol u vaseljenskom Pravoslavlju nastao usled uvođenja reformisanog "novojulijanskog" kalendara Godine 1923. u Carigradu (Istambulu), pod pokroviteljstvom vaseljenske patrijaršije i njenog patrijarha Meletija Metaksakisa, održan je svepravoslavni kongres koji je trebao da izvrši reformu postojećeg starog julijanskog kalendara, po kojem su do tada vreme računale sve istočne, Pravoslavne crkve. Ovaj kongres je posle nekoliko nedelja rada jednodušno usvojio reformu kalendara na predlog delegacije srpske crkve i države. Kalendar koji je bio usvojen znatno se razlikovao od starog julijanskog kalendara, a u isto vreme je bio veoma sličan gregorijanskom, kojeg je već vekovima do tada, od 1582. godine, koristila zapadna, Rimokatolička crkva. Reč je o kalendaru poznatog srpskog astronoma i univerzitetskog profesora Milutina Milankovića. No, pre nego što detaljnije sagledamo na koji je način došlo do usvajanja reformisanog Milankovićevog kalendara, kojeg mnogi, zbog njegovih veoma malih razlika u odnosu na onaj koji je uveo papa Grigorije III, nazivaju gregorijanskim, bilo bi dobro da napravimo istorijski osvrt i odgovorimo na pitanje odakle i od kada potiče sam julijanski kalendar. Poznato je, naime, da je julijanski kalendar (koji nosi ime po rimskom caru Gaju Juliju Cezaru i potiče iz I veka pre nove ere) bio u upotrebi i u Zapadnoj crkvi do 1582. godine, i da su svi Vaseljenski sabori održani (poslednji u VIII veku posle Hrista) dok je on još bio u punoj važnosti. Poreklo starog (julijanskog) kalendara I pored uvreženog mišljenja nekih pravoslavaca koji pridaju naročitu važnost julijanskom kalendaru i smatraju ga "svetootačkim", za razliku od novog – gregorijanskog, istina je da 3 http://biblijskaistina.blogspot.com ovaj kalendar u potpunosti potiče iz predhrišćanske egipatske civilizacije, i to iz III veka pre nove ere. Milutin Milanković, u svojoj knjizi "Kroz vasionu i vekove" o poreklu ovog kalendara iznosi sledeće podatke: "Stari Egipćani upotrebljavali su u svome kalendaru godinu koja je imala stalnu dužinu od 365 dana. Hiljadugodišnja iskustva pokazaše da se takav kalendar ne slaže sa tokom prirode. Zaista, poplave Nila, najvažniji godišnji događaji njihove zemlje, zakašnjavale su iz godine u godinu da tek posle 1460 godina dođu na staro mesto u kalendaru. To je značilo da je za vreme te dugačke periode, koju su zvali sotisovom, egipatski kalendar zaostao prema prirodi za punu godinu ili za 365 dana. Jednostavna deoba pokazuje da je godišnje zadocnjavanje njihovog kalendara bilo četvrt dana. Kako da se ispomognu, to se oni ili nisu setili ili se nisu usudili. No, 238. godine pre Hrista, u devetoj godini vlade Ptolemeja Euergeta, egipatski kalendar je reformisan. Te godine odlučilo je sveštenstvo Egipta da se svake četvrte godine uvede u kalendar jedan prestupni dan kao svetac dobrotvornih bogova. Čudnovata je stvar da se ovaj događaj ne spominje nijednom reči u staroj, srednjevekovnoj, a i novovekovnoj kalendariografskoj literaturi. No, on je nesumnjivo utvrđen. Godine 1866. pronašao je i objavio nemački egiptolog Lepsius jedan kameni natpis koji, na tri jezika, objavljuje ovu kalendarsku odredbu, i koji je datiran 7. marta 238. godine pre Hrista. Ta odredba zove se u nauci Kanopski Edikt, jer je izdana u 1 Kanopusu, predgrađu Aleksandrije." Nešto manje od dva veka kasnije, prilikom osvajanja Egipta od strane Julija Cezara i pokoravanja egipatskih (a zapravo poreklom grčkih) vladara iz dinastije Ptolomeja, i njegovog zbližavanja sa egipatskom princezom i kraljicom Kleopatrom, Julije je pozvao ovu, od sebe više od trideset godina mlađu, lepoticu (sa kojom je u međuvremenu dobio i sina) da poseti Rim. "Pa kako je taj kalendar, koji u samome Egiptu verovatno ni stupio nije u život, došao do nas, i kako je dobio ime Julijanskog kalendara? Da na to odgovorimo, potrebno je da prelistamo još koju stranu istorije... (...) Kleopatrino putovanje u Rim izvedeno je sa najvećim sjajem. Cela flota egipatska, onda najveća na celome svetu, pratila je kraljičinu galiju. (...) U kraljičinoj pratnji bilo je i 1 Milutin Milanković, Kroz vasionu i vekove, str. 72-73. Naglasak moj. 4 http://biblijskaistina.blogspot.com nekoliko naučnika aleksandrijskog Muzeuma, a među njima astronom Sosigen. (...) Poslednje godine svoga života upotrebio je Cezar da uredi rimsku državu koja je od građanskih ratova mnogo stradala. I kalendar je bio sasvim u neredu; valjalo ga je reformisati i dati mu stalan oblik. U samome Rimu ne bi se niko našao ko bi bio dovoljno upućen u astronomiju, jer su Rimljani bili velike neznalice u egzaktnim naukama. Zato je bila prava sreća da se u Kleopatrinoj pratnji našao Sosigen, kojemu je Cezar poverio reformu kalendara. Sosigenova kalendarska odredba, u pitanju rasporeda godina, identična je sa odredbom Kanopskoga edikta. Zato je u Julijanskom kalendaru svaka četvrta godina prestupna. Sedmi mesec u godini dobio je, u počast Juliju Cezaru, naziv Julius, a kasnije je ta počast učinjena i Augustusu, nazivajući osmi mesec njegovim imenom. Taj Julijanski kalendar preuzele su i hrišćanske crkve. On je, kao što smo videli, aleksandriskog 2 porekla, a Kleopatra ga je donela u Rim." Kao što je dakle jasno, stari julijanski kalendar ne poseduje nikakvu posebnost i "svetost" sam po sebi, jer ga nisu ustanovili, na primer, Hristos i apostoli, već je on, kao što smo upravo mogli da pročitamo, proizvod egipatske misli i genija aleksandrijskih (dakle paganskih) astronoma. Naravno, istina je da se stara Crkva upravljala prema ovom kalendaru i da su kasnije po njemu ustanovljeni tradicionalni verski praznici, ali to samo iz razloga što do donošenja novog, gregorijanskog – nije postojao drugi prema kome bi se moglo upravljati. Međutim, kako su vekovi prolazili, sve je više počelo da se uviđa da i julijanski kalendar ima svoje nedostatke, tj. da i on sve više postaje neprecizan. Reformu julijanskog kalendara je prvi sproveo, po projektu Alojziusa Liliusa, papa Grigorije XIII, a taj su kalendar, postepeno, prihvatili svi zapadni narodi: "I u tome je kalendaru svaka četvrta godina prestupna (kao i u Julijanskom: ona čiji se broj dade bez ostatka podeliti sa četiri) no, to ne važi za sekularne godine. To su one godine koje se svršavaju sa dve nule. One su u Gregorijanskom kalendaru samo onda prestupne ako se broj njihovih vekova dade bez ostatka podeliti sa četiri, inače su obične. Zato ima Gregorijski kalendar u četiri stotine godina tri prestupne godine manje nego Julijanski, pa 2 Navedeno delo, str. 73-76. Naglasak moj. 5 http://biblijskaistina.blogspot.com je zbog toga srednja dužina njegove godine kraća. Sa svojih 365 dana, 5 sati, 49 minuta i 12 sekunada, ona se približava tropskoj godini bolje nego srednja godina Julijanskog kalendara. Ova odredba stvorila je i drugu razliku hrišćanskih kalendara: Julijanski kalendar zaostao je prema Gregorijanskom. U ovome, a i u idućem 3 veku datumi se u oba kalendara razlikuju za trinaest dana." No, iako je gregorijanski kalendar "ispravio" ono što se u julijanskom, tokom vekova,