MEER DAN ARTS ALLEEN De maatschappelijke betekenis van huisarts Sophie Redmond in laat-koloniaal Suriname SYLVIA MARIE KORTRAM Meer dan arts alleen De maatschappelijke betekenis van huisarts Sophie Redmond in laat-koloniaal Suriname More Than Just a Doctor Social meaning of medical doctor Sophie Redmond in late colonial Surinam Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op gezag van de rector magnificus Prof.dr. H.A.P. Pols en volgens besluit van het College voor Promoties. De openbare verdediging zal plaatsvinden op donderdag 16 januari 2014 om 13.30 uur door Sylvia Marie Kortram geboren te Paramaribo, Suriname Promotie Commissie: Promotor: Prof.dr. A.A. van Stipriaan Luïscius Overige leden: Prof.dr. M.C.R. Grever Prof.dr. G.J. Oostindie Prof.dr. M.H.G. van Kempen S T E L L I N G E N behorende bij het proefschrift Meer dan arts alleen De maatschappelijke betekenis van huisarts Sophie Redmond in laat-koloniaal Suriname Sylvia Marie Kortram 1. Reeds in het vroegtwintigste-eeuwse Suriname legden vrouwen een bijl aan de wortels van de koloniale Surinaamse mannenmaatschappij door mannen actief te betrekken bij de vrouwenemancipatie. Dit proefschrift. 2. De positie van Surinaamse vrouwen kan niet worden begrepen zonder diepgaande kennis en analyse van de verworvenheden die vrouwelijke agents of change veroverden als onderdeel van een proces waarin het vroegtwintigste-eeuwse koloniale Suriname ging moderniseren. Dit proefschrift. 3. In tegenstelling tot de koloniale slavernij erkende het modern kolonialisme de gekoloniseerde juist wel in diens mens zijn, waardoor zich een ethische politiek ontwikkelde gebaseerd op de vermeende morele superioriteit van de kolonisator. Dit proefschrift. 4. De impact van de dominante assimilatiepolitiek – in dit proefschrift: de ‘Hollandse Aanwezigheid’– toont hoezeer de fysieke onderwerping van voorheen in het modern- koloniale Suriname was vervangen door mentale kolonisatie. Dit proefschrift. 5. De pogingen begin twintigste eeuw van bovenaf de gezondheidsbeleving van Surinaamse burgers te beheersen waren een belangrijk onderdeel van het modern kolonialisme in Suriname, maar slechts gedeeltelijk succesvol vanwege de (religieuze) veerkracht van de volkscultuur. Dit proefschrift. 6. Als onderdeel en agent of change van Nederlands (assimilatie)beleid verdient Sophie Redmond een plek in de canon van multicultureel Nederland. 7. In het land van voormalige kolonisatoren is multiculturalisme gedoemd te mislukken, omdat het concept multiculturalisme ooit was ontwikkeld als koloniale beheers strategie in de gekoloniseerde gebieden en niet als postkoloniaal politiek (integratie)beleid in eigen land. 8. Bij geschiedschrijving wordt een strijd geleverd tussen emotie en intellect. 9. In sommige religieuze tradities mogen vrouwen gelijkwaardige soms zelfs dominante posities vervullen, maar religie en religieuze tradities zijn en blijven patriarchaal. 10. Het recht op privacy weegt niet zwaarder dan de voordelen van terrorismebestrijding. 11. Hervorming van de sociale verzekeringswetten Wet Werk en Bijstand (WWB), Wet Investeren in Jongeren (WIJ), Wet Sociale werkvoorziening (Wsw) en Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wet Wajong) tot één regeling, is een vooruitgang van steun naar bijstand. Dit proefschrift draag ik op aan mijn zoon Erlend Monk en aan mijn kleinzoon Merlano Monk Ter nagedachtenis aan mijn moeders m’ma Cordelia Bouterse en Peetje-m’ma-Jet Van Dal MEER DAN ARTS ALLEEN De maatschappelijke betekenis van huisarts Sophie Redmond in laat-koloniaal Suriname Sylvia M. Kortram Hoorn/Rotterdam Januari, 2014 Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek middels een subsidie van de Werkgemeenschap Vrouwenstudies en Emancipatie Onderzoek, en door het Fonds Catharina van Tussenbroek middels een tegemoetkoming uit het Nell Ongerboer Fonds. ISBN nummer: 978-94-6259-010-6 Copyright: 2014 Sylvia M. Kortram Omslag: privé-archief Sylvia M. Kortram Druk: Ipskamp Drukkers, Amsterdam INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 1 1. ALGEMENE INLEIDING 10 1.1 Ode aan Sophie Redmond (*14 januari 1907 - †18 september 1955) 10 1.2 Enkele biografische artikelen over Sophie Redmond die verschenen zijn na haar Overlijden 14 1.3 Profiel van Jeane Sophie Everdine Redmond 16 1.4 Centrale vraagstelling en deelvragen 18 1.5 Opbouw van deze studie 22 2. METHODOLOGISCHE POSITIEBEPALING EN BRONNENKRITIEK 24 2.1 Inleiding 24 2.2 Status en waarde van orale geschiedenis 25 2.2.1 Tijd 26 2.2.2 Validiteit en waarheid 27 2.2.3 Intersubjectieve kennis 29 2.3 Sophie Redmonds tijdgenoten als orale auteurs 31 2.4 Verhouding tussen orale en geschreven geschiedenis 34 2.5 Enkele voor deze studie relevante werken over Suriname 37 Assimilatiepolitiek 37 Taal-, onderwijs- en literatuurgeschiedenis 39 Dekolonisatie 40 Gezondheidszorg 41 Vrouwenemancipatie 42 2.6 Status en waarde van krantenberichten 43 2.6.1 Media in de plaats van face-to-face contacten 43 2.6.2 Impact van media op het moderne leven 44 2.6.3 De kranten De West en De Surinamer als geschiedbron 46 2.7 Status en waarde van egodocumenten 48 2.7.1 Egodocumenten als geschiedbron 49 2.7.2 Grace Ruth Schneiders-Howard (1869-1968) 50 2.7.3 Status en waarde van de egodocumenten van Grace Ruth Schneiders-Howard 52 2.8 Conclusies 54 3. CENTRALE BEGRIPPEN EN HUN INTERACTIE 56 3.1 Inleiding 56 3.2 Centrale begrippen 56 3.2.1 Sekse en gender 57 3.2.2 Etniciteit en klasse 58 3.2.3 Moderniteit en modernisering 59 3.2.4 Koloniale machtsmatrix 60 3.2.5 Intersectionaliteit 61 3.3 Opvattingen over moderniteit en moderniseringsprocessen 62 3.3.1 De eurocentrische school 63 3.3.2 De mondiale interactie school 64 3.3.3 De modernity/coloniality school 65 3.3.4 Positionering in het debat: een koloniale machtsmatrix gehanteerd voor de gekoloniseerde Surinaamse bevolking 67 3.4 Assimilatie en modernisering in het vroegtwintigste-eeuwse koloniale Suriname 68 3.4.1 Controle over taal: een belangrijke karakteristiek van de assimilatiepolitiek 69 3.4.2 Christelijke religie: een speerpunt van de assimilatiepolitiek 73 3.4.3 Verbeelde gemeenschap: doelstelling van de assimilatiepolitiek 74 3.5 Paradoxen van modernisering 76 3.5.1 Differentiatie 76 3.5.2 Rationalisering 77 3.5.3 Individualisering 81 3.5.4 Machtspolitiek 82 3.6 Spanningsveld tussen moderniteit en identificatie 83 3.6.1 Identiteit en identificatie 84 3.6.2 Positionering in het debat: de Hollandse Aanwezigheid 87 3.7 Conclusies 90 4. DE KOLONIE SURINAME IN EEN KOLONIALE MACHTSMATRIX GEPLAATST 92 4.1 Inleiding 92 4.2 Suriname als Nederlandse volksplanting 93 4.2.1 Matrixwaarde koloniaal onderwijs 93 4.2.2 Matrixwaarde religie 96 4.2.3 Matrixwaarde etniciteit 97 4.2.3.1 Het begrip Creool in de context van deze studie 99 4.2.4 Matrixwaarden arbeidsverdeling en klasse 102 4.2.5 Matrixwaarden gender en seksualiteit 103 4.2.6 Matrixwaarde autoriteit 105 4.2.6.1 Antikolonialistische gevoelens en verzet 106 4.2.6.2 Antikoloniaal nationalisme 110 4.2.6.3 Oprichting politieke partijen 113 4.3 Conclusies 114 5. ENKELE ONTWIKKELINGEN IN DE SURINAAMSE GEZONDHEIDSZORG, 1907-1955 115 5.1 Inleiding 115 5.2 Gezondheidspolitiek in het vroegtwintigste-eeuwse Suriname 116 5.2.1 Opkomende moderne geneeskunde 117 5.2.2 Volksvoeding 118 5.2.3 Drinkwatervoorziening en het woningvraagstuk 119 5.2.4 Belangrijkste doodsoorzaken 121 5.3 Differentiatie binnen de Surinaamse gezondheidszorg 124 5.3.1 Organisatiestructuur, functiedifferentiatie, taakdifferentiatie 125 5.3.2 Keerzijde van differentiatie binnen de Surinaamse gezondheidszorg 127 5.3.3 Ziekenfondswezen als belangenorganisatie en collectief arrangement 130 5.4 Rationalisering binnen de Surinaamse gezondheidszorg 136 5.4.1 Rationele aanpak van taakdifferentiatie met betrekking tot verschillende opleidingen 136 5.4.2 Van ‘Inrigting met vijfjarige cursus tot opleiding van jongelieden tot districtsgeneesheer’ naar ‘Inrichting tot opleiding van jongelieden tot genees- heel- en verloskundige en tot apotheker’ 137 5.5 Individualisering binnen de Surinaamse gezondheidszorg 143 5.5.1 Agents of change en change agencies 143 5.5.2 Armenzorg 147 5.6 Conclusies 149 6. HUIZE REDMOND-HERKUL 150 6.1 Inleiding 150 6.2 Philippus Josef Redmond (1886-1956) 151 6.2.1 Achtergronden van de rechtszaak tussen de eigenaren van Het bauxietdorp De Vrijheid en de Surinaamse Bauxiet Maatschappij 157 6.3 Adolfina Magdalena Herkul (1886-1938) 161 6.4 Een dag uit het leven van Helena, een kweekje in huize Redmond-Herkul 164 6.5 Scholing van de kinderen Redmond 168 6.5.1 Jeane Sophie Everdine Redmond (1907-1955) 169 6.5.1.1 Sophie Redmond wil dokter worden 171 6.5.1.2 Sophie Redmond is dokter geworden 177 6.5.1.3 De wereld van Sophie Redmond, bekeken via de kranten De Surinamer en De West op haar geboortedag, vanaf 1907 tot en met haar afstudeerjaar 1935 182 6.5.2 Wilhelmina Josephina Charlotte Redmond (1908-1946) 187 6.6 Vriendenkring van Sophie Redmond 188 6.6.1 Esseline Juliette Polanen (1908-2004) 189 6.6.2 Albertina Cornelia Rijssel (1899-1954) 191 6.6.3 Jack Jessurun (1908-?) 192 6.7 Conclusies 194 7. HUIZE REDMOND-MONKAU 197 7.1 Inleiding 197 7.2 Louis Emile Monkau (1906-2007) 197 7.3 Totstandkoming van het huwelijk 200 7.4 Sophie Redmond, hoofdkostwinner in huize Redmond-Monkau 202 7.5 Huize Redmond-Monkau, inloop voor kinderen 207 7.6 De wereld van Sophie Redmond bekeken via de kranten De Surinamer en De West op haar geboortedag, vanaf 1936 tot en met 1949 het jaar van de eerste algemene verkiezingen 208 7.7 Het