LITERATURA/HISTORIA XLI Studia odeskie Tom 4 Wydawca: Temida 2 Przy współpracy i wsparciu finansowym Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku Redaktor Naukowy Wydawnictwa Temida 2: Eugeniusz Ru śkowski Rada Naukowa Wydawnictwa Temida 2: Przewodnicz ący Rady Naukowej Wydawnictwa Temida 2: Rafał Dowgier Członkowie z Uniwersytetu w Białymstoku: Stanisław Bo żyk, Leonard Etel, Ewa M. Guzik- -Makaruk, Adam Jamróz, Dariusz Kijowski, Cezary Kosikowski, Cezary Kulesza, Jarosław Ławski, Agnieszka Malarewicz-Jakubów, Maciej Perkowski, Stanisław Prutis, Eugeniusz Ru śkowski, Walerian Sanetra, Joanna Sie ńczyło-Chlabicz, Ryszard Skarzy ński, Halina Świ ęczkowska, Jaroslav Volkonovski, Mieczysława Zdanowicz Członkowie z Polski: Marian Filar (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Edward Gniewek (Uniwersytet Wrocławski), Lech Paprzycki (Sąd Najwy ższy) Członkowie zagraniczni: Lidia Abramczyk (Pa ństwowy Uniwersytet im. Janki Kupały w Grodnie, Białoru ś), Vladimir Bab čak (Uniwersytet w Koszycach, Słowacja), Renata Almeida da Costa (Uniwersytet La Salle, Brazylia), Chris Eskridge (Uniwersytet w Nebrasce, USA), José Luis Iriarte Ángel (Uniwersytet Navarra, Hiszpania), Marina Karasjewa (Uniwersytet w Worone żu, Rosja), Bernhard Kitous (Uniwersytet w Rennes, Francja), Martin Krygier (Uniwersytet w Nowej Południowej Walii, Australia), Petr Mrkyvka (Uniwersytet Masaryka, Czechy), Marcel Alexander Niggli (Uniwersytet we Fryburgu, Szwajcaria), Andrej A. Novikov (Pa ństwowy Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Rosja), Sławomir Redo (Uniwersytet Wiede ński, Austria), Ro ścisław Radyszewski (Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki w Kijowie, Ukraina), Bernd Schünemann (Uniwersytet w Monachium, Niemcy), Sebastiano Tafaro (Uniwersytet w Bari, Włochy), Wiktor Trinczuk (Kijowski Narodowy Handlowo-Ekonomiczny Uniwersytet, Ukraina) Żadna cz ęść tej pracy nie mo że by ć powielana i rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny), wł ącznie z fotokopiowaniem – bez pisemnej zgody Wydziału Filologicznego UwB i wydawcy. Wydawnictwo Stowarzyszenia Absolwentów Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ul. Mickiewicza 1, 15-213 Białystok tel. 85 745 71 68, fax 85 740 60 89 e-mail: [email protected] http://temida2.uwb.edu.pl WYDZIAŁ FILOLOGICZNY UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA LITERATURA/HISTORIA XLI KATEDRA BADA Ń FILOLOGICZNYCH „WSCHÓD – ZACHÓD” KATEDRA UKRAINISTYKI ODESKIEGO NARODOWEGO UNIWERSYTETU IM. ILJI MIECZNIKOWA MUZEUM LITERATURY W ODESSIE Muzeum Literatury w Odessie, wej ście do Pałacu Gagarina (połowa XIX w.) KOMITET REDAKCYJNY SERII: Mariya Bracka, Piotr Chomik, Lilia Citko, Agnieszka Czajkowska, Krzysztof Czajkow- ski, Grzegorz Czerwi ński, Gra żyna Dawidowicz, Joanna Dziedzic, Anna Janicka, Tade- usz Kasabuła, Dariusz Kukiełko, Andrzej P. Kluczy ński, Kamil Kopania, Krzysztof Korotkich, Grzegorz Kowalski, Paweł Kuci ński, Lucy Lisowska, Jarosław Ławski [Przewodnicz ący ], Iwona E. Rusek, Krzysztof Rutkowski, Michał Siedlecki, Paweł Wojciechowski, Łukasz Zabielski Recenzenci tomu: Prof. Tetiana Meyzerska (Uniwersytet Lingwistyczny, Kijów) Dr hab. Agnieszka Matusiak, prof. UWr (Wrocław) Redakcja tomu: Natalia Maliutina, Weronika Biegluk-Le ś Wst ęp i układ: Jarosław Ławski Opracowanie tekstów: Dariusz Kukiełko, Jarosław Ławski Korekta: Zespół Białostocki i Zespół Odeski Koncepcja graficzna: Hubert Pilcicki (Alter Studio) Skład tomu: Ewa Frymus-Dąbrowska Streszczenia: Irena Szewczenko, Dortekst Indeks nazwisk: Marta Konopko, Krzysztof Rutkowski ©Copyright by Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2019 Na okładce wykorzystano obraz Iwana Ajwazowskiego Bryg „Mierkurij” atakowany przez dwa okr ęty tureckie (1892) Wydanie I Ksi ąż ka wydana ze środków Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku oraz Katedry Bada ń Filologicznych „Wschód – Zachód” ISBN 978-83-65696-46-5 Druk: PRYMAT, Mariusz Śliwowski, ul. Hetma ńska 42, 15-727 Białystok, tel. 602 766 304, e-mail: [email protected], www.prymat.biasoft.net ODESSA MUZYKA LITERATURA UKRAIŃSKO-POLSKI TRANSFER KULTUROWY STUDIA Redakcja naukowa Natalia Maliutina, Weronika Biegluk-Leś Wstęp i układ Jarosław Ławski Białystok – Odessa 2019 NAUKOWA SERIA WYDAWNICZA COLLOQUIA ORIENTALIA BIALOSTOCENSIA Wschód, pogranicza, Kresy, obrze ża i kra ńce, peryferie i prowincja to miejsca o szcze- gólnej mocy kulturotwórczej. Równocze śnie jest to przestrze ń oddziaływania odmien- nych centrów cywilizacyjnych, religijnych, j ęzykowych, symbolicznych i literackich. Białystok i Podlasie, dawne ziemie Wielkiego Ksi ęstwa Litewskiego i całej jagiello ń- skiej Rzeczypospolitej to miejsce i dynamiczna przestrze ń pograniczna w gł ębokim znaczeniu: stykaj ą si ę tutaj przecinaj ące Europ ę na pół płyty kontynentalne cywilizacji łaci ńskiego Zachodu i bizantyjskiego Wschodu. Ścieraj ą si ę tu, ale nie niszcz ąc wza- jemnie, Orient ze światem Zachodu, Bałtowie ze Słowianami, prawosławni z katolika- mi, Białorusini z Polakami, Ukrai ńcy i Rosjanie. To źródło niemal wygasłej, niegdy ś żywej tradycji żydowskiej, wyniszczonej przez Szoah, powoli odbudowuj ącej si ę w nowym otoczeniu kulturowym i etnicznym. Tu znajduj ą si ę wielkie centra religijne i kulturalne wschodniego i zachodniego chrystianizmu: Ostra Brama, Żyrowice, Świ ęta Góra Grabarka, Poczajów, Troki, Ławra Supraska, Grodno, Żytomierz, Bar, nade wszystko Ławra Kijowsko-Peczerska; tu le żą o środki polskiego islamu: Kruszyniany i Bohoniki, centra religijne Karaimów, źródła chasydyzmu. Białostockie Kolokwia Wschodnie to idea słu żą ca mi ędzykulturowej i mi ędzyreligij- nej wymianie my śli, utrwalaniu źródeł pami ęci i to żsamo ści kulturowo-historycznej, badaniu świadectw literackich, artystycznych, przedstawiaj ących przenikanie si ę wiar, kultur i to żsamo ści. „Colloquia Orientalia Bialostocensia” to naukowa seria wydawnicza, której zadaniem jest publikowanie materiałów źródłowych i prac naukowych dotycz ących szeroko ro- zumianego dziedzictwa europejskiego Wschodu. Jego cz ęś ci stanowi ą… ‒ Kultura, literatura, historia Europy Środkowej i Wschodniej. ‒ Cywilizacyjne i kulturowe pogranicza Europy i innych kontynentów, Orientu, Południa, Śródziemnomorza. ‒ Pierwsza Rzeczpospolita oraz kultury krajów słowia ńskich, bałtyckich, ger- ma ńskich, roma ńskich. ‒ Wielkie Ksi ęstwo Litewskie, Podlasie i Polesie, Inflanty, Kresy, pogranicze wschodnie, Prusy Wschodnie. ‒ Kultury mniejszo ści: Białorusinów, Żydów, Karaimów, Ukrai ńców, Rosjan, Niemców, Romów, Tatarów, staroobrz ędowców, prawosławnych, protestan- tów. ‒ Tradycje, obrz ędy, symbole i mity narodów Wschodu, j ęzyki ludów zamiesz- kuj ących t ę kulturow ą przestrze ń. STUDIA ODESKIE – IV Redakcja: Jarosław Ławski, Natalia Maliutina WYDZIAŁ FILOLOGICZNY UNIWERSYTETU W BIAŁYMSTOKU ОДЕСА МУЗИКА ЛІТЕРАТУРА УКРАЇНО-ПОЛЬСЬКИЙ КУЛЬТУРНИЙ ТРАНСФЕР СТУДІЇ Наукова редакція Наталя Малютіна, Вероніка Бєглюк-Лесь Вступ і макет Ярослав Лавський Білосток – Одеса 2019 RADA NAUKOWA SERII WYDAWNICZEJ: COLLOQUIA ORIENTALIA BIALOSTOCENSIA Andrzej Baranow (VDU Wilno, UwB) Adam Bezwi ński (UKW, Bydgoszcz) Gra żyna Borkowska (IBL PAN, Warszawa) Tadeusz Bujnicki (UW, Warszawa) – Przewodnicz ący Andrea F. De Carlo (Neapol, Włochy) Urszula Cierniak (UJD, Cz ęstochowa) Ireneusz Dawidowicz (Białystok) Jolanta Gadek (Ksi ąż nica Podlaska) Mieczysław Jackiewicz (UWM, Olsztyn) Wołodymyr Jerszow ( Żytomierz, Ukraina) Wojciech Kass (Pranie, Polska) Zbigniew Ka źmierczyk (UG, Gda ńsk) Anna Kie żuń (UwB, Białystok) Halina Krukowska (UwB, Białystok) Ryszard Löw (Tel-Awiw, Izrael) Jan Leo ńczuk (Łubniki, Białystok) Natalia Maliutina (Odessa, UwB) El żbieta Mikiciuk (UG, Gda ńsk) Małgorzata Mikołajczak (UZ, Zielona Góra) Wiktoria Moczałowa (RAN, Rosja) Swietłana Musijenko (Grodno, Białoru ś) Aleksander Naumow (Wenecja, Włochy) Viviana Nosilia (Padwa, Włochy) Jerzy Nikitorowicz (UwB, Białystok) Eulalia Papla (UJ, Kraków) Danuta Piwowarska (UJ, Kraków) Jarosław Poliszczuk (UAM, Pozna ń) Ro ścisław Radyszewski (Kijów, Ukraina) Dorota Rembiszewska (IS PAN, Warszawa) German Ritz (Zürich, Szwajcaria) Krzysztof Rutkowski (UW, Warszawa) Tadeusz Sucharski (AP, Słupsk) Wanda Supa (UwB, Białystok) Halina Turkiewicz (Wilno, Litwa) Violetta Wejs-Milewska (UwB, Białystok) Alois Woldan (Universität Wien) Jolanta Wróbel-Best (Houston, USA) ODESSA MUSIC LITERATURE UKRAINIAN-POLISH CULTURAL TRANSFER STUDIES Edited by Natalya Malyutina, Weronika Biegluk-Leś, Prefaced and compiled by Jarosław Ławski Białystok – Odessa 2019 Opera w Odessie (1887), widok współczesny Opera i Filharmonia Podlaska, Białystok, 2012, ul. Odeska 1 SPIS TRE ŚCI Jarosław Ławski Muzyka w polsko-ukrai ńskim dialogu literackim i kulturowym . 23 Natalia Maliutina Вступ ................................................. ....... 27 Вступление ................................................. 29 I. ODESKIE OBRAZY Kateryna Khomenko Одесский оперный театр в мемуарной литературе первой половины XIX столетия ............................... 33 Alena Yavorska Рецензии в стихах на оперные и драматические постановки в одесской периодике 1915–1917 гг . .......................... 47 Jarosław Poliszczuk Нонконформізм і розвиток музичної комедії в Одесі 50–80-х років ХХ століття ............................................ 63 II. POLSKA DWUDZIESTOWIECZNO ŚĆ Joanna Godlewska Reminiscencje czarnomorskie we wczesnej poezji Jarosława Iwaszkiewicza .......................... ............. 85 Jarosław Ławski Odessa 1918: u źródeł libretta Króla Rogera Iwaszkiewicza i Szymanowskiego ................................. ........... 97 Michał Siedlecki Odessa