PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY MIROS£AW B£ASZKIEWICZ G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Polski pó³nocno-wschodniej i wschodniej — S. LISICKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Zblewo (129) (z 2 tab. i 2 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2005 Autor: Miros³aw B£ASZKIEWICZ Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Zak³ad Geomorfologii i Hydrologii Ni¿u ul. Kopernika 19, 87-100, Toruñ Redakcja merytoryczna: El¿bieta GRUSZCZYÑSKA Pañstwowy Instytut Geologiczny ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Leszek MARKS ISBN 83-7372-767-1 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2005 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ..........................................7 III. Budowa geologiczna .................................................10 A. Stratygrafia.....................................................10 1. Kreda ......................................................10 a. Kreda górna .................................................10 Mastrycht .................................................10 2. Paleogen ....................................................10 a. Oligocen...................................................11 3. Neogen .....................................................11 a. Miocen ...................................................11 4. Czwartorzêd ..................................................11 a. Plejstocen ..................................................11 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................12 Zlodowacenie Nidy ..........................................12 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................12 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................14 Interglacja³ wielki .............................................14 Zlodowacenia œrodkowopolskie......................................15 Zlodowacenie Odry ..........................................15 Zlodowacenie Warty ..........................................16 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................17 Zlodowacenie Wis³y ..........................................17 Stadia³ œrodkowy ..........................................18 Stadia³ górny ............................................19 3 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................23 c. Holocen ...................................................23 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu.....................................25 C. Rozwój budowy geologicznej ..........................................25 IV. Podsumowanie ....................................................29 Literatura ......................................................30 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 4 I. WSTÊP Granice obszaru arkusza Zblewo wyznaczaj¹ nastêpuj¹ce wspó³rzêdne geograficzne: 18º15’–18º30’ d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz 53º50’–54º00’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Po- wierzchnia tego obszaru wynosi oko³o 304 km2. Pod wzglêdem administracyjnym obszar nale¿y do dwóch powiatów województwa pomorskiego: koœcierskiego i starogardzkiego i obejmuje gminy: Star¹ Kiszewê, Zblewo, Starogard Gdañski, Lubichowo, Kalisk¹, Skórcz i Bobowo. Na obszarze ar- kusza nie ma ¿adnych oœrodków miejskich. Najwiêksz¹ miejscowoœci¹ jest Zblewo — jedna z wiêk- szych wsi na Kociewiu. Pierwsze, przegl¹dowe badania geologiczne na obszarze arkusza Zblewo prowadzono, podobnie jak i na obszarze s¹siednim (ark. Stara Kiszewa), jeszcze przed I wojn¹ œwiatow¹ oraz w okresie miêdzy- wojennym. By³y one zwi¹zane z rozpoznaniem przez geologów niemieckich na terenie Pomorza moren fazy pomorskiej (Berendt, 1888; Berendt, Wahnschaffe, 1887; Keilhack, 1889; 1901; Sonntag, 1919; 1927). Równie¿ po II wojnie œwiatowej, prowadzone na obszarze arkusza badania geomorfologiczne i geologiczne mia³y przegl¹dowy charakter. Dotyczy³y one g³ównie poszukiwania maksymalnego zasiê- gu l¹dolodu fazy pomorskiej oraz kszta³towania siê sieci odp³ywu wód roztopowych w czasie recesji l¹dolodu (Augustowski, 1974; Augustowski, Sylwestrzak, 1973; Roszko, 1968; Sylwestrzak, 1978; Szupryczyñski, 1987). Pierwsze prace geologiczno-kartograficzne, obejmuj¹ce ca³y obszar arkusza, zwi¹zane by³y z wykonaniem Przegl¹dowej mapy geologicznej Polski w skali 1:300 000, arkusza Bydgoszcz (Galon, 1949a; b). Jak dotychczas, najbardziej szczegó³owym opracowaniem geologiczno-kartograficznym, obejmuj¹cym swym zasiêgiem obszar ca³ego analizowanego arkusza, jest Mapa geologiczna Polski 1:200 000, arkusz Grudzi¹dz (Makowska, 1974a; b; 1975). Autor niniejszego opracowania, obok realizacji mapy geologicznej, prowadzi tak¿e szcze- gó³owe badania geomorfologiczne wybranych form, znajduj¹cych siê na obszarze arkusza, m.in. doli- 5 ny Wierzycy (B³aszkiewicz, 1998) oraz systemu rynien Jezior Borzechowskich i doliny Wdy (B³aszkiewicz, 2002; 2005). Problematyka stratygrafii osadów czwartorzêdu na obszarze arkusza, a szczególnie zlodowaceñ pó³nocnopolskich, poruszona zosta³a w pracach Makowskiej (1979, 1986, 1990–1992), Drozdow- skiego (1986) i Mojskiego (1992). Pomimo, i¿ prace te dotycz¹ g³ównie Doliny Dolnej Wis³y oraz jej bezpoœredniego s¹siedztwa, to ich wyniki mog¹ byæ kluczem stratygraficznym tak¿e dla innych ob- szarów Polski pó³nocnej. Kartowanie geologiczne zwi¹zane z realizacj¹ Szczegó³owej mapy geologicznej Polski obszaru Po- jezierza Starogardzkiego rozpoczêto dopiero w latach osiemdziesi¹tych. Dotychczas wydano arkusze: Skórcz (Listkowska, 1984; 1985), Gniew (Wrotek, 1985; 1986) i Starogard Gdañski (Rabek, 1986a; b). Z obszaru arkusza Zblewo do koñca 2002 roku zebrano 140 opisów wierceñ hydrogeologicznych i 43 dokumentacje surowcowe, geologiczno-in¿ynierskie i geofizyczne. Wœród dokumentacji surowco- wych dominuj¹ dokumentacje torfowe, zebrane w Instytucie Melioracji i U¿ytków Zielonych w Falentach. Jak widaæ, budowa geologiczna obszaru arkusza Zblewo by³a dotychczas bardzo s³abo rozpoznana. Nale- ¿y dodaæ, i¿ w ¿adnym archiwalnym otworze nie przewiercono osadów czwartorzêdowych. Prace geologiczne zwi¹zane z realizacj¹ arkusza Zblewo Szczegó³owej mapy geologicznej Pol- ski 1:50 000 zosta³y wykonane na podstawie projektu badañ geologicznych, zatwierdzonego przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa decyzj¹ numer KOK/8/95 z dnia 2.10.1995 r. Wykonano i opisano 1841 punktów dokumentacyjnych. Zdecydowan¹ ich wiêkszoœæ sta- nowi¹ sondy rêczne o œredniej g³êbokoœci oko³o 3 m. Wykonano tak¿e sondy mechaniczne o ³¹cznej g³êbokoœci 956,0 m oraz pobrano kilkanaœcie rdzeniowanych profilów osadów jeziornych sond¹ t³okow¹. Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych przedstawia tabela 1. Odwiercenie otworów kartograficznych na obszarze arkusza Zblewo poprzedzi³o wykonanie ci¹gu elektrooporowego o d³ugoœci 20 km wzd³u¿ linii przekroju geologicznego A–B. Celem tych prac by³o rozpoznanie morfologii pod³o¿a czwartorzêdu, zmiennoœci litologicznej osadów paleogenu i neogenu wystêpuj¹cych w pod³o¿u oraz przeœledzenie poziomów przewodnich w obrêbie osadów czwartorzêdowych. Po wstêpnej interpretacji uzyskanych wyników ustalono ostateczn¹ lokalizacjê otworów kartograficznych. Dopiero po wykonaniu wierceñ („Geoserwis” Warszawa) uzyskano koñcow¹ interpretacjê profilu elektrooporowego (Jagodziñska, Kalitiuk, 2002). W celu rozpoznania litostratygrafii osadów czwartorzêdowych, rozpoziomowania jednostek glacjalnych i interglacjalnych czwartorzêdu oraz okreœlenia po³o¿enia i wykszta³cenia stropu osadów paleogeñsko-neogeñskich stanowi¹cych w tym rejonie pod³o¿e podczwartorzêdowe, wykonano („Geofizyka” Toruñ) dwa otwory kartograficzne (otw. 14, 30). Pierwszy otwór, w Pa³ubinku (otw. 14), zakoñczony zosta³ w utworach kredy górnej, zaœ w drugim, w Sucuminie (otw. 30), osi¹gniêto utwory 6 mioceñskie. Z obu otworów kartograficznych pobrano 164 próbki do analiz litologiczno-petrograficz- nych, które wykona³a Gronkowska-Krystek (2002). Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych zakoñczonych w utworach czwartorzêdowych Numer Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi (m n.p.m.) (m) na mapie w notatniku geologicznej terenowym 1 672 sm Górne Maliki 135,0 15,0 Przekrój geologiczny A–B 2 75 szu Góra 113,5 2,2 Taras kemowy 3 1720 sm ¯abno 85,5 4,5 Meander zeœlizgowy Wierzycy 4 976 od Nowy Cis 142,0 2,5 Oz 5 483 od Sucumin 114,0 8,0 Kem 6 704 sm Borzechowo 103,0 3,2 Taras jeziorny 7 1323 sm Sumin 102,0 12,0 Obni¿enie miêdzydrumlinowe 8 1322 sm Sumin 107,0 4,5 Drumlin 9 1311 od Szteklinek 115,0 5,0 Sandr 10 1318 sm Wygoda 120,0 10,0 Kem Torfowisko Pazda IX, oznaczenie wieku 11 1840 sr Borzechowo 99,0 10,0 torfów metod¹ 14C(9880±130 lat BP) Torfowisko Pazda V, oznaczenie wieku 12 1841 sr Borzechowo 99,0 13,5 torfów metod¹ 14C(9720±150 lat BP) 13 1839 sr Jez. Borzechowskie Ma³e 101,5 14,4 Jeziorne osady denne Torfowisko Wda II, oznaczenie wieku 14 1405 sr Borzechowo 97,5 11,3 torfów metod¹ 14C(9860±130 lat BP) 15 1330 sm Szteklinek 113,0 10,5 Sto¿ek sandrowy 16 1336 sm Zielona Góra 119,0 7,5 Kem 17 1563 sm Sowi Dó³ 113,0 4,5 Wydma paraboliczna 18 1555 sm Sowi Dó³ 116,0 4,5 Wa³ wydmowy 19 1585 sm Sowi Dó³ 116,0 3,0 Wa³ wydmowy 20 1478