Luchtvaart 2010 Ruud Vos De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds 1976 Onder eindredactie van Henk Heiden Fotoʼs: © fabrikanten, tenzij anders aangegeven. ISBN 978 90 6013 490 0 © Copyright 2009, uitgeverij de Alk bv, Alkmaar, Holland E-mail: [email protected] - Website: www.alk.nl Inhoud Voorwoord . 4 Eerste vluchten augusus 2008 - september 2009 . 6 Nieuwe vliegtuigen . 23 Ontwikkelingen grote luchtvaart . 39 Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart . 62 Ontwikkelingen kleine luchtvaart . 76 Ontwikkelingen helikopters . 88 Ontwikkelingen militaire luchtvaart . 100 Ontwikkelingen in Nederland . 117 Het jaar in cijfers . 137 Overzichten orders / leveringen . 139 Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september 2009 . 146 Adverteerders: BAFA (5) Breitling (omslag 4) Koninklijke Luchtmacht (3) 2 BELEEF DE WERELD VAN DE HELIKOPTERVLIEGER 0§®«­±²¶§´¸®«§©§´ «§¶µ ¸±±´ ¬±·) /I ¦I° °II´ +Iµ§@ ¦§ ¸«´¶·§®§ ¤Iµ«µ ±² ±°¼§ ¹§¤µ«¶§ +§­«¬­ §´ ¦§ ¸§´µ¥ª«®®§°¦§ ª§®«­±²¶§´µ ¦§ ·«¶´·µ¶«°© §° ¨«®¯²¬§µ ±¸§´ ¹§´­§° I®µ ª§®«­±²¶§´¸®«§©§´ ;²§§® ¦§ µ²I°°§°¦§ ±°®«°§ ©I¯§ 7²§´I¶«±° ;7; §° ´§¦ ¯§¶ ¬§ ª§®« ¼±¸§§® ¯±©§®«¬­ ¯§°µ§° ·«¶ §§° ¤´I°¦ªII´¦ 0§¤ ¬«¬ ¯«°«¯II® ªI¸± ±¨ ¯¤± ¹«µ­·°¦§ §° ª±·¦ ¬§ ¸I° ª§¶ ©§®·«¦ ¸I° §§° ´±¶±´ ¦I° ¼«¬° ¹«¬ ©§è°¶§´§µµ§§´¦ «° ¬±· 3«¬­ ¸±±´ ¯§§´ «°¨±´¯I¶«§ ±² ¹§´­§°¤«¬¦§®·¥ª¶¯I¥ª¶°®ª§®«­±²¶§´ ±¨ ¤§® " _ WERKENBIJDELUCHTMACHT.NL DE LUCHTMACHT.ÉÉN TEAM. ÉÉN TAAK Voorwoord De luchtvaartwereld is onder invloed van de economische recessie in amper een half jaar tijd als een blad aan een boom omgekeerd. Tussen september 2008 en maart 2009 tekende zich daarbij een omslag af die gevolgen had voor alle luchtvaartsectoren. Bij de grote luchtvaartmaatschappijen kelderde bij- voorbeeld de vraag naar transport van luchtvracht in korte tijd met tientallen procenten. Het passagiersvervoer toonde eveneens een gestaag dalende lijn. Ook zakelijke passagiers lieten het in toenemende mate afweten. De conse- quenties vertaalden zich hier in een scherpe daling naar de vraag van zaken- vliegtuigen, oplopend tot een afname van ruim 30 procent in de eerste helft van 2009. De kleine luchtvaart werd nog harder getroffen door de malaise en zag de afleveringen zelfs teruglopen met bijna 60 procent (zie hiervoor het hoofdstuk Het luchtvaartjaar in cijfers). Hoewel de situatie zich in het vroege najaar van 2009 enigszins leek te stabiliseren, durfde niemand een voorspelling te doen wanneer het omslagpunt zou plaatsvinden. Een geluk bij dit ongeluk is echter, dat de ontwikkelingen niet stil zijn komen te staan. Wat overduidelijk blijkt uit de inhoud van dit jaarboek. Op de omslag van deze editie van het luchtvaartjaarboek prijken bijvoorbeeld vier luchtvaartuigen die bestemd zijn voor Nederlandse afnemers. Zo ontving het Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD) in juli 2009 de eerste twee van in totaal zes bestelde EC135-helikopters. De aankomst ervan werd op 21 juli 2009 gefotografeerd door Ralph Blok (zie ook pag.3). Vier dagen later arri- veerden opnieuw twee EC135ʼs die bij de KLPD de Bo-105 gaan aflossen. Op de komst van de derde en vierde C130-Hercules (kleine foto rechtsboven) voor de Koninklijke Luchtmacht (KLu) zal nog even gewacht moeten worden. De KLu wist beslag te leggen op twee C-130ʼs die ooit bij de US Navy dien- den. De vliegtuigen worden bij Marshall Aerospace in het Britse Cambridge gemoderniseerd en onder meer uitgerust met een nieuwe cockpit. De Embraer E-190LR van KLM cityhopper (KLc) is inmiddels een wat beken- dere verschijning aan het worden op Schiphol. KLc bestelde in eerste instantie tien toestellen, maar zette in 2009 nog eens zeven opties om in een order. Het afgebeelde toestel is de eerste voor KLc bestemde E-190LR die begin novem- ber 2008 werd afgeleverd. De Braziliaanse toestellen gaan de Fokker 100 en een deel van de Fokker 50-vloot vervangen. Nieuwkomer Amsterdam Airlines (kleine foto rechtsonder) zag de vloot in 2009 groeien van één naar drie vliegtuigen. De toestellen werden daarbij getooid met een nieuw beeldmerk omdat het oude sterk deed denken aan dat van American Airlines. Als alles meezit prijkt dit ʻAAʼ-beeldmerk eind 2010 op zes Airbus A320ʼs van de luchtvaartmaatschappij. 4 Eerste vluchten september 2008 - augustus 2009 22 september 2008: US101 De eerste productiehelikopter (PP-1, alias US101) van een consortium bestaande uit Lockheed Martin, AgustaWestland en Bell Helicopter Text- ron voerde op 22 september de eerste 40 minuten durende vlucht uit, in het Britse Yeovil bij de aldaar gevestigde fabriek van AgustaWestland. De US101 is de Amerikaanse variant van de succesvolle EH101 van Agusta- Westland. PP-1 werd vervolgens begin oktober 2008 in een C-17 naar het U.S. Naval Air Station in Patuxent River getransporteerd. De U.S. Navy had Team US101 uitgekozen als leverancier van de ʻMarine Oneʼ die moet Op 1 juni gaan dienen als presidentieel vervoermiddel. In totaal ging het om een 2009 haalde serie van 31 helikopters waaraan een prijskaartje van 1,7 miljard dollar de Ameri- hangt. De eerste US101 ʻOval Office in the Skyʼ zou in 2009 in gebruik kaanse presi- worden genomen, waarna eind 2014 alle 31 helikopters geleverd zouden dent Obama moeten zijn. Op 1 juni 2009 haalde de Amerikaanse president Obama ech- een streep door de reke- ter een streep door de rekening, door het hele project wegens forse bud- ning, door het getoverschrijdingen af te gelasten. Als pleister op de wond mag nog moge- hele US101 lijk een kleine serie van vijf VH-71ʼs gebouwd worden. De VH-71 is project af te afgeleid van de AW-101 transporthelikopter. Het contract voor de bouw blazen van een groot aantal ʻMarine Onesʼ werd in 2005 in de wacht gesleept wegens fors toen Lockheed Martin en de Europese vliegtuigbouwer AgustaWestland budgetover- een consortium van Sikorsky en Eurocopter aftroefden. schrijdingen. Hernieuwde 1 oktober 2008: DeHavilland Canada DHC-6 Twin Otter belangstelling De vernieuwde DeHavilland Canada DHC-6 Twin Otter vloog op 1 oktober voor de 2008 voor het eerst. Hernieuwde belangstelling leidde in het voorjaar van DHC-6 Twin 2008 onder meer tot een bestelling voor drie DHC-6 Twin Otter Series Otter Series 400ʼs voor de het parachuteteam ʻGolden Knightsʼ van de U.S. Army, 400 leidde in waardoor het orderboek nu meer dan veertig toestellen bevat. De Series de loop van 400 Technology Demonstrator krijgt een digitale Honeywell Primus Apex- 2008 tot het cockpit en P&WC PT6A-34 turbopropmotoren. Het toestel wordt gebouwd opstarten van uit aluminium. Rompdelen als neussectie, deuren en stroomlijnkappen zijn de seriepro- echter van kunststof. Een Twin-Otter kan twintig passagiers en twee pilo- ductie ten vervoeren. De Series 400 haalt een kruissnelheid van 337 km/u, bij een maximaal bereik van 1.435 kilometer. De nieuwste variant kost 3,95 miljoen dollar. Het toestel zal bij Viking Air Limited in het Canadese Victo- ria worden geproduceerd. Het bedrijf heeft sinds 2005 zowel de ontwerpen als productierechten in handen van vrijwel alle DeHavilland-vliegtuigen. 15 november: Sikorsky CH-148 Cyclone Het eerste prototype van de Sikorsky CH-148 Cyclone voor de Canadese strijdkrachten maakte op 15 november 2008 de eerste vlucht. Het nieuwe toestel wordt geschikt gemaakt voor onderzeebootbestrijding, aanvallen tegen oppervlaktedoelen en SAR-missies. Daarnaast zal het transportta- ken krijgen. De Cyclone krijgt fly-by-wire besturing en een systeem dat zorgdraagt voor het automatisch opvouwen van de hoofd- en staartrotor- bladen. Voor operationele taken wordt een 360° radar aangebracht, akoe- stische apparatuur en een forward-looking infrared sensor. De CH-148 is een doorontwikkelde S-92. Canada bestelde in totaal 28 CH-148ʼs ter ver- vanging van de Sikorsky H-3 Sea Kings. 7 De CH-148 Cyclone is een doorontwikkelde Sikorsky S-92. De ARJ21-700 is het eerste door Commercial Aircraft Corporation of China (COMAC) ontworpen en gebouwde verkeersvliegtuig voor regionaal gebruik. 28 november 2008: ARJ21-700 Het eerste door Commercial Aircraft Corporation of China (COMAC) ont- worpen en gebouwde regional jet verkeersvliegtuig, de ARJ21-700, startte eind november 2008 voor de eerste vlucht. Het vliegtuig werd eind 2007 voor het eerst aan het publiek getoond, en is afgeleid van de DC-9. Deze ARJ21 wordt uitgerust met General Electric CF34-10A motoren. Het 20 miljoen dollar kostende toestel krijgt een bereik van 3.700 kilometer en kan zeventig tot negentig passagiers vervoeren. Er zijn 208 ARJ21ʼs besteld door hoofdzakelijk Chinese ondernemingen. De Amerikaanse leasemaat- schappij GECAS bestelde er echter ook vijf met een optie op nog eens twintig. De eerste leveringen starten na certificatie in de tweede helft van 2010. COMAC overweegt een drietal nieuwe varianten: de ARJ21-900 (95 tot 105 passagiers), de ARJ21F met een vrachtcapaciteit van 10.150 kilo- gram en de ARJ21B, een zakenuitvoering met plaats voor twintig passa- giers. 9 februari 2009: Sikorsky S-76D Het prototype van de nieuwe Sikorsky S-76D vloog op 9 februari 2009 voor het eerst (een jaar later dan gepland) en zal worden voorzien van een VIP-interieur. Ook zijn voorzieningen aangebracht om het geluid in de cabine terugdringen. De S-76D krijgt volgens de fabriek een grotere nutti- ge lading en een groter bereik dan de S-76+ en S76++, de best verkopen- Er zijn de helikopters bij Sikorsky. De D-versie heeft kunststoffen rotorbladen, een inmiddels stillere staartrotor, een ijsprotectiesysteem (Rotorcraft Icing Protection honderd exemplaren System, RIPS) en twee nieuwe Pratt & Whitney Canada PW210 Dual van de nieu- Fadec-motoren van elk 1017 pk. Sikorsky heeft gekozen voor een nieuwe we Sikorsky