ČASOPIS ZA POVIJEST ZAPADNE HRVATSKE WEST CROATIAN HISTORY JOURNAL Monografski broj / Special issue LEO WEICZEN VALIANI Fiuman, European, Revolutionary, Historian Uredio / Edited by Vanni D’Alessio ISSN 1846 – 3223 Časopis za povijest Zapadne Hrvatske / West Croatian History Journal UDK 32-05Valiani, L. ISSN 1846-3223 Izdavač / Publisher: Odsjek za povijest Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Rijeci Department of History, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Rijeka Sveučilišna avenija 4, 51 000 Rijeka, Hrvatska Za izdavača / On behalf of the publisher: Ines SRDOČ KONESTRA, Filozofski fakultet Sveučilišta u Rijeci Uredništvo / Editorial board: Vanni D’ALESSIO (glavni urednik / editor in chief), Mila ORLIĆ (zamjenica glavnog urednika / vice editor in chief), Kosana JOVANOVIĆ (tajnica – urednica prikaza / secretary – book review editor) Međunarodni urednički kolegij / International editorial board: John ASHBROOK (Sweet Briar College, VA), Pamela BALLINGER (University of Michigan), Daniel BARIC (Université François-Rabelais, Tours), Vesna BAUER MUNIĆ (Sveučilište u Rijeci), Emilio COCCO (Università di Teramo), Maja ĆUTIĆ GORUP (Sveučilište u Rijeci), Vanni D’ALESSIO (Sveučilište u Rijeci / Università di Napoli Federico II), Diego D’AMELIO (Trst), Darko DAROVEC (Inštitut Nove Revije, Ljubljana), Franko DOTA (Sveučilište u Zagrebu), Mila WEST CROATIAN DRAGOJEVIĆ (The University of the South, TN), Igor DUDA (Sveučilište Jurja Dobrile u Puli), Darko DUKOVSKI (Sveučilište u Rijeci), Guido FRANZINETTI (Università del Piemonte orientale), HISTORY JOURNAL Kosana JOVANOVIĆ (Sveučilište u Rijeci), Aleksej KALC (Inštitut za slovensko izseljenstvo in migracije ZRC SAZU, Ljubljana), Heike KARGE (Universität Regensburg), Borut KLABJAN (Univerza na Primorskem, Koper, European University Institute, Fiesole), Marino MANIN (Institut za povijest, Zagreb), Mila ORLIĆ (Sveučilište u Rijeci), Gherardo ORTALLI (Università di Venezia), Vjeran PAVLAKOVIĆ (Sveučilište u Rijeci), Tea PERINČIĆ (Pomorski i povijesni muzej Hrvatskog primorja Rijeka), Maja POLIĆ (Zavod za povijesne i društvene znanosti HAZU, Rijeka), Dominique REILL (University of Miami), Sabine RUTAR (Institut für Ost- und Südosteuropaforschung, Regensburg), Ludwig STEINDORFF (Christian-Albrechts-Universität zu Kiel), Franjo ŠANJEK (Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti), Lucijana ŠEŠELJ (Sveučilište u Rijeci), Fabio TODERO (Istituto regionale per Monografski broj / Special issue: la storia del movimento di liberazione in Friuli Venezia Giulia, Trieste) Jezična redakcija / Text revision: LEO WEICZEN VALIANI Autorska Grafička priprema / Graphic design: Fiuman, European, Revolutionary, Historian Lea ČEČ Klasifikacija znanstvenih članaka (UDK): Knjižnica Filozofskog fakulteta u Rijeci, Sveučilišna avenija 4, Rijeka Tisak / Print: Tiskara Pro print, Rijeka 2016. Naklada / Copies: 150 primjeraka Kontakti / Contacts: Tajnica/Secretary: Kosana JOVANOVIĆ (e-mail: [email protected] / tel: +385 (0)51 265-728) Copyright © Filozofski fakultet Sveučilišta u Rijeci, Odsjek za povijest, Sveučilišna avenija 4, Rijeka Sva prava pridržana GODINA X. RIJEKA, 2015. SVEZAK 10. Časopis za povijest Zapadne Hrvatske, X./10., 2015. Časopis za povijest Zapadne Hrvatske, X./10., 2015. Sadržaj / Contents Proslov 6 Laurence COLE Prefazione 7 Leo Valiani’s La Dissoluzione dell’Austria-Ungheria Foreward 8 in Historiographical Context 145 Guido FRANZINETTI Vanni D’ALESSIO Comments on Laurence Cole’s article 157 Leo Weiczen Valiani and his Multilayered Identities: An Introduction 11 C. Prikazi i izvještaji / Reviews and Notes: A. Znanstveni radovi / Scholarly articles: Marko MEDVED, Riječka crkva u razdoblju fašizma. Ivan JELIČIĆ Nastanak biskupije i prvi talijanski upravitelji The Waizen Family and Young Leo Valiani in Fiume 25 (Andrea ROKNIĆ BEŽANIĆ) 162 Guido FRANZINETTI Slaven BERTOŠA, Leo Weiczen: Barban i mletački Loredani: život u pokretu, ljudi i događaji Communist, Democratic Communist, Revolutionary Democrat 45 (Maja ĆUTIĆ GORUP) 169 Marco BRESCIANI Nevenko BARTULIN, The Search for a New Revolution: The Racial Idea in the Independent State of Croatia: Origins and Theory Leo Valiani and the Legacy of “Giustizia e Libertà” 63 (Lovro KRALJ) 175 Andrea RICCIARDI Luca G. MANENTI, Leo Valiani 1953-1956. Dalla speranza alla delusione 77 Massoneria e irredentismo. Geografia dell’associazionismo patriottico in Italia tra Otto e Novecento (Carla KONTA) 181 B. Dodatni i stručni tekstovi / Additional Writings and Contributions: Projekt „Tragovi prošlosti vidljivi u sadašnjosti”, Ekonomska škola Mije Mirkovića Rijeka Ivan JELIČIĆ – Lea ČEČ (Ivana KOLIĆ, Katarina KRUŽIĆ, Dejan TROHA, Bruno Katalog izložbe Od Lea Weiczena do Lea Valianija VIGNJEVIĆ) 183 Il catalogo della mostra Da Leo Weiczen a Leo Valiani 99 Treća medievistička znanstvena radionica u Rijeci Ervin DUBROVIĆ (Lea HRLEC, Ivana JEROLIMOV, Elena SALAJ, Intelektualci, fašisti i antifašisti 123 Paola SAMARŽIJA, Matija VURUŠIĆ) 188 Ilona FRIED Leo Valiani and Arthur Koestler - A Friendship for Life. Upute budućim autorima 194 Letters Between 1942 and 1953 131 Guidelines for future submissions 195 4 5 Časopis za povijest Zapadne Hrvatske, X./10., 2015. Časopis za povijest Zapadne Hrvatske, X./10., 2015. Proslov Prefazione Na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Rijeci održan je 2015. La Facoltà di Lettere e Filosofia di Fiume ospitò nel 2015 il convegno međunarodni znanstveni skup Od Lea Weiczena do Lea Valianija. Cilj je scientifico internazionale Da Leo Weiczen a Leo Valiani. Si trattò di un simposio skupa bio predstaviti javnosti djelovanje intelektualca židovskoga podrijetla, dedicato a un intellettuale di estrazione e di spessore europei, nato a Fiume europskih razmjera, rođenog i obrazovanog u Rijeci gdje se politički angažirao, e qui formatosi anche nel suo impegno rivoluzionario antifascista, proseguito a svoj antifašistički aktivizam nastavio je razvijati u talijanskim zatvorima i nelle galere e nel confino fascisti e nell’emigrazione in Francia, Spagna e internaciji te u emigraciji u Francuskoj, Španjolskoj i Meksiku. Tijekom rata Messico. In guerra fu uno dei maggiori leader della Resistenza partigiana in bio je među vođama pokreta otpora protiv fašizma u Italiji, a poslje rata član Italia, quindi membro della Costituente della Repubblica italiana, e ritirato a Ustavne skupštine Talijanske Republike, da bi potom nastavio rad kao plodan vita privata prolifico storico e opinionista sulla stampa. Il Presidente Sandro povjesničar i novinski komentator. Predsjednik Sandro Pertini dodijelio mu je Pertini lo nominò Senatore a vita della Repubblica italiana. Fu anche Presidente status doživotnog senatora Talijanske Republike. Bio je i počasni predsjednik onorario della Società di studi fiumani a Roma. Società di studi fiumaniu Rimu. L’iniziativa della conferenza partì nel 2014. Il Dipartimento di storia Ideja o ovom znanstvenom skupu potaknuta je već 2014., a u realizaciji e il Dipartimento di italianistica si impegnarono ad organizzare l’evento, su sudjelovali Odsjek za povijest i Odsjek za talijanistiku uz podršku dviju che ottenne il sostegno della presidenza uscente e della nuova presidenza uprava Filozofskoga fakulteta i Grada Rijeke. Usto skup je promoviran na della Facoltà, cui si associò la Città di Fiume. L’evento fu anche inserito nelle manifestaciji Settimane della cultura italiana Talijanskog konzulata u Rijeci. Settimane della cultura italiana del Consolato italiano a Fiume. All’interno U sklopu skupa predstavljena je i izložba neobjavljenih materijala o Valianiju/ del convegno fu presentata una mostra su Valiani/Weiczen e la sua famiglia Weiczenu, te o njegovoj obitelji kao članici židovske zajednice u Rijeci, kojeg inserita nella rete ebraica fiumana, con materiale inedito fornito dall’Archivio je omogućio Državni arhiv Rijeka. Izložbu su postavili Ivan Jeličić i Lea Čeč, di Stato di Fiume. I pannelli della mostra, allestita da Ivan Jeličić e Lea Čeč uz pomoć učenica Talijanske srednje škole u Rijeci (“Licea”), te je ona bila con l’aiuto di alcune studentesse del “Liceo” italiano di Fiume (Scuola superiore dostupna javnosti po završetku skupa u prostorima Filozofskog fakulteta. italiana di Fiume), rimasero in esibizione più di un mese nei locali della Facoltà. Časopis za povijest Zapadne Hrvatske Odsjeka za povijest Filozofskoga Oggi la Facoltà di Filosofia pubblica un numero speciale della rivista fakulteta u Rijeci objavljuje tekstove izabranih izlaganja sa skupa koji su del Dipartimento di storia (Časopis za povijest zapadne Hrvatske / West Croatian prošli recenzentski postupak. U drugom dijelu publikacije predstavljeni su History Journal), in cui alcuni degli interventi al convegno sono stati selezionati i dodatni, stručni radovi, uključujući katalog izložbe, kojima se zaokružuje i e adattati per la pubblicazione e dopo essere stati valutati da revisori anonimi ostvaruje uvid u razne aspekte lika i djela Lea Weiczena/Valianija, od Fjumana hanno trovato spazio come saggi scientifici nella prima sezione della rivista. i europskog intelektualca i revolucionara do proslavljenog austro-ugarskog Nella seconda sezione del numero speciale hanno trovato spazio il catalogo povjesničara. della mostra e altri interventi che contribuiscono a completare e arricchire i vari aspetti della figura di Leo Weiczen/Valiani, da fiumano a intellettuale Predrag Šustar, europeo e revoluzionario, a storico di fama dell’Austro-Ungheria. Dekan Filozofskog fakulteta u Rijeci od 2009. do 2015. godine. Ines Srdoč Konestra, Predrag Šustar, aktualna Dekanica