Stichting voor Boderakartering Staringgebouw Wageningen Tel. 08370 - I9IOO Rapport nr. 1138 RUILVERKAVELINGSGEBIED KOLLUMERIAND De bodemgesteldheid Deel I door: Ir. J. Stolp, G. Kamping en G. Rutten Wageningen, september 1977 CENTRALE LANDBOUWCATALOGUS 0000 000 7745 < \ \ù- : • oz N.B. Gegevens uit dit rapport, de bijlagen of aanhangsels mogen zonder toestemming van de Stichting voor Bodemkartering uitsluitend door de opdrachtgever worden vermenigvuldigd of in andere publikatèës worden overgenomen. INHOUD Biz. DEEL I VOORWOORD 6 SAMENVATTING 7 1. INLEIDING 9 1.1 Liggging en oppervlakte 9 1.2 Werkwijze 9 1.3 Rapport en kaarten 10 2. BESCHRIJVING VAN HET GEBIED 11 2.1 Enkele aspecten van het landschap 11 2.1.1 Het reliëf 11 2.1.2 Het bodemgebruik en de bebouwing 12 2.1.3 De hoge begroeiing 13 2.1.4 Het ruimtelijk beeld 13 2.2 Geologie 13 2.2.1 Afzettingen uit het Pleistoceen 13 2.2.2 Afzettingen uit het Holoceen 15 2.3 Enkele opmerkingen over de hydrologische toestand 17 2.1+ Enkele opmerkingen over de prehistorische bewoning van 17 het kleigebied 3. DE BODEMKAARTEN, SCHAAL 1 : 25 000 en 1 ; 10 000 (bijlagen 18 1 en 3) 3-1 Legenda en wijze van indeling 18 3.2 Soorten onderscheidingen 18 3.3 De hoofdklassen van de gronden (1 : 25 000 en 1 : 10 000) 19 3-4 Zandgronden 19 3.4.1 Humuspodzolgronden 19 3.4.1.1 Veldpodzolgronden 20 3-4.1.2 Laarpodzolgronden 20 3.4.2 Eerdgronden 20 3.4.2.1 Gooreerdgronderv - 21 3.4.2.2 Beekeerdgronden 21 3.4.2.3 Enkeerdgronden 22 3•5 Kleigronden 22 3.5.I Eerdgronden 24 3-5-1.1 Tuineerdgronden 24 3.5-1.2 Woudeerdgronden 24 3-5-2 Vaaggronden 25 3-5-2.1 Drechtvaaggronden 25 3-5-2.2 Poldervaaggronden 26 3.5.2.3 Nesvaaggr onden 28 3-6 Moerige gronden • 28 3.6.1 Moerige podzolgronden 29 3-6.2 Moerige eerdgronden 29 3.7 Veengronden 29 3-8 Overige gronden 30 3 -9 De toevoegingen 30 3-9-1 Toevoegingen 30 3-9-2 Vergraven gronden 32 - 3 - Biz. 3.10 Overige onderscheidingen 32 3.11 Siltlaag 32 4. DE GRONDWATERTRAPPENKAARTEN, SCHAAL 1 ; 25 OOP en 33 1 : 10 000 (bijlagen 2 en k) 4.1 Inleiding 33 4.2 Indeling 33 4.3 Beschrijving van de grondwatertrappen 34 5. DE DOORLATENDHEIDS KAARTEN, SCHAAL 1 : 25 000 en 36 1 : 10 000 (bijlagen 5 en 6) 5.1 Inleiding 36 5.2 Indeling 36 6. DE MAAIVELDLIGGINGSKAART, SCHAAL 1 : 10 000 (bijlage 7) 38 6.1 Inleiding 38 6.2 De beoordeelde aspecten 38 6.2.1 Het greppelpatroon 38 6.2.2 De greppelafstand 38 6.2.3 De greppelinhoud 39 6.2.h Het reliëf' 39 7. DE KLEI-ONDERGRONDKAART, SCHAAL 1 : 25 000 (bijlage 8) 4o DE VEENDIE PTE-ZANDDIEPTEKAART, SCHAAL 1 : 25 000 (bijlage 8a) 7.I Inleiding 4o 7-2 De indeling op de klei-ondergrondkaart 4o 7.3 De indeling op de veendiepte-zanddieptekaart 4l 7.4 Beschrijving van de kaart en de legenda-eenheden 4l 8. DE VEENDIEPTE-ZANDDIEPTEKAART, SCHAAL 1 : 10 000 (bijlage 9) 43 8.1 Indeling 43 8.2 Het kaartbeeld 4-3 9- DE ZWARE KLEILAAG-KAART, SCHAAL 1 : 10 000 (bijlage 10) 44 10. DE BOORPUNTENKAARTEN, SCHAAL 1 : 25 000 en 1 : 10 000 4-5 (bijlagen 11 en 12) 11 . ASPECTEN YAN GRONDVERBETERING 46 11.1 Algemeen 46 11.2 Grondverbetering in het ruilverkavelingsgebied 46 LITERATUUR 49 INHOUD DEEL II (aanhangsels) A1 - Profielbeschrijvingen van de eenheden op de bodem- 53 kaarten (bijlagen 1 en 3) A2 - Het verzamelen en verwerken van gegevens met 163 betrekking tot de grondwaterstanden - k - A3 - Meetresultaten en schattingen van de doorlatendheid van grondlagen kk - Het grondmonsteronderzoek: de analyse-uitslagen A 5 - De oppervlakte van de legenda-eenheden van de bodemkaarten (bijlagen 1 en 3) Per grondwatertrap (bijlagen 2 en 4) A6 - Aantal boringen per veldkaart A7 - Vergelijking van de codering van de legenda-eenheden op de bodemkaarten, schaal 1 : 25 000 en 1 : 10 000 (bijlagen 1 en 5), met die van de legenda van de Bodemkaart van Nederland, schaal 1 : 50 000 A8 - Woordenlijst LIJST VAN BIJLAGEN, AFBEELDINGEN EN TABELLEN Bijlagen: 1. Bodemkaart, schaal 1 : 25 000 2. Grondwatertrappenkaart, schaal 1 : 25 000 5. Bodemkaart, schaal 1 : 10 000 4. Grondwatertrappenkaart, schaal 1 : 10 000 5. Doorlatendheidskaart, schaal 1 : 25 000 6. Doorlatendheidskaart, schaal 1:10 000 7. Maaiveldliggingskaart, schaal 1 : 10 000 8. Klei-ondergrondkaart, schaal 1 : 25 000 8a. Veendiepte-zanddieptekaart, schaal 1 : 25 000 9- Veendiepte-zanddieptekaart, schaal 1 : 10 000 10. Zware klei-laagkaart, schaal 1 : 10 000 11. Boorpuntenkaart, schaal 1 : 25 000 12. Boorpuntenkaart, schaal 1 : 10 000 1J. Boorregister (alleen aan opdrachtgever verstrekt) Afbeeldingen: Deel I 1. Situatiekaart, schaal 1 : 50 000 2. De meanderende loop van de Lauwers - Oude Ried ter hoogte van de spoorlijn Groningen - Leeuwarden 3. Een door de aanleg van de dijk Kollum - Scharnehuizen (Visvliet) ingesloten inbraakgeul De oude, lage dijk Kollum - Scharnehuizen ter plaatse van Het Wiel (doorbraak) 5. Ongelijke maaiveldsligging als gevolg van een ondiepe positie van het pleistocene (zand-)oppervlak 6. Een laaggelegen geul ten noorden van Kollum 7. Boerderij van het kop- hals-rorrrbtype nabij Oudwoude 8. Meidoornstruiken op perceelsscheidingen in het gebied ten noorden van Kollum 9. "It Greate Ear" in het vlakke, hoog opgeslibde (voormalige) zware kweldergebied nabij Burum 10. Het elzenhag^jigebied tussen Oudwoude en Kollum 11 . Ondiep ontwaterde veengronden ten westen van Oudwoude 12. Verbreiding van de silt- en uiterst fijn zand-tussenlaag 13- Smalle akkers (breedte 5 à 6 m) met half-ovaalvormige ligging van de oppervlakte op dwarsdoorsnede (Westergeest) - 5 - Blz. Deel II 14. De grondwaterstand in twee peilbuizen op 28 april over een reeks van jaren (1953 t/ra 1975) 15- Situatie en nummering van de COIN-Peil- en Stamhuizen 16. Plaatsen en nummering van de doorlatendheidsmetingen 1^5 17- Situatie en nummering van de bemonsteringsplaatsen 1^6 Tabellen : Deel I 1. Globale geologische tijdschaal van het Pleistoceen 13 2. Indeling van het Holoceen en stratigrafie van de 15 afzettingen in het gebied 3. Indelingscriteria en code-opzet voor de zandgronden 19 k. Indelingscriteria en code-opzet voor de (klei)eerdgronden 20 5. Indelingscriteria en code-opzet voor de (klei )-sraaggronden 25 6. Indelingscriteria en code-opzet voor de moerige gronden 28 7- Indelingscriteria en code-opzet voor de veengronden 29 8. Indelingscriteria en code-opzet voor de overige gronden 30 9. Indeling en code-opzet voor de klei-ondergrond 4o Deel II 10. Een benadering van de gemiddeld hoogste en gemiddeld 161+ laagste grondwaterstand met behulp van grondwaterstanden op "karakteristieke" peildata 11. Meetresultaten en schattingen van de doorlatendheid van grondlagen op verschillende dieptes beneden maaiveld - 6 - VOORWOORD In opdracht van de Centrale Directie van de Cultuurtechnische Dienst te Utrecht werd in 197^ en 1976 een bodemkundig onderzoek uit­ gevoerd in het toekomstige ruilverkavelingsgebied Kollumerland. Met dit onderzoek, waarvan dit rapport en de bijbehorende kaarten het resultaat zijn, waren de volgende medewerkers belast: Veldbodemkundig onderzoek: E. van Dodewaard, K. Dontje, G. Kamping, Ing. E. Kiestra, J.R. Mulder, Ir. J. Stolp, en Ing. G. van der Veen. Dagelijkse leiding: Ir. J. Stolp en G. Kamping. Coördinatie: G. Rutten. Algehele leiding: Ir. G.J.W. Westerveld (197*0 en In6- H.J.M. Zegers (1976). De Stichting voor Bodemkartering is erkentelijk voor de van ver­ schillende zijden ontvangen medewerking bij de uitvoering van dit onderzoek. De directeur, Ir. R.P.H.P. van der Schans. - 7 - SAMENVATTING Het ruilverkavelingsgebied Kollumerland ligt ten zuidoosten van Dokkum. In de jaren 197^ en 1976 werd in dit 9 275 ha grote gebied een bodemkundig onderzoek uitgevoerd. Van het gehele gebied zijn kaarten vervaardigd op schaal 1 : 25 000, en van ongeveer de helft (4 963 ha) zijn ook kaarten op schaal 1 : 10 000 vervaardigd. De boringsdiepte bedroeg 1,50 m - mv. en de boringsdichtheid was 1 boring per 3 ha voor de 25 000-kaarten en 1 boring per hectare voor het gedeelte van het gebied dat op schaal 1 : 10 000 is weergegeven. Een uitzondering op het laatste betreft het gebied ten noorden van de Nieuwe Zwemmer, waar voor aanvulling van oude gegevens slechts een ge­ ring aantal boringen is verricht. Landschappelijk en geologisch is het gebied in tweeën te verdelen, nl. het zuidwesten, waar op de daar aanwezige pleistocene zandgronden veel begroeiing voorkomt, voornamelijk bestaande uit eisen, essen en berken en de rest van het gebied bestaande uit vrij vlak liggende holo- cene klei- en klei-op-veengronden waarin de begroeiing hoofdzakelijk rondom de boerderijen voorkomt. Het bodemgebruik bestaat in het hele gebied voornamelijk uit gras­ land. De resultaten van het bodemkundig onderzoek zijn weergegeven op 12 bijlagen die hieronder in het kort worden toegelicht. De bodemkaarten (bijlagen 1 en 3) geven in 88 legenda-eenheden in­ formatie over de bodemkundige opbouw van het gebied. Zoals reeds hierboven opgemerkt komen de zandgronden voor in het westelijk deel van het gebied. Ze beslaan een oppervlakte van 1 659 ha = 17,9$. In een derde deel van deze zandgronden is door boderrrvorming een zgn. ABC-profiel (humuspodzol) ontstaan. De rest bestaat uit eerdgron- den, gronden die vooral door menselijke invloed, meer of minder dikke humushoudende bovengronden hebben gekregen. De zandgronden zijn zwak of sterk lemig met een zandgrofheid van l40-l60 |am. Op veel plaatsen be­ staat de bovengrond uit een dek van zavel of lichte klei. In de onder­ grond komt vaak keileem voor variërend van sterk zandig tot zeer zwaar en stug materiaal. De kleigronden beslaan de grootste oppervlakte van het gebied nl. 5 6^5 ha = ruim 60$.