Dr. Rubin Zemon Antropologjia Socio-Kulturore e Egjiptianëve në Ballkan Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Dr. Rubin Zemon 1 Dr. Rubin Zemon Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Dr.Rubin Zemon ANTROPOLOGJIA SOCIO-KULTURORE E EGJIPTIANEVE NË BALLKAN Recensent: Dr. Veselin Popov, Sofje, Bullgari Dr. Elena Marushiakova, Sofje, Bullgari Dr. Milena Benovska Sebkova, Sofje, Bullgari Dr. Mirella Decheva Stefanova, Sofje, Bullgari Dr. Miodrag Kalendar Hadzi Ristić, Shkup, Maqedoni Përkthimi në gjuhen shqipe: Dorentina Dauti, Ohër, Maqedoni Dr. Meleqe Shopi, Elbasan, Shqipëri Lektura dhe ballina: Fazli Stollaj, inxh Mbështetur nga: IRDK 2 Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Dr. Rubin Zemon Dr. Rubin Zemon Antropologjia Socio-Kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Prishtinë, 2013 3 Dr. Rubin Zemon Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan 4 Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Dr. Rubin Zemon "Do t'i shpërndaj Egjiptianët mes popujve dhe do ti valëvoj nëpër tokërat ..." (Bibla, Dhiata e Vjetër, libër i profetit Jezekiil, dl.30, 23) 5 Dr. Rubin Zemon Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan 6 Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Dr. Rubin Zemon Përmbajtja Përmbajtja ............................................................................................................. i Parathënie ............................................................................................................ v HYRJE .................................................................................................................... 1 QËLLIMET DHE DETYRAT E HULUMTIMIT ........................................................ 2 TERMINOLOGJIA DHE METODOLOGJIA E HULUMTIMIT ................................. 3 BURIME DHE LITERATURË .............................................................................. 13 PËRFSHIRJE KRONOLOGJIKE DHE AREALE E HULUMTIMIT ............................ 18 EGJIPTIANËT E BALLKANIT/BALLKANO‐EGJIPTIANË (ANALIZË E PËRGJITHSHME) ........................................................................................................................... 19 ETNONIME DHE TOPONIME .......................................................................... 19 TOPONIME ..................................................................................................... 26 SHPËRNDARJE GJEOGRAFIKE NË GADISHULLIN BALLKANIK‐GRUPE OSE BASHKËSI ETNOGRAFIKE DHE ETNIKE ................................................................ 31 IDENTITETI ETNIK DHE MIMIKRIA ETNIKE E EGJIPTIANËVE TË BALLKANIT ........ 41 TË DHËNA HISTORIKE, ARKEOLOGJIKE DHE TË TJERA PËR ARDHJE DHE PREZENCË NË VENDET BALLKANIKE ................................................................... 57 PERIUDHA E LASHTË ....................................................................................... 58 PERIUDHA ROMAKE ....................................................................................... 69 PERIUDHA BIZANTINE .................................................................................... 71 PERIUDHA OTOMANE .................................................................................... 78 PARAQITJA E IDENTITETIT ETNIK DHE NACIONALIZMI NË BALLKAN ............ 83 LËVIZJA E EGJIPTIANËVE NË BALLKAN PËR PRANIM TË IDENTITETI DHE PARTICIPIM NË JETËN PUBLIKE ...................................................................... 90 GJUHA ................................................................................................................ 93 KULTURA MATERIALE E BALLKANO EGJIPTIANËVE ............................................ 97 PROFESIONET ................................................................................................. 97 Zanati i farkëtarisë dhe përpunimi i metalit ............................................ 97 i Dr. Rubin Zemon Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Bujqësi ..................................................................................................... 107 Muzikë ..................................................................................................... 108 Profesione të tjera ................................................................................... 110 LAGJE ............................................................................................................ 112 SHTËPI DHE INTERIER I BRENDSHËM SHTËPIAK .......................................... 114 USHQIMI ...................................................................................................... 117 STOLI DHE VESHJE ........................................................................................ 123 KULTURA SHOQËRORE ..................................................................................... 129 FAMILJA INOKOSE (NUKLEARE) ................................................................... 131 FAMILJA E ZGJERUAR (BASHKËSIA FAMILJARE) ........................................... 133 LLOJE TJERA TË ORGANIZIMIT ...................................................................... 135 KULTURA SHPIRTËRORE ................................................................................... 139 DITURITË POPULLORE .................................................................................. 141 Për njerëzit, Tokën dhe gjithësinë .......................................................... 141 Për meteorologjinë, dukuritë natyrore dhe stinët e vitit ...................... 144 Për llogaritjen dhe matjen ...................................................................... 147 Dukuritë tjera dhe kuptimet ................................................................... 148 MEDICINË POPULLORE ................................................................................. 152 Medicina popullore animiste‐magjike .................................................... 153 Medicinë popullore medikale ................................................................. 155 KRIJIMTARIA POPULLORE GOJORE .............................................................. 158 Arti i zbatuar popullor ............................................................................. 161 VALLE POPULLORE DHE MUZIKË POPULLORE ............................................. 164 Vallet Popullore ....................................................................................... 165 Muzika popullore vokale dhe instrumentale ......................................... 167 BESIMET POPULLORE DHE PËRKATËSITË KONFESIONALE ........................... 171 DOKE POPULLORE ............................................................................................ 179 DOKET NGA CIKLUSI I JETËS ......................................................................... 179 Doke gjatë lindjes .................................................................................... 179 Doket gjatë lidhjes të kurorës (martesës) .............................................. 183 ii Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Dr. Rubin Zemon Doke gjatë synetit ................................................................................... 187 Doke gjatë vdekjesh ..................................................................................... 188 DOKE NGA CIKLUSI VJETOR (KALENDAR) ..................................................... 192 DOKE NË LIDHJE ME PUNËN ........................................................................ 196 DOKE DREJTËSIE ........................................................................................... 197 DOKE TË TJERA ............................................................................................. 199 PËRFUNDIMI .................................................................................................... 201 SUMMARY ........................................................................................................ 213 Bibliografia ....................................................................................................... 225 Lista e informatorëve ....................................................................................... 241 iii Dr. Rubin Zemon Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan iv Antropologjia socio‐kulturore e Egjiptianeve në Ballkan Dr. Rubin Zemon Parathënie Zgjimi kombëtar i bashkësisë etnike të Egjiptianëve të Ballkanit tani veç ka ndodh dhe është në rrugë të formësimit të identitetit të tij etnik. Ndjenja për veçanti etnike te pjesëtarët e Egjiptianëve të Ballkanit gjithmonë ekzistoi dhe u manifestua në forma të ndryshme, përkundër vështirësive me të cilat u ndeshen në periudha të vështira dhe sisteme të ndryshme politike në rajonin e Ballkanit. Popuj të ndryshëm, ndër të cilët edhe Egjiptianët e Ballkanit, lanë gjurmë në kohën që e lamë pas, me mënyrat e sjelljeve ndër njerëzore në familje, farefis, grup dhe më gjerë, përmes të cilave krijuan kulturën, traditën e veçuar prej të tjerëve. Veçantia etnike e Egjiptianëve të Ballkanit mbeti e ngulitur thellë në karakterin e secilit individ të këtij grupi etnik, edhe pse në periudha të caktuara u bënë përpjekje për cenimin e identitetit etnik. Ashtu siç thekson autori i librit se Historia nuk është çështje e së kaluarës por është përgjigje e nevojave të jetës moderne, pa dyshim se ky libër është përmbledhje e fakteve reale të veçorive të jetuara por të pa shkruara deri më tani, dhe sigurisht se do të shërbej për fuqizimin e dinjitetit njerëzor të pjesëtareve të Egjiptianëve të Ballkanit. Pasqyrimi i së kaluarës së vërtetë në