Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Talen en Culturen van het Nabije Oosten en Noord-Afrika Controle over Al Jazeera De visie van de machthebber, en geen andere? door Laurens BIELEN Promotor: Prof. Dr. G. SCHALLENBERGH Scriptie ingediend tot het behalen van de academische graad van MASTER IN DE OOSTERSE TALEN EN CULTUREN Academiejaar 2009-2010 Controle over Al Jazeera Voorwoord Media en globalisering zijn twee gebieden die mij sterk interesseren. Satelliettelevisie is voor mij dan ook een zeer boeiend onderwerp, aangezien die twee domeinen daarin gecombineerd worden. Het onderzoek voor mijn bachelorpaper, die handelde over censuur bij Al Jazeera, wakkerde mijn interesse aan voor die onderwerpen en zorgde ervoor dat mijn aandacht gewekt werd voor het fenomeen Al Jazeera. Dit onderzoek gaf mij de kans om naar hartenlust te lezen over dat alles. Graag bedank ik mijn promotor prof. dr. Giovanni Schallenbergh, niet alleen omdat hij mij geholpen heeft bij het schrijven van deze scriptie, maar ook omdat hij in zijn lessen mijn interesse voor de Arabische media aangewakkerd heeft. Ik wil ook mijn vader bedanken, die onvermoeibaar taal- en spellingsfouten opspeurde en verbeterde. De professoren en lesgevers die me brachten tot waar ik nu ben, verdienen eveneens mijn grootste dank en respect. Laurens Bielen, Augustus 2010 3 Controle over Al Jazeera Abstract Al Jazeera is de bekendste zender uit de Arabische regio, en heeft bijgevolg een grote invloed. Op een positieve manier op de zender in beeld komen, is de wens van heel wat overheden. In deze paper wordt aan de hand van een literatuurstudie onderzocht in welke mate verschillende regimes op oneigenlijke manieren controle trachten te verwerven over Al Jazeera. Na een schets van de geschiedenis van satelliettelevisie in het Midden- Oosten in het algemeen, en van de geschiedenis van Al Jazeera in het bijzonder, wordt ingegaan op de verschillende strategieën die tot controle over de zender kunnen leiden. Men kan controle proberen verwerven via de financiering van Al Jazeera; men kan de nieuwsgaring en programmering proberen beïnvloeden; en men kan de ontvangst van satellietsignalen trachten te controleren. In het algemeen hebben die strategieën niet het resultaat dat de regimes verlangen. Door aanhoudende externe pogingen om controle te verwerven en de niet aflatende kritiek op Al Jazeera, zijn bij de zender tekenen te zien van institutionalisering. Zo stelde Al Jazeera een Deontologische Code en een Gids voor Professioneel Gedrag op. Van die laatste wordt in deze verhandeling een vertaling gegeven. 4 Controle over Al Jazeera Inhoudstafel Voorwoord...................................................................................................................................3 Abstract.......................................................................................................................................4 Inhoudstafel.................................................................................................................................5 Inleiding......................................................................................................................................7 1. Geschiedenis van satelliettelevisie in de regio......................................................................10 1.1. Jaren 1970-1989: Wortels...............................................................................................10 1.2. 1990-1998: Ontstaan......................................................................................................10 1.3. 1998-heden: wildgroei...................................................................................................12 2. Geschiedenis Al Jazeera........................................................................................................13 2.1. Ontstaan.........................................................................................................................13 2.2. Opgang...........................................................................................................................14 2.3. Heden.............................................................................................................................16 3. Financiering...........................................................................................................................17 3.1. Leningen.........................................................................................................................17 3.2. Reclame.........................................................................................................................21 3.3. Conclusie.......................................................................................................................24 4. Nieuwsgaring en programmering..........................................................................................25 4.1. Saudi-Arabië..................................................................................................................25 4.2. Afghanistan...................................................................................................................26 4.3. Irak.................................................................................................................................30 4.4. Verenigde Staten............................................................................................................39 4.5. Israël en de Palestijnse gebieden...................................................................................44 4.6. Jordanië.........................................................................................................................48 4.7. Bahrein...........................................................................................................................49 4.8. Egypte............................................................................................................................50 4.9. Koeweit..........................................................................................................................52 4.10. Qatar.............................................................................................................................54 4.11. Andere..........................................................................................................................55 4.12. Conclusie.....................................................................................................................58 5. Controle op ontvangst...........................................................................................................59 6. Institutionalisering van Al Jazeera........................................................................................61 6.1. Deontologische Code en Gids voor Professioneel Gedrag............................................63 6.2. Conclusie.......................................................................................................................64 5 Controle over Al Jazeera Conclusie...................................................................................................................................66 Literatuurlijst.............................................................................................................................68 Appendix A: Visie en missie van Al Jazeera Televisie (Arabisch)...........................................70 Appendix B: Visie en missie van Al Jazeera Televisie (vertaling)...........................................88 6 Controle over Al Jazeera Inleiding Wil men weten hoe betrouwbaar een bepaalde mediaorganisatie is, dan moet men nagaan of en in welke mate die organisatie gecontroleerd wordt door mensen met een politieke of economische agenda. In deze scriptie wordt dat onderzocht voor de Arabische nieuwszender Al Jazeera. Al Jazeera is een onafhankelijke mediaspeler van formaat in de Arabische wereld, en ook daarbuiten wordt steeds meer gekeken naar de zender. De zender heeft een reusachtig bereik, zowel in het Midden-Oosten als ver daarbuiten. In Caïro kijkt bijna één derde van alle huishoudens naar Al Jazeera, dat is net geen 90% van diegenen met satelliettelevisie die naar het nieuws kijken. Cijfers uit Saudi-Arabië zijn vergelijkbaar.1 De invloed van Al Jazeera op de publieke opinie is dus immens. Machthebbers in de regio beseffen dat, en trachten op een positieve manier op de zender te verschijnen en de minder gunstige aspecten van hun beleid te verdoezelen. Arabische regeringen zijn hoofdzakelijk beducht voor de impact van de media op twee terreinen: ze hebben het idee dat vreemde, westerse, waarden de traditie zouden ondermijnen en zijn ervoor beducht dat de burgers het respect voor hun leiders zouden verliezen.2 Daardoor proberen de meeste Arabische landen de ©vrije© media te controleren en de vrije meningsuiting binnen nauw bepaalde grenzen houden. Het zijn niet enkel Arabische regeringen die controle proberen verwerven over wat Al Jazeera uitzendt: nagenoeg elke natie met economische of strategische belangen in de regio probeert de beeldvorming op Al Jazeera te beïnvloeden. 1 Onderzoek uit 2004-2005 gepresenteerd in: Sakr, 2005. p. 147 2 El-Nawawy en Iskandar, 2003. p. 42 7 Controle over Al Jazeera Abdul Wahab Badrakhan geeft in zijn artikel3 een reden voor beïnvloeding van de media in Afghanistan en Irak, die in zekere mate veralgemeend kan worden. Hij stelt dat zowel in Afghanistan als in Irak de nood ontstond bij de zogenaamde coalitietroepen om de invallende troepen in