NAUKA SCIENCE Anna Martyka* orcid.org/0000-0001-7582-78280 Ruiny zamku w Czchowie – analiza prac konserwatorskich i budowlanych Ruins of Czchów Castle—Analysis of Conservation and Construction Work Słowa kluczowe: Czchów, zamek, wieża, Keywords: Czchów, castle, knowledge, Middle Ages, średniowiecze, rekonstrukcja, konserwacja reconstruction, conservation Wprowadzenie Introduction Rekonstrukcja ruin zabytkowych budynków od lat The reconstruction of historical building ruins has jest przedmiotem burzliwych dyskusji środowisk been the subject of heated discussion among conser- konserwatorskich i architektonicznych. Rozpoczęto vation and architectural communities for years. It be- je na początku XX wieku, po I i II wojnie światowej gan at the start of the twentieth century, and after the dyskutowano o sposobach postępowania ze zrujnowa- First and Second World Wars there were discussions nym dziedzictwem historycznym, a obecnie powra- on how to proceed with ruined historical heritage. At ca dylemat, co robić z wieloma niszczejącymi i słabo present, we are returning to the dilemma as to what to eksponowanymi historycznymi ruinami. Dominują do with numerous deteriorating or poorly exposed his- dwa skrajne podejścia do tych reliktów. Zwolennicy torical ruins. Two extreme approaches to these relicts minimalnych interwencji w substancję obiektu stoją predominate. The proponents of minimal interven- na stanowisku, że najlepszą formą ochrony dla zabyt- tions into the building’s substance argue that the best ku jest utrzymywanie go w stanie trwałej ruiny, przy form of conserving a heritage building is to keep it in a czym nie wykluczają towarzyszących mu funkcji tu- state of permanent ruin, although they do not rule out rystycznych i kulturowych. Natomiast zwolennicy accompanying tourism-related or cultural functions. dostosowania ruin do współczesnych warunków pre- Meanwhile, proponents of adapting ruins to contem- zentują odważny, kontestowany postulat wznoszenia porary conditions present the bold and contested pos- nowych form kubaturowych na obrysie murów i fun- tulate of erecting new massings fitting the outline of damentów. walls and foundations. Pierwsze podejście – zachowawcze – ma silną pozy- The first approach—which is conservative—has cję ugruntowaną w praktyce konserwatorskiej i w do- a strong position that is well-entrenched in conser- kumentach doktrynalnych, takich jak Karta Wenecka vation practice and doctrinal documents, such as the z roku 19641, której sygnatariuszem ze strony polskiej Venice Charter from 1964,1 whose Polish-side signatory był prof. Jan Zachwatowicz, czy Karta Ochrony Histo- was Professor Jan Zachwatowicz, or the Historic Ruins * dr inż. arch., prof. Politechniki Rzeszowskiej, Wydział Bu- * Ph.D. Eng. Arch., Professor of RzUT, Faculty of Civil and downictwa, Inżynierii Środowiska i Architektury Politech- Environmental Engineering and Architecture, Rzeszow University niki Rzeszowskiej of Technology Cytowanie / Citation: Martyka A. Ruins of Czchów Castle—Analysis of Conservation and Construction Work. Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation 2020, 64:28–44 Otrzymano / Received: 30.09.2020 • Zaakceptowano / Accepted: 30.09.2020 doi: 10.48234/WK64CASTLE Praca dopuszczona do druku po recenzjach Article accepted for publishing after reviews 28 Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 64/2020 rycznych Ruin 20122. Ta druga uporządkowała podej- Preservation Charter.2 The latter structured the approach ście służb konserwatorskich i projektantów do kwestii of conservation services and designers to the matter of ratowania ruin zamków, które często zamieniało się preserving castle ruins, which often turned into a care- w swobodną i dość fantazyjną ingerencję, czego naj- free and rather frivolous intervention, as excellently lepszym przykładem jest zamek Troszyn. Dokument demonstrated by Troszyn Castle. This document in- ten wskazuje, że najwłaściwszą formą ochrony histo- dicates that the most appropriate form of conserving rycznych ruin jest utrzymanie ich w postaci trwałej historical ruins is to keep them in a state of permanent ruiny, jako działanie wyjątkowe dopuszczając prace ruin, while in exceptional cases it permits work that wykraczające poza ten stan pod warunkiem zachowa- goes beyond this state, under the condition of preserv- nia wszystkich autentycznych reliktów. Do reprezen- ing all authentic relicts. Representative examples of tatywnych przykładów pozytywnych rozwiązań w za- positive conservation work solutions that are compli- kresie prac konserwatorskich, zgodnych z zasadami ant with the provisions of the Historic Ruins Preservation Karty Ochrony Historycznych Ruin i koncentrujących Charter and that focus on protecting surviving relicts się na ochronie zachowanych reliktów, należą zamki are the Odrzykoń and Czorsztyn castles. One of the w Odrzykoniu i Czorsztynie. Jednym z najnowszych latest examples of this approach is Sochaczew Castle. przykładów tego podejścia jest zamek w Sochaczewie. All of these ruins were subjected to necessary conserva- Wszystkie te ruiny poddano niezbędnym zabiegom tion procedures and made available to tourists, follow- konserwatorskim oraz zagospodarowano w celu udo- ing the contemporary state of the art and technology. stępnienia turystom, zgodnie ze współczesną wiedzą Despite not being reconstructed in terms of their mass- i technologią. Pomimo że nie zostały one w żadnym ing in any way, they attract a considerable crowd with z elementów kubaturowych zrekonstruowane, przy- their material testimony.3 ciągają swoim materialnym świadectwem przeszłości In recent decades, there has been an observable and szeroką publiczność3. increasing tendency to reconstruct historical ruins. It is W ostatnich dekadach można dostrzec zwiększają- the result of modern technologies and conducive so- cą się tendencję do rekonstrukcji historycznych ruin. cietal, cultural and economic conditions. Oftentimes, Jest ona rezultatem rozwoju nowoczesnych techno- the reconstruction of a heritage site is justified by a lack logii oraz sprzyjających uwarunkowań społecznych, of or the low degree of attractiveness of a ruin to the kulturowych i ekonomicznych. Często rekonstrukcja public and presented as an alternative that could aid in zabytku jest uzasadniana brakiem lub niskim stopniem securing deteriorating relicts. The propagators of the atrakcyjności ruiny dla społeczeństwa i przedstawiana approach that permits reconstruction and the intro- jako alternatywa, która mogłaby pomóc w zabezpie- duction of new forms of use often justify their claims czeniu niszczejących reliktów. Propagatorzy podejścia with cases of successful reconstructions of heritage dopuszczającego rekonstrukcję oraz wprowadzenie buildings, particularly those of significance to national nowych funkcji użytkowych powołują się na udane identity, such as the Royal Castle in Warsaw and the odbudowy ruin obiektów zabytkowych, zwłaszcza tych Teutonic Order’s Malbork Castle. The opponents of o szczególnym znaczeniu dla tożsamości narodowej, reconstruction put forth the argument that authentic jak Zamek Królewski w Warszawie oraz zamek krzy- historical substance is ignored, and should be protected żacki w Malborku. Przeciwnicy rekonstrukcji wysu- due to its exceptional value and scarcity. wają słuszny argument ignorowania autentycznej sub- Reconstruction projects that target ruins from the stancji zabytkowej, którą trzeba chronić z uwagi na jej Middle Ages are criticized for a lack of academic basis niezwykle cenny, a przy tym niewielki zasób ilościowy. due to there being no surviving archival materials, in- Rekonstrukcje ruin pochodzących z epoki średnio- cluding descriptions and iconography. One example of a wiecza są krytykowane za brak naukowej podbudowy reconstruction that is negatively rated by the conserva- w związku z nieistnieniem archiwaliów, w tym opisów tion and archaeological communities—which is contro- i ikonografii. Przykładem takiej negatywnie ocenia- versial, comprehensive and that has completely altered nej przez środowisko konserwatorskie i archeologicz- the status of a permanent ruin that was maintained for ne odbudowy – kontrowersyjnej, szeroko zakrojonej centuries—is Tropsztyn Castle, which is nearby Czchów i całkowicie zmieniającej utrwalony przez wieki sta- Castle. The reconstruction of Tropsztyn Castle in tus trwałej ruiny – jest zamek Tropsztyn, sąsiadujący Wytrzyszczka, was performed in 2008 by a private own- z zamkiem w Czchowie. Odbudowa zamku Tropsz- er and adapted to contemporary technical requirements, tyn w Wytrzyszczce została przeprowadzona w roku and in which only the floor plan of the castle complex 2008 przez prywatnego właściciela i dostosowana do is concordant with the original state, while the new współczesnych warunków technicznych, w której tyl- walls have exaggerated proportions. The ruins of a for- ko rzut założenia zamkowego jest zgodny ze stanem tified residential tower in Korzkiew, Bobolice Castle or faktycznym, a odbudowane mury mają przerysowane Tykocin Castle in Podlachia were reconstructed in a proporcje. W podobny sposób, oparty na swobodnej similar manner, based on unconstrained design inclina- kreacji architekta, odbudowano ruiny wieży mieszkal- tions of their respective architects.4 no-obronnej w Korzkwi, zamek w Bobolicach czy za- However, not all interferences and partial recon- mek w Tykocinie na Podlasiu4. structions that go beyond the scope of merely pre- Wiadomości Konserwatorskie • Journal of Heritage Conservation • 64/2020 29 Jednak