ﻣﺠﻠّﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮاﻧﻲ داﻧﺸﻜﺪة ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺎﻫﻨﺮ ﻛﺮﻣﺎن ﺳﺎل دواز دﻫﻢ، ﺷﻤﺎرة ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم ، ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن 1392 ∗∗∗ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴ ﻘﻲ اﺳﻄﻮرة ﻣﻴﺘﺮا در اوﺳﺘﺎ و وداﻫﺎ رؤﻳﺎ ﺳﻴﻔﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳ ﻲ ارﺷﺪ زﺑﺎن ﻫﺎ ي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧ ﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ ﺑﻬﻤﻦ رﺣﻴﻤﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷ ﺪ رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر ﭼﻜﻴﺪه اﺳـــﻄﻮره، داﺳـــﺘﺎن ﻳـــﺎ ﺳﺮﮔﺬﺷـــﺘﻲ اﺳـــﺖ ﻛـــﻪ ﻣﺘـــﻀﻤﻦ رواﻳـــﺖ ﻳـــﻚ آﻓـــﺮﻳﻨﺶ اﺳـــﺖ . ﺷﺨــﺼﻴﺖ ﻫــﺎي آن ﻣﻮﺟــﻮداﺗﻲ ﻣــﺎﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌــﻲ ﻫــﺴﺘﻨﺪ . ﻣﻴﺘــﺮا، اﺳــﻄﻮره اي ﻫﻨــﺪي و اﻳﺮاﻧــﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺟﻨﺒــﻪ ﻫــﺎي اﺳــﻄﻮره اي آن در اوﺳــﺘﺎ و وداﻫــﺎ آﻣــﺪه اﺳــﺖ . اﻳــﻦ ﺧــﺪا ﻣﻔﻬــﻮم ﻫــﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎ ﻧﻨــﺪ : «ﻣﻌﺎﻫـــﺪه، ﺗﻮاﻓـــﻖ، ﻣﻴﺜـــﺎق، اﺗﺤـــﺎد و وﻋـــﺪه » را ﺷـــﺎﻣﻞ ﻣـــﻲﺷـــﻮد و دو رﻳـــﺸﺔ ﻫﻨـــﺪ و اروﭘـــﺎﻳﻲ *√ ē *√ mei ﺑــﻪ ﻣﻌﻨــﻲ « ﻣﺒﺎدﻟــﻪ ﻛــﺮدن » و رﻳــﺸﺔ m ﺑــﻪ ﻣﻌﻨــﻲ « اﻧــﺪازه ﮔــﺮﻓﺘﻦ » ﺑــﺮاي واژة ﻣﻴﺘــﺮا ﭘﻴــﺸﻨﻬﺎد ﺷــﺪه اﺳــﺖ . در اوﺳــﺘﺎ، ﺳــﺮود ﻣﻬــﺮ ﻳــﺸﺖ ﺑــﻪ اﻳــﻦ اﻳــﺰد اﺧﺘــﺼﺎص دارد . در اﻳــﻦ ﻳــﺸﺖ ﻣﻔﻬــﻮم «اﺗﺤــﺎد » ﺑــﺮاي ﻣﻴﺘــﺮا ﻣﻨﺎﺳــﺐ ﺗــﺮ از ﻣﻔﻬــﻮم «ﭘﻴﻤــﺎن » ﺑــﻪ ﻧﻈــﺮ ﻣــﻲرﺳــﺪ . ﻣﻴﺘــﺮا، وﻳﮋﮔــﻲﻫــﺎي ﻣــﺸﺘﺮك زﻳــﺎدي در ﻣﺘــﻮن اوﺳــﺘﺎﻳﻲ و وداﻳــﻲ دارد . ﺑــﺎرزﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔــﻲ ﻣﻴﺘــﺮا در اوﺳــﺘﺎ، ﻣﻬــﺮ داراي ﻓـﺮاخ ﭼﺮاﮔـﺎه اﺳـﺖ . در وداﻫـﺎ ، ﻣﻴﺘـﺮا در اﻳـﺰد آﺗــﺶ اﮔﻨـﻲ ﻣﺘﺠﻠـﻲ ﻣـ ﻲ ﺷـﻮد . ﺗﻔـﺎوت ﺑــﻴﻦ ﻣﻴﺘــﺮاي وداﻳــﻲ و ﻣﻴﺘــﺮاي اوﺳــﺘﺎﻳﻲ در اﻳــﻦ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻣﻴﺘــﺮاي وداﻳــﻲ ﻓﺎﻗــﺪ وﻳﮋﮔــﻲ ﻫــﺎي رزﻣــﻲ اﺳﺖ. در وداﻫﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي رزﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﻨﺪراي ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺗﻌﻠﻖ دارد . واژه ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي : اﺳﻄﻮره، ﻣﻴﺘﺮا، اوﺳﺘﺎ، وداﻫﺎ. ∗ ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ /3/3: 1392 ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬ ﻳﺮش ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ: 2/24/ 1393 ﻧﺸﺎﻧﻲ ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن: [email protected] [email protected] 176 / ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ اﺳﻄﻮرة ﻣﻴﺘﺮا در اوﺳﺘﺎ و وداﻫﺎ -1 ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻴﺘﺮا، اﻳـﺰدي ﻫﻨـﺪ و اﻳﺮاﻧـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻛﻬـﻦ ﺗـﺮﻳﻦ ﻣﺘﻨـﻲ ﻛـﻪ در آن از اﻳـﻦ اﻳـﺰد ﻛﻬـﻦ آرﻳــﺎﻳﻲ ﻧــﺎم ﺑــﺮده ﺷــﺪه اﺳــﺖ، ﭘﻴﻤــﺎنﻧﺎﻣــﻪ ﻣﻴــﺎن ﭘﺎدﺷــﺎه ﻫﻴﺘــﻲﻫــﺎ1 و ﻣﻴﺘــﺎﻧﻲﻫــﺎ2 ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ 1380پ.م. اﺳـــﺖ ﻛـــﻪ در آن از دو اﻳـــﺰد «ﻣﻴﺘـــﺮا-وروﻧـــﻪ»3 ﻧـــﺎم ﺑـــﺮده ﺷـــﺪه و از اﻳـــﺸﺎن ﭘﺎﻳــﺪاري ﺑــﻪ اﻳــﻦ ﭘﻴﻤــﺎن ﺧﻮاﺳــﺘﻪ ﺷــﺪه اﺳــﺖ ( ﻧﻴﺒــﺮگ، 1359 : 101 ؛ ورﻣــﺎزرن، 1380 : : 15)؛ ﺳــﭙﺲ در ﻣــﺘﻦ ﻫــﺎي وداﻳــﻲ در ﺣــﺪود 1200 پ.م در اوﺳــﺘﺎي ﻧــﻮ، ﺑــﻪ وﻳــﮋه در ﻣﻬــﺮ ﻳــﺸﺖ و در ﻛﺘﻴﺒــﻪﻫــﺎي ﭘﺎدﺷــﺎﻫﺎن ﻫﺨﺎﻣﻨــﺸﻲ از اﻳــﺰد ﻣﻴﺘــﺮا ﻧــﺎم ﺑــﺮده ﺷــﺪه و وﻳﮋﮔــ ﻲ ﻫــﺎي او ﺑﻴــﺎن ﺷــﺪه اﺳــﺖ . ﺟﻨﺒــﺔ ﺟﻨﮕــﺎوري ﻣﻴﺘــﺮا، ﻫﻨﮕــﺎﻣﻲ ﻛــﻪ ﻛــﺴﻲ دروغ ﻣــﻲﮔﻮﻳــﺪ و ﭘﻴﻤــﺎن ﻣـﻲ ﺷــﻜﻨﺪ، ﻧﻤــﻮدار ﻣـ ﻲﺷــﻮد. در اﻳــﻦ ﺻــﻮرت اﺳـ ﺖ ﻛــﻪ ﺑــﻪ اﻳــﺰد ﺟﻨﮕـﺎوري ﻣﺒــﺪل ﻣــ ﻲﺷــﻮد؛ از اﻳﻦ رو ﺳـﺮﺑﺎزان ﻗﺒـﻞ از رﻓـﺘﻦ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﻛـﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ آﺋـﻴﻦ ﻣﻴﺘـﺮا آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ، ﺳــﻮار ﺑــﺮ اﺳــﺐ، ﻧﻴــﺎﻳﺶ ﻫــﺎﻳﻲ را ﺑــﻪ درﮔــﺎه او اﻧﺠــﺎم ﻣــﻲ دادﻧــﺪ ﻛــﻪ رﻓﺘــﻪ رﻓﺘــﻪ اﻳــﻦ ﻧﻴــﺎﻳﺶ ﻫــﺎ ﺟﻨﺒــﺔ آﺋﻴﻨــﻲ ﺑــﻪ ﺧــﻮد ﮔﺮﻓــﺖ و زﻳﺮﺑﻨــﺎي آﺋــﻴﻦ ﻣﻴﺘﺮاﭘﺮﺳــﺘﻲ در ﻏــﺮب را ﺑــﻪ وﺟــﻮد آورد ( Beck, 2006: 32 ) . اﻳــﻦ آﺋــﻴﻦ ، ﺑﻌــﺪﻫﺎ در ﺗﻤــﺎم ﻧــﻮاﺣﻲ ﺗﺤــﺖ ﻓﺮﻣــﺎﻧﺮواﻳﻲ روم، در ﺳــﺮزﻣﻴﻦ اﺻــﻠﻲ اروﭘــﺎ، ﺷــﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘــﺎ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴــﺎ ﮔــﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓــﺖ . در اﻳــﻦ ﺳــﺮزﻣﻴﻦﻫــﺎ او ﺑــﺎ ﻧﺎم « ﻣﻴﺘـﺮاس » ﭘﺮﺳـﺘﻴﺪه ﻣـﻲ ﺷـﺪ . ﺟﻨﺒـﻪ ﻫـﺎي اﺳـﻄﻮره اي اﻳـﻦ اﻳـﺰد در اﻳـ ﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ در اوﺳـﺘﺎ و وداﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮر ﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد . -1-1 ﭘﻴﺸﻴﻨ ﺔ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺨــﺴﺘﻴﻦ ﭘــﮋوﻫﺶ ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ آﺋــﻴﻦ ﻣﻴﺘﺮاﭘﺮﺳــﺘﻲ، ﻣﺘﻌﻠــﻖ ﺑــﻪ ﻓــﺮاﻧﺘﺲ ﻛﻮﻣــﻮن4 در ﺳــﺎل 1903 ﺑــﺎ ﻋﻨــﻮان « آﺋــﻴﻦ ﭘﺮرﻣــﺰ و راز ﻣﻴﺘﺮاﻳــﻲ » اﺳــﺖ. ﺑــﻪ دﻟﻴــﻞ ﺗــﺄﻟﻴﻒ اﻳــﻦ ﻛﺘــﺎب، ﺑــﻪ او ﻟﻘـﺐ ﭘـﺪر ﻣﻴﺘﺮاﭘﮋوﻫـﻲ ﻣــﺪرن داده اﻧـﺪ. اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﺑــﻪ وﺳـﻴﻠ ﺔ ﻫﺎﺷـﻢ رﺿـﻲ در ﺳــﺎل 1379 ﺑــﻪ ﻓﺎرﺳــﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧــﺪه ﺷــﺪه اﺳــﺖ؛ ﺳــﭙﺲ ﭘــﮋوﻫﺶ دﻳﮕــﺮي در ﻣــﻮرد اﺳــﻄﻮره ﻣﻴﺘــﺮا ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ ﻣﻴـﻪ 5 ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان « ﻣﻴﺘـﺮا ، اﻳـﺰد ﻫﻨـﺪ و اﻳﺮاﻧـﻲ » اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺳـﺎل 1907 ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﺷـﺪه ﻛــﻪ در آن ﻣﻴــﻪ ﻋــﻼوه ﺑــﺮ ﺑﺮرﺳــﻲ اﺳــﻄﻮره اي اﻳــﻦ اﻳــﺰد در ﻣــﺘﻦ ﻫــﺎي ﻛﻬــﻦ اﻳﺮاﻧــﻲ و ﻫﻨــﺪي، ﻣﺒــﺎﺣﺜﻲ را ﻧﻴــﺰ ﭘﻴﺮاﻣــﻮن رﻳــﺸﻪ ﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ واژة « ﻣﻴﺘــﺮا » آورده اﺳــﺖ . ﻟﻮﻣــﻞ6 در 1927 در ﻛﺘـﺎب ﺧــﻮﻳﺶ ﻛـﻪ ﻳــﺸ ﺖﻫـﺎي اوﺳــﺘﺎ را ﺑﺮرﺳــ ﻲ ﻛـﺮده ﺑــﻪ ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﺗﻔــﺴﻴﺮ ﻣﻬــﺮ ﻳــﺸﺖ ﻧﻴــﺰ ﭘﺮداﺧﺘــﻪ اﺳــﺖ . وي در ﺳــﺎل 1944 ﻧﻴــﺰ، ﻣﻘﺎﻟــﺔ «ﻣﻴﺘــﺮا و ﻗﺮﺑــﺎﻧﻲ ﻛــﺮدن ﮔــﺎو ﻧــﺮ » را ﻛــﻪ ﺑﻴــﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨــﻪ آﺋــﻴﻦ ﻣﻴﺘــﺮا ﭘﺮﺳــﺘﻲ اﺳــﺖ ﻣﻨﺘــﺸﺮ ﻛــﺮد . ﺑــﻮﻳﺲ 7 از زﻣــﺮة اﻳــﺮان ﺷﻨﺎﺳــﺎﻧﻲ ﻣﺠﻠّﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮاﻧﻲ/ 177 اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻣﻄﺎﻟــﺐ ﺑــﺴﻴﺎري در ﻣــﻮرد اﻳــﺰد ﻣﻴﺘــﺮا ﻧﻮﺷــﺘﻪ اﺳــﺖ . او در ﺳــﺎل 1969 در ﻣﻘﺎﻟــﻪ اي ﺑــﺎ ﻋﻨــﻮان « ﺳــﻬﻢ ﻣﻴﺘــﺮا در دﻳــﻦ زرﺗــﺸﺘﻲ » وﻳﮋﮔــﻲ ﻫــﺎ و ﺧــﺼﻮﺻﻴﺎت اﻳــﻦ اﻳــﺰد را ذﻛــﺮ ﻣــﻲ ﻛﻨــﺪ و ﻧﻘــﺶ او را در دﻳــﻦ زرﺗــﺸﺘﻲ ﻣــﻮرد ﺑﺮرﺳــﻲ ﻗــﺮار ﻣــﻲ دﻫــﺪ ؛ ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﺑــﻮﻳﺲ در ﻛﺘــﺎب ﺳــﻪ ﺟﻠــﺪي « ﺗــﺎرﻳﺦ زرﺗــﺸﺘﻲ ﮔــﺮي » ﻛــﻪ در ﻣﻴــﺎن ﺳــﺎل ﻫــﺎي 1975 ﺗــﺎ 1982 ﻧﻮﺷــﺘﻪ ، ﺑــﻪ ﻣﻌﺮﻓــﻲ اﻳــﻦ اﻳــﺰد ﭘﺮداﺧﺘــﻪ و ﻧﻘــﺶ و ﺧﻮﻳــ ﺸﻜﺎري ﻫــﺎي او را در دﻳــﻦ زرﺗــﺸﺘﻲ ﺑﺮﺷــﻤﺮده اﺳــﺖ . در ﻣﻘﺎﻟــﻪ اي دﻳﮕــﺮ ﻛــﻪ در ﻳﺎدﻧﺎﻣــﻪ ﺳــﺎﻣﻮﺋﻞ ﻧﻴﺒــﺮگ 8 در 1975 ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷـﺪه، ﻣﻴﺘـﺮا را ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان اﻳـﺰد آﺗـﺶ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻛـﺮده اﺳـﺖ . وي ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﻧﻮﺷـﺘ ﺔ ﺔ دﻳﮕــﺮي در ﺳــﺎل 1999 اﻳــﻦ ﻣﻮﺿــﻮع را ﻣﻄــﺮح ﻣــﻲ ﻛﻨــﺪ ﻛــﻪ ﻣﻴﺘــﺮا ﺳــﺮور ﺳــﺮزﻣﻴﻦ ﻫــﺎ اﺳــﺖ و اﻫــﻮرا9 را ﺑــﺮا در او ﻣﻌﺮﻓــﻲ ﻣــﻲ ﻛﻨــﺪ . ﻋﻨــﻮان ﻣﻘﺎﻟــﺔ دﻳﮕــﺮي ﻛــﻪ ﺑــﻮﻳﺲ در ﻣــﻮرد اﻳــﺰد ﻣﻴﺘــﺮا در ﻳﺎدﻧﺎﻣــﻪ ﻫﻮﻣﺒــﺎخ 10 در ﺳــﺎل 2001 ﻧﮕﺎﺷــﺘﻪ « ﻣﻴﺘــﺮا ﺳــﺮور ، وروﻧــﻪ ﻣﻬﺘــﺮ » اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﻣﻮﺿــﻮع ﻫﻤﺮاﻫــﻲ و ﻫﻤﻜــﺎري اﻳــﻦ دو اﻳــﺰد ﭘﺮداﺧﺘــﻪ اﺳــﺖ . ﮔﺮﺷــﻮﻳﭻ 11 در 1959، ﻣﻬــﺮ ﻳــﺸﺖ اوﺳــﺘﺎ را در ﻛﺘــﺎﺑﻲ ﺑــﺎ ﻫﻤــﻴﻦ ﻋﻨــﻮان ﺑﺮرﺳــﻲ ﻛــﺮده و ﺗﻮﺿــﻴﺤﺎﺗﻲ در ﻣــﻮرد ﻣﻴﺘــﺮا ارﺋــﻪ ﻣــﻲ دﻫــﺪ. ﻧــﻮﻟﻲ 12 در ﻣﻘﺎﻟــﻪ ،اي ﻣﻴﺘــﺮا را در ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﻫﻨــﺪي ﺑﺎﺳــﺘﺎن ﻣــﻮرد ﺑﺮرﺳــﻲ ﻗــﺮار ﻣــﻲ دﻫــﺪ و ﻣﻔﻬــﻮم دوﺳــﺘﻲ را ﺑــﺮاي او در ﻧﻈــﺮ ﻣــﻲ ﮔﻴــﺮد . اﻳــﻦ داﻧــﺸﻤﻨﺪ اﻳــﺮان ﺷــﻨﺎس، ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ در 1979 ﻣﻘﺎﻟــﻪ « ﻣﻴﺘــﺮا، ﺧﻮرﺷــﻴﺪ ﭘﺎرﺳــﻲ » را ﻣﻨﺘــﺸﺮ ﻛــﺮده و ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ اﺳــﺘﺪﻻل ﻫــﺎﻳ ﻲ ﺑﻴــﺎن ﻣــﻲ دارد ﻛــﻪ ﻣﻴﺘــﺮا ﻫﻤــﺎن ﺧﻮرﺷــﻴﺪ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻫﻤــﺮاه او ﻃﻠــﻮع ﻣــﻲ ﻛﻨــﺪ، ﺳﺮاﺳــﺮ زﻣــﻴﻦ را در ﻃــﻮل روز ﻃــﻲ ﻣــﻲ ﻛﻨــﺪ و ﺳــﭙﺲ ﻏــﺮوب ﻣــﻲ ﻛﻨــﺪ . دوﺷــﻦ- ﮔــﻴﻤﻦ 13 در 1978 « ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﻣﻴﺘﺮاﻳــﻲ » را ﺑــﺎ اﺷــﺎره ﺑــﻪ ﭘﻴــﺸﻴﻨﺔ اﻳــﻦ اﻳــﺰد در آﺋــﻴﻦ ﻫﻨـــﺪ و اﻳﺮاﻧـــﻲ و ﺳـــﭙﺲ ﮔـــﺴﺘﺮش ﻣﻴﺘﺮاﭘﺮﺳـــﺘﻲ در روم و دﻳﮕـــﺮ ﺳـــﺮزﻣﻴﻦ ﻫـــﺎي ﺗﺤـــﺖ اﺳــﺘﻴﻼي اﻣﭙﺮاﺗــﻮري روم ﺑــﻪ رﺷــﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳــﺮ درآورده اﺳــﺖ . اﻳــﻦ اﺛــﺮ ﺑــﻪ وﺳــﻴﻠﺔ اﺣﻤــﺪ آﺟــﻮداﻧﻲ در ﺳــﺎل 1386 ﺑــﻪ ﻓﺎرﺳــﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧــﺪه ﺷــﺪه اﺳــﺖ . ﮔﻮﻧــﺪا 14 در 1979، ﻛﺘــﺎب « ﻣﻴﺘــﺮاي وداﻳــﻲ » را ﻣﻨﺘــﺸﺮ ﻛــﺮده و در آن ﺑــﻪ ﺗﺒﻴــﻴﻦ وﻳﮋﮔــﻲ ﻫــﺎي اﻳــﻦ اﻳــﺰد در ﻣﺘــﻮن وداﻳــﻲ و ﺟﺎﻳﮕــﺎه آن در ﻣﻴــﺎن اﻳــﺰدان دﻳﮕــﺮ و ارﺗﺒــﺎط او ﺑــﺎ آن اﻳــﺰدان ﻫﻤﺎﻧﻨــﺪ اﻳــﺰد وروﻧــﻪ، اﭘــﺎم ﻧﭙــﺎت 15 ، آدﻳﺘﻴــﻪ ﻫــﺎ 16 و ﻏﻴــﺮه ﻣــﻲ ﭘــﺮدازد . ﻛﻠﻨــﺰ 17 ، اﻳــﺮان ﺷــﻨﺎس ﻓﺮاﻧــﺴﻮي در ﻣﻘﺎﻟــﻪ اي در ﺳــﺎل 1978، وﻳﮋﮔــﻲ ﻫــﺎي ﻣﺘﻤــﺎﻳﺰ ﻣﻴﺘــﺮا را در ﻣﻬــﺮ ﻳــﺸﺖ اوﺳــﺘﺎ ﺑﺮﺷــﻤﺮده اﺳــﺖ. ﻣﻘﺎﻟــﺔ دﻳﮕــﺮي در 1979 ﺑــﻪ وﺳــﻴﻠﺔ وي درﺑــﺎر ة اﻳــﺰدان ﻳــﺎور ﻣﻴﺘــﺮا ﻣﻨﺘــ ﺸﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ و در 1994 در ﻧﻮﺷــﺘﺎري ﻋﻤﻠﻜــﺮد ﻣﻴﺘــﺮا و دﺋﻨــﺎ 18 را ﺑﺮرﺳــﻲ ﻛــﺮده اﺳــﺖ . زﻧــﺮ 19 در در 178 / ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ اﺳﻄﻮرة ﻣﻴﺘﺮا در اوﺳﺘﺎ و وداﻫﺎ 1962 در اﺛــﺮ ﺑــﻲ ﻧﻈﻴــﺮ ﺧــﻮﻳﺶ « ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘــﻲ ادﻳــﺎن » ﺑــﻪ اﺳــﻄﻮره ﻣﻴﺘــﺮا و آﺋــﻴﻦ ﻫــﺎي ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ او ﭘﺮداﺧﺘــﻪ اﺳــﺖ . ﻟﻨــﺘﺲ 20 در 1964 در ﻣﻘﺎﻟــﺔ « ﻣﻴﺘــﺮا ﻗــﺪرت ﺣﺎﻛﻤﻴــﺖ را در اﺧﺘﻴــﺎر دارد»، ﻣﻘــﺎم ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﻳــﺔ ﻣﻴﺘــﺮا را ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ دارا ﺑــﻮدن ﻟﻘــﺐ اﻫــﻮرا در ﻣﻴــﺎن اﻳــﺰدان دﻳﮕــﺮ ﻫﻨــﺪ و اﻳﺮاﻧــﻲ ﺑــﻪ ﭼــﺎﻟﺶ ﻛــﺸﻴﺪه اﺳــﺖ و در ﻣﻘﺎﻟــﺔ دﻳﮕــﺮي در 1970، ﻧﻘــﺶ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ ﻣﻴﺘــﺮاي اﻳــﺮان ﺑﺎﺳــﺘﺎن را ﺷــﺮح داده اﺳــﺖ . ﻣﺮﻛﻠﺒــﺎخ 21 داﻧــﺸﻤﻨﺪ آﻟﻤــﺎﻧﻲ در 1984، ﻛﺘـــﺎﺑﻲ ﺑـــﻪ ﺗﻔـــﺼﻴﻞ در ﻣـــﻮرد ﻣﻴﺘـــﺮا ﻧﮕﺎﺷـــﺘﻪ اﺳـــﺖ . اﻳـــﻦ اﺛـــﺮ اﺷـــﺎر ه اي ﺑـــﻪ ﺧـــﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔـــﻲ ﻫـــﺎي اﻳـــﺰد ﻣﻴﺘـــﺮا در آﺋـــﻴﻦ ﻫﻨـــﺪي و اﻳﺮاﻧـــﻲ دارد و ﺳـــﭙﺲ ﺧﺎﺳـــﺘﮕﺎه آﺋـــﻴﻦ ﻣﻴﺘـــﺮا ﭘﺮﺳـــﺘﻲ را ﻣـــﻮرد ﺑﺤـــﺚ و ﺑﺮرﺳـــﻲ ﻗـــﺮار ﻣـــﻲ دﻫـــﺪ. ﺗﻴﻤـــﻪ 22 از ﻫﻨﺪﺷﻨﺎﺳــﺎﻧﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﭼﻬــﺎر ﻣﻘﺎﻟــﻪ در زﻣﻴﻨــﺔ اﺳــﻄﻮرة ﻣﻴﺘــﺮا در ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﻫﻨــﺪي و ﻣﻨــﺎﺑﻊ اﻳﺮاﻧـــﻲ در ﻃـــﻲ ﺳـــﺎل ﻫـــﺎي 1957- 1978 ﺑـــﻪ ﻧﮕـــﺎرش درآورده اﺳـــﺖ . ورﻣـــﺎزرن 23 در ﺳــﺎل 1977، ﻣﻘﺎﻟـــﺔ «ﻣﻴﺘـــﺮاس، ﺧـــﺪاي ﭘـــﺮ رﻣـــﺰ و راز روﻣـــﻲ » را ﻣﻨﺘـــﺸﺮ ﻛـــﺮده اﺳـــﺖ . اﺷـــﻤﻴﺖ، 24 ﻧﻮﺷـــﺘﺎر «ﻣﻄﺎﻟﻌـــﺎت ﻣﻴﺘـــﺮاي ﻫﻨـــﺪ و اﻳﺮاﻧـــﻲ» را در 1978 ﻧﻮﺷـــﺘﻪ اﺳـــﺖ . وي ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﻣــﺪﺧﻞ « ﻣﻴﺘــﺮا » در داﻧــﺸﻨﺎﻣﺔ اﻳﺮاﻧﻴﻜــﺎ را ﺗــﺄﻟﻴﻒ ﻛــﺮده ﻛــﻪ در ﺳــﺎل 2006 ﻣﻨﺘــﺸﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ . اوﻻﻧــﺴﻲ 25 در 1991، ﭘﮋوﻫــﺸﻲ را ﺑــﺎ ﻋﻨــﻮان « ﭘﻴــﺪاﻳﺶ رازﻫــﺎي ﻣﻴﺘﺮاﻳــﻲ، ﻛﻴﻬـــﺎن ﺷﻨﺎﺳـــﻲ و رﺳـــﺘﮕﺎري در ﺟﻬـــﺎن ﺑﺎﺳـــﺘﺎن » ﺗـــﺄﻟﻴﻒ ﻛـــﺮده و ﺑﻴـــﺸﺘﺮ ﺑـــﻪ آﺋـــﻴﻦ ﻣﻴﺘﺮاﭘﺮﺳــﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺘــﻪ اﺳــﺖ . اﻳــﻦ ﻛﺘــﺎب ﺑــﻪ وﺳــﻴﻠﺔ ﻣــﺮﻳﻢ اﻣﻴﻨــﻲ در ﺳــﺎل 1380 ﺑــﻪ ﻓﺎرﺳــﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ . از ﺟﺪﻳـﺪﺗﺮﻳﻦ ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎ ﻣــ ﻲ ﺗـﻮان اﺛـﺮ ﺑـﻚ 26 « آﺋـ ﻴﻦ ﻓﺮﻗـﺔ ﻣﻴﺘــﺮا در اﻣﭙﺮاﺗــﻮري روم » را ﻧــﺎم ﺑــﺮد ﻛــﻪ در ﺳــﺎل 2006 اﻧﺘــﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ . در اﻳــﺮان، ﻣﺤﻤــﺪ ﻣﻘـﺪم در 1357 اﺛـﺮي ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان « ﺟـﺴﺘﺎر درﺑـﺎر ة ﻣﻬـﺮ و ﻧﺎﻫﻴـﺪ » را ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﺳـﺎﺧﺖ . وي در اﻳــﻦ اﺛــﺮ ﺑــﺮ آن اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻫــﻴﭻ ارﺗﺒــﺎﻃﻲ ﺑــﻴﻦ اﻳــﺰد ﻣﻬــﺮ و آﺋــﻴﻦ ﻣﻬــﺮ وﺟــﻮد ﻧــﺪارد اﻳــﻦ ﻛﺘــﺎب در ﺳــﺎل 1380 ﺑــ ﻪ وﺳــﻴﻠﺔ اﻧﺘــﺸﺎرات ﻫﻴﺮﻣﻨــﺪ دوﺑــﺎره اﻧﺘــﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ . ﺑﺮﮔــﺮدان ﻓﺎرﺳــﻲ ﺷــﺶ ﻣﻘﺎﻟــﻪ از ﻣﻘﺎﻟــﻪ ﻫــﺎﻳﻲ ﻛــﻪ در ﺑــﺎﻻ اﺷــﺎره ﻛــﺮدﻳﻢ در ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪ ﻣﻘــﺎﻻﺗﻲ ﺑــﺎ ﻋﻨــﻮان «ﻣﻬــﺮ در اﻳــﺮان و ﻫﻨــﺪ ﺑﺎﺳــﺘﺎن» ﺑــﺎ وﻳﺮاﺳــﺘﺎري ﺑﺎﺑــﻚ ﻋﺎﻟﻴﺨــﺎﻧﻲ ﻣﻨﺘــﺸﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ . ﻫﻤــﺎن ﮔﻮﻧــﻪ ﻛــﻪ ذﻛــﺮ ﺷــﺪ ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﺑــﺴﻴﺎري در زﻣﻴﻨــﺔ اﺳــﻄﻮرة ﻣ ﻴﺘــﺮا ﺑــﻪ رﺷــﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳــﺮ درآﻣــﺪه اﺳــﺖ ؛ اﻣــﺎ ﻫــﻴﭻ ﻛــﺪام از اﻳــﻦ ﻣﻨــﺎﺑﻊ ﺑــﻪ ﺻــﻮرت ﻣــﺴﺘﻘﻞ ، اﺳــﻄﻮرة ﻣﻴﺘــﺮا در اوﺳــﺘﺎ و وداﻫــﺎ را ﺑــﻪ ﮔﻮﻧــﻪ اي ﻛــﻪ ﺗﻔــﺎوت ﻫــﺎ و ﺷــﺒﺎﻫﺖ ﻫــﺎي اﻳــﻦ اﻳــﺰد در اﻳــﻦ دو ﻣﺘــﻮن ﻣﻘــﺪس آﺷــﻜﺎر و روﺷــﻦ ﺑ ﺎﺷــﺪ، ﻣــﻮرد ﺑﺮرﺳــﻲ ﻗــﺮار ﻧــﺪاده اﺳــﺖ؛ ﺑﻨــﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم ﺑــﻮد ﻛــﻪ ﻣﺠﻠّﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻳﺮاﻧﻲ/ 179 ﭘﮋوﻫــﺸﻲ ﻣﺠــﺰا و ﻣــﺴﺘﻘﻞ ﺑــﺮاي ﺑﺮرﺳــﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘــﻲ اﻳــﺰد ﻣﻴﺘــﺮا اﻧﺠــﺎم ﺷــﻮد ﺗــﺎ اﻓــﻖ ﻫــﺎي ﺟﺪﻳــﺪي در ﺣــﻮز ة ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت اﺳــﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳــﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘــﻲ اﻳﺮاﻧــﻲ و ﻫﻨــﺪي در ﭘﻴــﺸﺮوي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﻴﺮد . -2-1 اﻫﺪاف ﭘﮋوﻫﺶ ﻫــﺪف اﻳــﻦ ﻧﻮﺷــﺘﺎر، ﺑﺮرﺳــﻲ اﺳــﻄﻮرة ﻣﻴﺘــﺮا در ﻣﺘــﻮن وداﻳــﻲ