Profil kolorów: Ogólny profil wyciągów barwnych dla druku offsetowego Czarny 92 lpi przy 45 stopniach 100 95 75 25 5 0 strony Walkusz 8 7 kwietnia 2009 13:28:16 Płyta: 1 z 4 Profil kolorów:Profil Ogólnykolorów: profil Ogólny wyci profilągów barwnychwyciągów dlabarwnych druku dlaoffsetowego druku offsetowego Czarny 92Czarny lpi przy 92 45lpi stopniach przy 45 stopniach 100 100 95 95 75 75 25 25 5 5 0 0 strony Walkuszstrony 8 Walkusz 8 7 kwietnia7 2009kwietnia 13:28:17 2009 13:28:17 Płyta: 2 zP ł4yta: 2 z 4 Profil kolorów: Ogólny profil wyciągów barwnych dla druku offsetowego Czarny 92 lpi przy 45 stopniach 100 95 75 25 5 0 strony Walkusz 8 7 kwietnia 2009 13:28:17 Płyta: 3 z 4 Profil kolorów: Ogólny profil wyciągów barwnych dla druku offsetowego Czarny 92 lpi przy 45 stopniach 100 95 75 25 5 0 strony Walkusz 8 7 kwietnia 2009 13:28:17 Płyta: 4 z 4 KS. JAN WALKUSZ SÂWIEÎCI, BèOGOSèAWIENI ORAZ S WIAÎTOBLIWI W TOPOGRAFII I DZIEJACH SÂLAÎSKA Aczkolwiek terminologiczna precyzja, wprowadzajaÎca wyrazÂne roz- roÂzÇnienie mieÎdzy ¹sÂwieÎtyº (sanctus) a ¹bøogosøawionyº (beatus), jest dzieøem papiezÇa Urbana VIII z 1634 r.1, rozpowszechnionym dopiero przez papiezÇa Benedykta XIV w De servorum Dei beatificatione et beatorum canonisatione2, przez caøe sÂredniowiecze, a nawet w czasach poÂzÂniejszych, terminami tymi posøugiwano sieÎ zamiennie. Wynikaøo to bowiem z ogoÂlnego przekonania, zÇe ludzie ci ± a ich dziaøalnosÂcÂw kon- teksÂcie caøego zÇycia, zasad ewangelii i przykazania miøosÂci Boga i blizÂ- niego budziøa uznanie i respekt ± byli naznaczeni ewidentnym stygma- tem BozÇej bliskosÂci, uzewneÎtrzniajaÎcym sieÎ na co dzienÂw heroicznym wypeønianiu nakazoÂw Dobrej Nowiny. Mimo izÇ kazÇda epoka dziejoÂw KosÂcioøa, region i nacja miaøy takich przedstawicieli, ktoÂrzy z niezwykøaÎ przenikliwosÂciaÎ i niemaøaÎ determinacjaÎ przekøadali søowa i przykazania Chrystusa na powszedniaÎ praktykeÎ, bodaj szczegoÂlne miejsce w takim dziaøaniu i postawie generujaÎcej klimat wymownego sÂwiadectwa nalezÇy sieÎ sÂredniowiecznej (chocÂnie tylko) ziemi sÂlaÎskiej. To wøasÂnie tu, na styku kultur i narodowosÂci, w sÂcisøym powiaÎzaniu ze sÂrodowiskiem, realizowali swojaÎ wielorakaÎ misjeÎ nadzwyczajni ludzi, oswojeni z cha- ryzmatem sÂwieÎtosÂci, tworzaÎc w ten sposoÂb szereg bezkompromisowych, bo komentowanych zÇyciem, egzegetoÂw Biblii i Dekalogu 3. 1 Zob. Encyklika Urbana VIII ¹Coelestis Hierusalemº,w:Bullarium romanum, t. 15, Roma 1758, s. 412-414. 2 T. 1-4, Bologna 1734-1738. 3 Por. K. Dola, Kanonizacja sÂwieÎtej Jadwigi na tle rozwoju kultu sÂwieÎtych w Europie XIII w., ¹Colloquium Salutis. Wrocøawskie Studia Teologiczneº 16(1984), s. 85. 6 KS. JAN WALKUSZ Bezsprzecznie na czoøo takich sylwetek, juzÇ to z racji chronolo- gicznych, juzÇ to z racji spoøecznego oddziaøywania, wysuwa sieÎ sÂw. Jadwiga, patronka S laÎska, ¹Niemka z pochodzenia, Polka z wyboru, maøzÇonka wielkiego wøadcy polskiego i matka ludu sÂlaÎskiegoº4. Po- niewazÇ jej zÇycie jest juzÇ dzisÂdobrze rozpoznane i udokumentowane 5, staÎd ks. A. Kieøbasa, niestrudzony badacz losoÂwsÂlaÎskiej sÂwieÎtej, skoncentrowaø sieÎ tym razem nad oddziaøywaniem sÂw. Jadwigi i jej wpøywie na najblizÇsze otoczenie6.O w wpøyw okazaø sieÎ szczegoÂlnie widoczny w procesie wychowania ksiaÎzÇeÎcych dzieci, czym skutecznie zajmowaøa sieÎ sama sÂwieÎta. BeÎdaÎc w kreÎgu duchowosÂci i priorytetoÂw szkoøy benedyktynÂskiej, a poÂzÂniej cysterskiej, gøeÎbokaÎ pobozÇnosÂc przenosiøa na pøaszczyzneÎ zÇycia spoøecznego i søuzÇby najbardziej po- trzebujaÎcym. Taki tezÇ model wprowadzaøa na dworze, ksztaøcaÎc reli- gijnie swego meÎzÇa, a jako matka søowem i ujmujaÎcym przykøadem wychowywaøa nasteÎpceÎ tronu, tudziezÇ synoÂwicoÂrki PiastowiczoÂw, ktoÂrzy w przyszøosÂci zadbali o zjednoczenie kraju i umocnienie chrzesÂcijanÂstwa. W tak realizowanej pedagogii zwracaøa uwageÎ przede wszystkim na posøuszenÂstwo i odpowiedzialnosÂcÂza ludzi. Nic wieÎc dziwnego, zÇe jej syn Henryk PobozÇny skutecznie wspoma- gaø zrazu swego ojca Henryka Brodatego, a po jego sÂmierci dowioÂdø 4 J. Mandziuk, Historia KosÂcioøa katolickiego na SÂlaÎsku, t. 1, cz. 1, SÂredniowiecze (do 1302 r.), Warszawa 2003, s. 318. 5 Poza najstarszymi zÂroÂdøami hagiograficznymi, jak: Vita maior et minor Sanctae Hedvigis,w:Monumenta Poloniae historica, t. 2, wyd. A. Bielowski, LwoÂw 1884, s. 510- -642; Legenda sÂw. Jadwigi, Wrocøaw 1993, warto w tym miejscu wskazacÂna: E. Walter, Studien zum Leben der heiligen Hedwig Herzogin von Schlesien, Stuttgart 1972; B. SuchonÂ, SÂwieÎta Jadwiga, ksieÎzÇna SÂlaÎska, ¹Nasza PrzeszøosÂcº 53(1980), s. 5-132; J. Gottschalk, Hedvig von Andechs ± Herzogin von Schlesien eine Botin des Frie- dens, Freiburg±Basel±Wien 1982; A. Kieøbasa, SÂwieÎta Jadwiga SÂlaÎska,w:SÂwieÎci pol- scy, t. 9, red. J.R. Bar, Warszawa 1986, s. 22-66; tenzÇe, SÂwieÎta Jadwiga, Warszawa 1990; W. Nigg, Hedvig von Schlesien,WuÈ rzburg 1991; A. SchuÈ tz, Jadwiga z Andechs polsko- niemiecka sÂwieÎta,MuÈ nchen 1992; KsieÎga JadwizÇanÂska, red. K. Bobowski i in., Wroc- øaw 1995. 6 A. Kieøbasa, Rola sÂw. Jadwigi w ksztaøtowaniu postaw Henryka PobozÇnego i jego synoÂw [zob. art. zamieszczony w tej ksiaÎzÇce]; por. tenzÇe, SÂwieÎta Jadwiga SÂlaÎska jako wychowawczyni wøasnych dzieci i swoich wnukoÂw, Trzebnica 1996. S WIEÎCI, BèOGOSèAWIENI ORAZ S WIAÎTOBLIWI 7 ponad wszelkaÎ waÎtpliwosÂcÂ,zÇe stacÂgo na odwageÎ imaÎdre decyzje polityczne. Gdy wojska tatarskie zajeÎøy RusÂKijowskaÎ i zaczeÎøy za- grazÇacÂWe Îgrom i Polsce, podjaÎø zdecydowanaÎ walkeÎ w obronie chrzesÂcijanÂstwa, ginaÎc bohaterskaÎ sÂmierciaÎ w 1241 r. i zdobywajaÎc w ten sposoÂb przydomek ¹PobozÇnyº. PodobnaÎ zresztaÎ opinieÎ o synu sformuøowaøa sÂw. Jadwiga, moÂwiaÎc: ¹DzieÎkujeÎ Tobie, Panie BozÇe, zÇe byøesÂtaki dobry dla mnie i daøesÂmi takiego syna, ktoÂry jak dobre dziecko za zÇycia zawsze mnie kochaø, szanowaø i nigdy w zÇaden sposoÂb nie zasmuciøº 7. Bez cienia waÎtpliwosÂci mozÇna wieÎc skonsta- towacÂ,zÇe to w konsekwentnej i wymagajaÎcej ¹szkoleº wychowawczej sÂw. Jadwigi uczyø sieÎ Henryk ± a poÂzÂniej takzÇe jego dzieci ± pobozÇ- nosÂci i miøosÂci do kraju, nie wahajaÎc sieÎ w ¹momencie wielkiego niebezpieczenÂstwa wziaÎcÂna siebie odpowiedzialnosÂcÂza dziedzictwo ojcoÂwazÇ do przelania krwiº8. W kreÎgu wychowawczego oddziaøywania sÂw. Jadwigi S laÎskiej byøa takzÇe Anna, coÂrka kroÂla czeskiego Ottokara I, poÂzÂniejsza zÇona Henryka PobozÇnego, zwana powszechnie ¹møodszaÎ ksieÎzÇnaÎ sÂlaÎskaκ9. Jej zasøugi dla politycznych, jak i kosÂcielnych dziejoÂw ziemi sÂlaÎskiej byøy tak samo istotne co dziaøania jej sÂwieÎtej tesÂciowej. Wpatrzona w jej wzoÂr troszczyøa sieÎ omeÎzÇa i dzieci, chocÂwielkim zmartwieniem byø dla niej pierworodny syn Bolesøaw (zwany ¹Srogiº, ¹Rogatkaº, ¹Dzikiº, ¹Dziwacznyº), wykluczony za swoje awanturnictwo ze spo- øecznosÂci KosÂcioøa10.PosÂmierci meÎzÇa w 1241 r. doradzaøa w rzaÎdach møodszym synom i z wielkim oddaniem posÂwieÎciøa sieÎ chorym, ubo- gim i wieÎzÂniom, przeznaczajaÎc liczne fundacje dla franciszkanoÂw, benedyktynoÂw, klarysek i krzyzÇowcoÂw z czerwonaÎ gwiazdaÎ. Wraz ze swym synem Wøadysøawem (1237-1270), abpem salzburskim i administratorem biskupstwa wrocøawskiego, przyczyniøa sieÎ do ka- nonizacji sÂw. Jadwigi S laÎskiej. Anna, podobnie jak jej sÂwiekra, pro- 7 R. Grodecki, KsieÎga henrykowska, Poznan±Wrocøaw 1949, s. 265-266, 373-382. 8 A. Kieøbasa, Rola sÂw. Jadwigi. 9 W. Bochnak, ZÇ ycie i duchowosÂcÂksieÎzÇnej Anny SÂlaÎskiej (1204-1265) [zob. art. zamieszczony w tej ksiaÎzÇce]; tenzÇe, KsieÎzÇna Anna SÂlaÎska 1204-1265 w søuzÇbie ludu sÂlaÎskiego i KosÂcioøa, Wrocøaw 2007. 10 K. JasinÂski, RodowoÂd PiastoÂwsÂlaÎskich, t. 1, Wrocøaw 1973, s. 104-117; A. Knoblich, Die Herzogin Anna von Schlesien 1204-1265, Breslau 1865, s. 35-36. 8 KS. JAN WALKUSZ wadziøa niezwykle ascetyczny tryb zÇycia, søuzÇaÎc Bogu i KosÂcioøowi modlitwaÎ i materialnym wsparciem. M.in. kosÂcioøowi w Trzebnicy podarowaøa bogate wyposazÇenie oøtarza i krzyzÇ wysadzany drogo- cennymi kamieniami. Podobne dary przekazaøa do grobu sÂw. Stani- søawa w Krakowie (kanonizowany w 1253 r.) i sÂw. Piotra w Rzymie11. Niestety, mimo poczaÎtkowego kultu oraz traktowania Anny w trady- cji klasztornej jako bøogosøawionej nie wszczeÎto nigdy oficjalnych staranÂo jej beatyfikacjeÎ. MozÇna przypuszczacÂ, jak sugeruje ks. W. Bochnak, izÇ ¹przeszkadzaøy w tym przedsieÎwzieÎcia o kanonizacjeÎ sÂw. Jadwigi i sÂw. Stanisøawa, a nasteÎpnie oderwanie w 1335 r. S laÎska od Polskiº12. Nie mozÇna tezÇ wykluczycÂdosÂcÂrozbudowanego kultu sÂwieÎ - tych na S laÎsku, promowanego zaroÂwno przez instytucje diecezjalne, jak i zgromadzenia zakonne13.WsÂroÂd postaci sÂwieÎ tych szczegoÂlnie czczonych w nadodrzanÂskiej krainie trzeba wskazacÂpatronoÂw kated- ry i biskupstwa we Wrocøawiu, do ktoÂrych nalezÇeli: sÂw. Jan Chrzci- ciel, sÂw. Jan Ewangelista, sÂw. Wincenty i sÂw. Jadwiga z Trzebnicy, a obchody ich sÂwiaÎt miaøy najwyzÇszaÎ rangeÎ liturgicznaÎ. Ponadto wielkaÎ popularnosÂciaÎ na tych terenach, znajdujaÎcaÎ swoje odbicie w patrociniach i przeroÂzÇnych formach liturgicznych, cieszyli sieÎ tak- zÇe: sÂw. Michaø Archanioø, sÂw. Anna, sÂw. JoÂzef, sÂwieÎci apostoøowie, sÂw. Wojciech, sÂw. Wacøaw, sÂw. Stanisøaw Biskup, sÂw. Wawrzyniec, sÂw. Barbara, sÂw. Dorota, sÂw. Franciszek z AsyzÇu, sÂw. Marcin z Tours isÂw. Mikoøaj z Myry14. Na tym tle nieposÂlednie miejsce zajmowaøa sÂw. ElzÇbieta z Turyngii, jedna z najbardziej fascynujaÎcych postaci sÂredniowiecznych. LiczaÎca 24 lata ± jak stwierdza badacz kosÂciel- nych dziejoÂwS laÎska ± ¹kroÂlewna weÎgierska, landgrafini turynÂska, 11