REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I ELBASANIT FAKULTETI I SHKENCAVE DEPARTAMENTI HISTORI - GJEOGRAFI HUMANE DOKTORATË DIPLOMACIA SHQIPTARE 1978-1991 “VETËIZOLIMI” DHE SHANSE TË HUMBURA Disertanti Udhëheqës shkencor Etleva Nita (Breshani) Prof.As.Dr. Pranvera Teli (Dibra) 2020 DISERTACION PËRGATITUR NGA ETLEVA NITA PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE “DOKTOR I SHKENCAVE NË HISTORI” DIPLOMACIA SHQIPTARE 1978-1991 “VETËIZOLIMI” DHE SHANSE TË HUMBURA UDHËHEQËS SHKENCOR Prof.As.Dr. Pranvera Teli (Dibra) Mbrohet më, përpara jurisë 1. --------------------------------------- (Kryetar) 2. --------------------------------------- (anëtar) 3. ---------------------------------------- (anëtar) 4. --------------------------------------- (anëtar) 5. --------------------------------------- (anëtar ii PARATHËNIE .......................................................................................................................................... IV HYRJE ...............................................................................................................................................1-17 KREU I. TENSIONIMI I MARRËDHËNIEVE SHQIPËRI–KINË PROLOGU I NJË DIPLOMACIE TË RE ................................................................................................................................................ 18 1.1 TENSIONIMI I MARRËDHËNIEVE ME REPUBLIKËN POPULLORE TË KINËS 1978. .................................. 18 1.2 PASOJAT PAS TENSIONIT TIRANË -PEKIN PËR SHQIPËRINË. .................................................................. 31 1.3 DIPLOMACIA SHQIPTARE NË KUSHTET E “KRISJES” ME “ALEATIN E MADH” 1978 .............................. 38 KREU II. POLITIKA JASHTME E ENVER HOXHËS NË KUSHTET E “VETËIZOLIMIT” ‘78-‘84 46 2.1 PRIORITETE TË REJA NË POLITIKËN E JASHTME SHQIPTARE ................................................................ 46 2.2 MARRËDHËNIET ME SHTETET ANËTARE TË BLLOKUT LINDOR. ........................................................... 56 2.3 QËNDRIMI I QEVERISË SHQIPTARE NË MARRËDHËNIE ME PERËNDIMIN. .............................................. 63 2.4 MARRËDHËNIET E SHQIPËRISË ME VENDET FQINJE .............................................................................. 70 2.5 SHQIPËRIA NË ORGANIZATAT NDËRKOMBËTARE. ................................................................................. 82 2.6 SHOQATAT E MIQËSISË SI INSTRUMENTA TË POLITIKËS SË JASHTME SHQIPTARE ............................... 91 KREU III. POLITIKA E “VAZHDIMËSISË” NË ÇËSHTJET E LËNA PEZULL DHE SHANSET E HUMBURA 1985-1990 ............................................................................................................................. 99 3.1 POLITIKA E “VAZHDIMËSISË” DHE PRIORITETET NË POLITIKËN E JASHTME PAS 1985. ....................... 99 3.2 NGA DISKUTIMI I ÇËSHTJES SË REPARACIONEVE DERI NË VENDOSJEN E MARRËDHËNIEVE DIPLOMATIKE ME RFGJ ....................................................................................................................... 106 3.2.1 ÇËSHTJA E REPARACIONEVE PENGESË PËR VENDOSJEN E MARRËDHËNIEVE DIPLOMATIKE ME RFGJ . 106 3.2.2 VIZITAT E STRAUSS-IT 1984-1986 DHE VAZHDIMI I DISKUTIMEVE PËR REPARACIONET ........................ 118 3.2.3 VENDOSJA E MARRËDHËNIEVE DIPLOMATIKE ME RFGJ ....................................................................... 134 3.3 PROBLEMI I ARIT ME ANGLINË. ............................................................................................................ 142 3.4 ÇËSHTJA “POPAJ” DHE “FTOHJA” E MARRËDHËNIEVE ME ITALINË. ................................................. 160 KREU IV. PËRPJEKJET PËR TË DALË NGA “VETËIZOLIMI”, NJË HAP I DETYRUAR ............175 4.1 SITUATA E TË DREJTAVE TË NJERIUT NË SHQIPËRI DHE RRUGA E SAJ DREJT KSBE-SË .................... 176 4.2 MARRËDHËNIET DYPALËSHE ME FQINJËT ........................................................................................... 184 4.2.1 HEQJA E “LIGJIT TË LUFTËS” ME GREQINË .......................................................................................... 184 4.2.2 MARËDHËNIA TIRANË -BEOGRAD DHE KOSOVA .................................................................................... 191 4.2.3 MARRËDHËNIET DYPALËSHE TURQI, BULLGARI, RUMANI ..................................................................... 199 4.3 QËNDRIMI I SHQIPËRISË NDAJ INISIATIVAVE RAJONALE. KONFERENCA E MINISTRAVE TË PUNËVE TË JASHTME TË BALLKANIT. ..................................................................................................................... 201 4.4 EPILOGU I DIPLOMACISË SË “VETIZOLIMIT”. ...................................................................................... 217 4.4.1 RIVENDOSJA E MARRËDHËNIEVE DIPLOMATIKE ME SHBA, BRITANINË E MADHE DHE VATIKANIN ..... 217 4.4.2 PËRPJEKJET PËR ANËTARËSIMIN E SHQIPËRISË NË KSBE DHE KEE .................................................... 227 PËRFUNDIME ........................................................................................................................................243 SHTOJCA ................................................................................................................................................255 BIBLIOGRAFI ........................................................................................................................................257 I. BURIME ARKIVORE ................................................................................................................................ 257 II. DOKUMENTE TË BOTUARA .................................................................................................................... 257 III. AKTE LIGJORE ...................................................................................................................................... 257 IV. LITERATURË .......................................................................................................................................... 257 V. PERIODIKË ............................................................................................................................................. 260 VI. WEB-BIBLIOGRAFI ................................................................................................................................ 261 ABSTRACT .............................................................................................................................................262 iii PARATHËNIE Tema “Diplomacia shqiptare 1978-1991. Vetizolimi dhe shanse të humbura” synon të evidentojë dhe analizojë tiparet e diplomacisë së vetizolimit që aplikoi shteti shqiptar në vitet 1978-1991, tendencat brenda periudhës, përpjekjet e kufizuara për tu hapur në segmente të ndryshme kohore, shkaqet dhe pasojat e saj. Objekti i studimit të kësaj teme janë marrëdhëniet e shtetit shqiptar me aktorë potencialë të kohës dhe shtetet fqinje në një periudhë kohore, e cila ishte sa dinamike dhe e rëndësishme në marrëdhëniet ndërkombëtare të kohës aq edhe e vështirë në planin ekonomik dhe politik për shtetin shqiptar. Sipas studiuesve të fushës së marrëdhënieve ndërkombëtare:”Politika e jashtme përfaqëson vendimarrjen dhe sjelljen e një shteti të përfshirë në marrëdhëniet ndërkombëtare në mbrojtje të interesave kombëtare të shtetit. Studimi i politikës së jashtme e kalon kufirin midis sferave të brendëshme dhe atyre të jashtme të një shteti. Ajo zhvillohet në mjedise komplekse kombëtare dhe ndërkombëtare dhe është rezultat i koalicioneve të aktorëve dhe të grupeve aktive, të vendosura si brenda dhe jashtë kufijve shtetëror, thelbi i saj lind nga çështje të politikës së brendëshme dhe të asaj ndërkombëtare dhe përfshin procese të negociimit dhe të kompromisit që prekin interesat e grupimeve kombëtare.“1 Marrëdhëniet komplekse dhe të vështira ndërkombëtare, gjatë rrjedhës së historisë janë zhvilluar dhe përmirësuar në saj të diplomacisë. Diplomacia e konsideruar si arti dhe praktika e negociatave ndërmjet përfaqësuesve të autorizuar të grupeve ose kombeve të ndryshme (diplomatë) ka dhënë kontributin e saj te çmuar në vendosjen, ruajtjen dhe zhvillimin e marrëdhënieve ndërshtetërore, përmes marrëveshjeve për çështje të tilla si: paqeruajtja, kultura, ekonomia, tregtia dhe konfliktet. Traktatet ndërkombëtare zakonisht të negociuara nga diplomatët; të cilët veprojnë në emër të qeverive të tyre dhe përfaqësojnë interesat e tyre kanë ndihmuar në ecurinë e marrëdhënieve dypalëshe ose shumëpalëshe.2 Por a do të jetë ky përkufizim universal, i përshtatshëm për diplomacinë shqiptare të viteve të vetizolimit 1978- 1991? Studimi i politikës së jashtme shkruan studjuesja e marrëdhëdhënieve ndërkombëtare Laura Neack “ka nevojë të shqyrtojë se si lindin disa qëllime dhe përse rezultojnë disa sjellje.”3 Duke u mbështetur pikërisht në këto nevoja theksi ynë në këtë studim do të jetë në përcaktimin e këtyre faktorëve dhe proceseve, në politikën e jashtme. Diplomacia shqiptare e viteve 1978-1991 ishte i lidhur në mënyrë të pashmangshme me dinamikat e fazës së rikonfrontimit, pas përfundimit të detantës Lindje-Perndim, dhe të fundit të Luftës së Ftohtë. Në këtë skenë ndërkombëtare, e cila përbëhej nga aktorë potencialë, si SHBA, BS dhe Kina, Shqipëria e vogël, e cila deri në vitin 1978 varej ekonomikisht nga RPK, synoi të krijonte një sjellje politike të pavarur. Në këtë periudhë të vështirë në planin e brendshëm ekonomik, pas mbetjes pa aleat politik, në kushtet e një politike vetëizoluese, politika e jashtme u bë rruga e shpëtimit për plotësimin e nevojave të vendit dhe ruajtjen e pushtetit personal