VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS (dokumente) Përzgjedhjen dhe redaktimin : Skender Asani Mehmet Prishtina Sefer Tahiri VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS Botues: Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve - Shkup Sektori i historisë dhe i lëvizjeve demografike Biblioteka: Histori Për botuesin: Dr. Shefqet Zekolli Parathënia: Prof. Dr. Blerim Reka Recensentë: Prof. Dr. Vasilka Sancin Prof. Dr. Blerim Reka Dr. Naim Halimi Përzgjedhja dhe redaktimi: Skender Asani Mehmet Prishtina Sefer Tahiri Redaktor teknik : Besnik Emini Lektor: Sevdail Demiri Përktheu nga anglishtja, gjermanishtja, frengjishtja, serbishtja: Ismail Krifca Kopertina: Halil Berisha Shtypi: Focus Print - Shkup Tirazhi: 500 kopje ISBN : 978-608-453-01-1 Botimin e këtij libri e ndihmoi Mehmet Prishtina ~2~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS INSTITUTI I TRASHËGIMISË SHPIRTËRORE E KULTURORE TË SHQIPTARËVE - SHKUP VEPRTIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS (dokumente) Shkup, 2012 ~3~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS ~4~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS Fotofrafi e Hasan Prishtinës e botuar në ballinën e numrit 34 të gazetës “Shkupi” të datës 3 tetor 1912, njëherësh foto e vetme e botuar në këtë gazetë. ~5~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS ~6~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS PËRMBAJTJA PARATHËNIE......................................................................... RECENSIONI..................................................................... NË VEND TË HYRJES - HASAN PRISHTINA, FIGURA MË EMBLEMATIKE E LËVIZJES KOMBËTARE SHQIPTARE................... LISTA E DOKUMENTEVE...................................................... 1. LETËR DREJTUAR KLUBIT ‘BASHKIMI’ NË ELBASAN 2. RAPORT I KONSULLATËS SË PËRGJITHSHME TË MBRETËRISË SERBE DREJTUAR MINISTRISË SË PUNËVE TË JASHTME NË BEOGRAD 3. RAPORT I AGJENTIT DHE KONSULLIT BRITANIK NË SOFJE DHE MINISTËR FUQIPLOTË NË GREQI DREJTUAR MINISTRIT FUQIPLOTË TË BRITANISË NË TANGJER DHE AMBASADOR NË STAMBOLL 4. LETËR E AGJENTIT DHE KONSULLIT TË PËRGJITHSHËM BRITANIK NË SOFJE E MINISTËR FUQIPLOTË NË GREQI DREJTUAR MINISTRIT TË PUNËVE TË JASHTME TË MBRETËRISË SË BASHKUAR TË BRITANISË SË MADHE 5. RAPORT I HAINROT 6. RAPORT I HAINROT 7. RAPORT I ZËVENDËS KONSULLIT BRITANIK DREJTUAR MINISTRISË SË JASHTME TË BRITANISË 8. RAPORT I ZËVENDËS KONSULLIT BRITANIK DREJTUAR MINISTRISË SË JASHTME TË BRITANISË 9. LETËR E KËSHILLIT REVOLUCIONAR TË SHQIPËRISË SË JUGUT, DREJTUAR KRYESISË SË KLUBIT ‘BASHKIMI’ NË LUSHNJË DHE KRYESISË SË BASHKISË KORÇË LUSHNJË ~7~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS 10. RAPORT I KONSULLATËS SË MBRETËRISË SERBE- PRISHTINË DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 11. RAPORT I KONSULLATËS SË PËRGJITHSHME TË MBRETËRISË SERBE- SHKUP DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 12. RAPORT I KONSULLATËS SË PËRGJITHSHME TË MBRETËRISË SERBE- SHKUP DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 13. RAPORT I KONSULLATËS SË PËRGJITHSHME TË MBRETËRISË SERBE- SHKUP DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 14. RAPORT I KONSULLATËS SË MBRETËRISË SERBE- PRISHTINË DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 15. RAPORT I KONSULLATËS SË MBRETËRISË SERBE- PRISHTINË DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 16. RAPORT I KONSULLATËS SË MBRETËRISË SERBE- SHKUP DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 17. INFORMATË E ZËVENDËS KONSULLIT TË BRITANISË DREJTUAR AMBASADORIT BRITANIK 18. INFORMATË E ZËVENDËS KONSULLIT TË BRITANISË DREJTUAR AMBASADORIT BRITANIK 19. RAPORT I KONSULLATËS SË PËRGJITHSHME TË MBRETËRISË SERBE- SHKUP DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 20. RAPORT I KONSULLATËS SË PËRGJITHSHME TË MBRETËRISË SERBE- SHKUP DREJTUAR MINISTRIT PËR PUNË TË JASHTME TË MBRETËRISË SERBE- BEOGRAD 21. NJOFTIM I KONSULLATËS BRITANIKE TË VIZAVE ~8~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS 22. RAPORT I KONSULLATËS SË PËRGJITHSHME TË MBRETËRISË SERBE DREJTUAR KOMANDËS SUPREME NË SHKUP 23. RAPORT I ZËVENDËS KONSULLATËS TË BRITANISË NË MANASTIR 24. KËRKESA E HASAN PRISHTINËS DREJTUAR PRESIDENTIT AMERIKAN, VUDRO UILLSON 25. LETËR E HASAN PRISHTINËS DREJTUAR MUFID BEUT 26. LETËR E HASAN PRISHTINËS 27. PARASHTRESË E HASAN PRISHTINËS 28. INFORMATË E LEGATËS SË SHQIPËRISË NË ROMË DREJTUAR MINISTRISË SË PUNËVE TË JASHTME 29. INFORMATË E LEGATËS SË SHQIPËRISË NË ROMË DREJTUAR MINISTRISË SË PUNËVE TË JASHTME 30. LETËR E REXHEP MITROVICËS 31. PËRGJIGJE E TELEGRAMIT NGA ANA E ZËVENDËSIT TË PREFEKTIT A. KASTRATI DREJTUAR MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME 32. NJOFTIM I MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME- TIRANË 33. RAPORT I LEGATËS SË SHQIPËRISË NË BEOGRAD 34. NJOFTIM I PROKURORISË SË GJYQIT- SHKODËR DREJTUAR MINISTRISË SË DREJTËSISË 35. RAPORT I PREFEKTIT TË KORÇËS DREJTUAR ZYRËS SEKRETE TË MINISTRISË SË BRENDSHME 36. NJOFTIM I ZËVENDËS PREFEKTIT A. KASTRATI DREJTUAR SEKRETARIT SEKRET TË MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME 37. NJOFTIM I ZËVENDËS PREFEKTIT A. KASTRATI DREJTUAR SEKRETARIT SEKRET TË MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME 38. RAPORT I MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME TË SHTETIT SHQIPTAR 39. RAPORT I LEGATËS SË SHQIPËRISË NË BEOGRAD ~9~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS 40. RAPORT DREJTUAR MINISTRIT TË PUNËVE TË JASHTME TË SHQIPËRISË 41. TELEGRAM I EKSELENCËS ONOREVOLE DINO GRANDI 42. RAPORT I LEGATËS SË SHQIPËRISË NË TIRANË PËR HASAN PRISHTINËN 43. TELEGRAMI ME NUMËR 4280, ROMË 44. PROMEMORJA E MINISTRISË SË PUNËVE TË JASHTME TË ITALISË 45. RAPORT NGA VJENA MBI IBRAHIM ÇELON 46. SHKRIM NGA MUSATAFA MERLIKA KRUJA: HUMBJA E PATRIOTIT TË MADH SHQIPTAR HASAN BEJ PRISHTINA 47. KUJTIM NGA HERBERT UBAN LIDHUR ME FIGURËN E HASAN PRISHTINËS 48. DEKRET PËR DHËNIE DEKORATASH I REPUBLIKËS POPULLORE TË SHQIPËRISË 49. VENDIM MBI SJELLJEN NË SHQIPËRI TË ESHTRAVE TË PATRIOTIT HASAN PRISHTINA, I MIRATUAR NGA KËSHILLI I MINISTRAVE I REPUBLIKËS POPULLORE SOCIALISTE TË SHQIPËRISË 50. VENDIM I ZYRËS SË PRESIDENTIT TË REPUBLIKËS SË KOSOVËS PËR DHËNIEN HASAN PRISHTINËS URDHRIN HERO I KOSOVËS INDEKSI........................................................................... ~10~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS PARATHËNIE Njëqindvjetori i Pavarësisë së Shqipërisë është një rast i mirë jo vetëm për të festuar, por edhe për të reflektuar shkencërisht lidhur me shekullin e kaluar. Në këtë histori politike të re shqiptare figura dhe profili i Hasan Prishtinës mbetet emblematik, kurse çdo analizë serioze - pa rolin dhe kontributin e tij - e paimagjinueshme. Libri që është para jush ka pikërisht këtë synim: ndriçimin shkencor të rolit të tij, bazuar në dokumentet diplomatike të asaj kohe. Sot, 100 vjet nga pavarësimi i Shqipërisë, s’ka se si mos të përmendet njëri nga arkitektët kryesor të kësaj ngjarjeje: atdhetari, intelektuali, politikani dhe patrioti i madh shqiptar Hasan Prishtina, apo siç e quante shtypi shqiptar i kohës: “Luani i Prishtinës”. Në qarkun kohor mbi njëqindvjeçar, historia politike shqiptare njeh dy platforma politike kombëtare: “Shqipëria; ç’ka qenë, çështë dhe çdo të bëhet”, (e të madhit Sami Frashëri); dhe “14 pikat” (e Hasan Prishtinës). Atë që më herët e kishte filluar Sami Frashëri, me doktrinën e tij komb-krijuese, e kishte vazhduar Hasan Prishtina, me platformën e tij shtet-krijuese. Nëse Sami Frasheri, mbetet ndër më të merituarit për orientimin ideologjik për Prizrenin e vitit 1878, Hasan Prishtina mbase është trasuesi i rrugës së pavarësisë së Vlorës 1912. Ai mbetet nyja e një procesi shtetformues: i filluar në Prizren në vitin 1878, i vazhduar në Manastir 1908, dhe në Junik e në Shkup më 1912, duke kulmuar në Vlorë në vitin 1912. Në këtë histori politike të re shqiptare, tri prej katër ngjarjeve madhore që i paraprinë Pavarësisë se Shqipërisë, kishin ndodhur jashtë kufijve shtetërorë të Shqipërisë së sotme politike. Vlora (e nëntorit të vitit 1912), ishte vetëm finalja e Prizrenit (të qershorit të vitit 1878), e Manastirit (të nëntorit të vitit 1908) dhe e Shkupit (të gushtit 1912). Jo rastësisht tri- nga katër ~11~ VEPRIMTARIA ATDHETARE E HASAN PRISHTINËS ngjarjet kyçe historike në procesin shtetkrijues shqiptar, kishin ndodhur jashtë kufijve të Shqipërisë londineze: në Prizren, (ku ishte inauguruar Lidhja Shqiptare, si platforme e unifikimit politik kombëtar), në Manastir (ku ishte inauguruar unifikimi gjuhësor- përmes alfabetit unik të shqipes), dhe në Shkup (ku kryengritësit kosovarë kishin çliruar Shkupin dhe rrethinën nga Perandoria Osmane: 3 muaj para të ashtuquajturit “çlirim serb” gjatë Luftës Ballkanike). Ishte kontributi i jashtëzakonshëm i ideologut shtetformues shqiptar Hasan Prishtinës. Dhe si rrjedhojë: një komb në Prizren, një gjuhë në Manastir, një ushtri çlirimtare në Shkup, logjikisht kishin prodhuar një shtet të pavarur në Vlorë. Platforma politike e ngritur në Prizren për unifikim politik kombëtar, ishte pasuar me platformën unike kulturore në Manastir dhe më vonë me jetësimin e tyre përmes platformës ushtarake në Shkup. Këto tri platforma kombëtare: politike, kulturore dhe ushtarake, s’ka se si të mos rezultonin në cakun logjik, në një platformë shtetërore. Shqiptarët e Ballkanit, mbetën kështu të vetmit që kufizohen me vetveten. Ky unifikim kombëtar para Vlorës së 28 Nëntorit 1912, pra, fillimisht kishte ndodhur në Shkup, si rrjedhojë logjike e filozofisë shtetformuese të vizionarit Hasan Prishtina, “deputetit kryengritës te Parlamentit Osman”, i cili edhe me shembullin e tij personal sikur deshi të dëshmonte relativitetin e këtyre kufijve