Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik DTI nap ędza nasze ambicje -„bogactwo dla wszystkich” poprzez prace na rzecz stworzenia lepszego środowiska sukcesu biznesowego w Wielkiej Brytanii. Pomagamy ludziom i przedsi ębiorstwom w osi ągni ęciu wi ększej produktywno ści poprzez promowanie przedsiębiorstw, innowacyjno ści oraz kreatywno ści. Wspieramy brytyjski biznes w kraju i zagranic ą. Silnie inwestujemy w światowej klasy nauk ę oraz technologie. Chronimy prawa ludzi pracuj ących oraz konsumentów. Opowiadamy si ę za uczciwymi i otwartymi rynkami w Wielkiej Brytanii, Europie i na całym świecie. 2 Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik dti Jak rozwija ć klaster - Praktyczny Przewodnik Raport przygotowany dla Departamentu Handlu i Przemysłu oraz angielskich Regionalnych Agencji Rozwoju (RDAs) przez firm ę Ecotec Research & Consulting 3 Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik SPIS TRE ŚCI SPIS TRE ŚCI Przedmowa 5 1. Wprowadzen 7 ie CZ ĘŚĆ A Strategia klastra 2. Rozwój strategii opartych na klastrach 12 3. Mierzenie (ocena) rozwoju klastrów 19 CZ ĘŚĆ B: ‘Co działa”?: Polityka działania w celu wspierania klastrów 4. Krytyczne czynniki sukcesu 25 5. Czynniki wspieraj ące oraz polityki sukcesu 43 6. Instrumenty komplementarne oraz uwarunkowania polityki sukcesu 54 ZAL ĄCZNIKI A: Przypisy 58 B: Bibliografia 61 C: Słowniczek 69 D: Konsultanci 77 E: Poradnik oceny rozwoju klastra 79 4 Jak rozwij ać klaster - pra ktyc zny przewo dnik Lord Sainsbury PRZEDMOWA W zglobalizowanym i technologicznie zaawansowanym świecie, przedsi ębiorstwa coraz cz ęś ciej ł ącz ą si ę w celu wygenerowania wi ększej konkurencyjno ści. To zjawisko – klastrowanie (clustering) – jest widoczne na całym świecie. Ka żdy zna klaster IT w Silikonowej Dolinie lub klaster usług finansowych w londy ńskim City. Są to znane przykłady, ale klastrowanie ma miejsce w całej Wielkiej Brytanii. Mapa klastrów DTI, opracowana w 2001 r., pokazuje klastry na terenie całej Wielkiej Brytanii: przemysł lotniczy na północnym zachodzie, przemysł tekstylny na East Midlands oraz przemysł informatyczny (IT) wzdłu ż autostrady M4 to najwa żniejsze z nich. Klastrowanie ma stałe pozycj ę w Wielkiej Brytanii, a celem tego przewodnika jest pomoc w osi ągni ęciu jeszcze wi ększego sukcesu. Wiele pisano na temat korzy ści klastrowania , du ży wysiłek wło żono w identyfikacj ę (mapping) klastrów, jednak zaskakuj ąco mało uwagi po świ ęcono na zebranie najwa żniejszych materiałów dotycz ących czynników krytycznych dla rozwoju klastra. Niniejszy dokument ma na celu wypełnienie tej luki. Przedstawia on analiz ę oraz materiał badawczy, aby wskaza ć, w jaki sposób decydenci mog ą wspomóc w rozwoju klastrów. Podej ście przedstawione w tym dokumencie nie mo że zagwarantowa ć sukcesu, ale działania polityki, zawarte w tym dokumencie, pokazuj ą najlepsze praktyki i powinny stanowi ć platform ę lokalnych strategii klastrów w regionie, opart ą na mocnych dowodach. Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik Ciesz ę si ę bardzo, że podczas opracowywania tego dokumentu DTI ści śle współpracowała z Regionalnymi Agencjami Rozwoju oraz kolegami z Mersey Partnership . Jest to wa żne, poniewa ż skuteczne polityki rozwoju klastrów musz ą by ć realizowane regionalnie i lokalnie. Mam nadziej ę, że niniejszy dokument b ędzie stanowił cenny dodatek do agend klastrów Regionalnych Agencji Rozwoju, które udost ępni ą go partnerom biznesowym oraz samorz ądom w celu opracowania polityk pomocnych w dalszym rozwoju klastrów w Wielkiej Brytanii. Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik 1. WPROWADZENIE Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik jest przewodnikiem opartym na dowodach i skierowanym do osób zaanga żowanych w realizacj ę polityki rozwoju klastrów na szczeblu lokalnym. Ma on przedstawi ć cenne informacje źródłowe na temat tego „co działa” i „co nie działa”. Podr ęcznik jest oparty na sumiennej analizie ograniczenia rynkowe. skuteczno ści interwencji klastrów, a dokumenty potwierdzajace t ę ocen ę s ą dost ępne pod Czym s ą klastry? adresem www.dti.gov.uk/economics. Klastry to grupy powi ązanych ze sob ą gał ęzi Niniejszy raport został podzielony na dwie cz ęś ci: przemysłu. Maj ą one dwa kluczowe elementy. Po pierwsze, przedsi ębiorstwa w klastrze • Cz ęść A przedstawia porady dotycz ące musz ą by ć powi ązane. Po drugie, grupy sposobu opracowania i pomiaru strategii powi ązanych przedsi ębiorstw znajduj ą si ę we klastrów. wzajemnym bliskim s ąsiedztwie. Inaczej rzecz • Cz ęść B przedstawia przykłady ujmuj ąc, klastry to: rodzajów interwencji, które mog ą zach ęci ć do pomy ślnego rozwoju klastrów. „Geograficzne koncentracje powi ązanych ze sob ą przedsi ębiorstw, “Kluczowym zagadnieniem jest wiedza, wyspecjalizowanych dostawców, kiedy nale ży interweniowa ć a kiedy usługodawców, przedsi ębiorstw zrezygnowa ć. Czasami rozwój klastrów w powi ązanych gał ęziach przemysłu oraz mo że wi ąza ć si ę ze znaczn ą administracj ą instytucji stowarzyszonych (np. – technologia zmienia si ę gwałtownie i nie uniwersytetów, agencji standaryzacji oraz zawsze sprzyja strukturom komitetów.” stowarzysze ń handlowych) (Obserwacje Praktyka, 2002 r.) w szczególnych obszarach, które konkuruj ą, ale równie ż współpracuj ą." (Porter, 1998) W niniejszym Przewodniku zało żono, że interwencja polityki nie mo że spowodowa ć Powi ązania pomi ędzy przedsi ębiorstwami s ą utworzenia klastra z niczego, ale mo że zarówno pionowe, np. poprzez ła ńcuchy wspomóc rozwój ju ż istniej ących klastrów. zakupów, sprzeda ży, jak i poziome, poprzez Wyra żone jest równie ż stanowisko, że klastry produkty i usługi komplementarne, brane pod uwag ę przez praktyków zostały ju ż stosowanie podobnych wyspecjalizowanych zidentyfikowane. W rezultacie, nie produktów, technologii oraz standardów, zastanawiamy si ę nad pytaniem czym jest a tak że np. innych powi ąza ń. Wi ększo ść klaster. Dlatego te ż niniejszy Przewodnik z nich wł ącza tak że uwarunkowania lub sieci koncentruje si ę na tym, co powoduje, że tworzy społeczne, które przynosz ą korzy ści dla si ę skuteczny klaster (klaster sukcesu) oraz w zaanga żowanych przedsi ębiorstw. jaki sposób praktycy mog ą wpływa ć na ten proces. Interwencje mog ą w najlepszym przypadku usprawni ć oraz pobudzi ć pełne sukcesów działania klastrów, ale musz ą by ć one oparte na racjonalnym podej ściu, które stara si ę przezwyci ęż yć niepowodzenia i 7 Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik • Umo żliwianie rozwoju infrastruktury dla Wspólna lokalizacja zach ęca do formowania profesjonalnych usług prawniczych, klastrów pomi ędzy przedsi ębiorstwami. Mo że finansowych oraz innych. zwi ększy ć ich znaczenie przynosz ąc korzy ści wynikaj ące z funkcjonowania w sieci. Obszar Klastrowanie jest jedn ą z kluczowych sił geograficzny obejmuj ący klastry mo że si ę nap ędowych wzrostu gospodarczego w skali znacznie ró żni ć. W przypadku niektórych lokalnej, w miastach oraz regionach. Jednak klastrów mo że istnie ć wiele sieci o zasi ęgu przyj ęcie podej ścia klastra nie jest jedyn ą regionalnym, krajowym i nawet metod ą zach ęty do regionalnego wzrostu mi ędzynarodowym. ekonomicznego. Nieformalne ł ączenie w sieci, rozwój ła ńcuchów dostaw oraz podnoszenie Dlaczego nale ży skupi ć si ę na klastrach? umiej ętno ści siły roboczej odgrywaj ą rol ę w podnoszeniu ich konkurencyjno ści oraz Klastrowanie mo że nie ść ze sob ą szerok ą powoduje dalszy rozwój. gam ę korzy ści zarówno dla biznesu, jak i dla szeroko poj ętej gospodarki. S ą to mi ędzy Jakie czynniki le żą u podło ża innymi: sukcesu klastra? • Zwi ększony poziom wiedzy . Ka żdy klaster jest inny, ale kilka wspólnych Przedsi ębiorstwa maj ą wi ększe pole cech wyró żnia si ę jako podstaw ę rozwoju 1 manewru dla swoich ła ńcuchów dostaw skutecznych klastrów na całym świecie . i uzyskuj ą potencjał wynikaj ący z wymiany Wspólne cechy maj ą ró żne wagi, od “l żejszych wiedzy i współpracy pomi ędzy sob ą. elementów” działania klastra, takich jak rozwój • Zdolno ść przedsi ębiorstw do ł ączenia sieci i instytucji, poprzez „ci ęż sze", takie jak komplementarnych umiej ętno ści w celu istniej ąca infrastruktura lub obecno ść du żych ubiegania si ę o wi ększe zamówienia, przedsi ębiorstw, do bardziej nienamacalnych o które jako pojedyncze jednostki nie aspektów, takich jak istnienie przywództwa lub byłyby w stanie konkurowa ć. kultura gospodarcza. Mo żna równie ż • tencjał dla gospodarki o du żej skali, zidentyfikowa ć wiele innych czynników, które słu żą cy dalszemu rozwojowi specjalizacji przyczyniły si ę do rozwoju skutecznych produkcji w ramach ka żdego klastrów, takich jak dost ęp do rynków, finansów przedsi ębiorstwa, poprzez wspólne zakupy oraz specjalistycznych usług. podstawowych surowców, w celu uzyskania atrakcyjnych rabatów lub Rysunek 1 [poni żej] przedstawia wzgl ędne wagi poprzez wspólny marketing. wspólnych czynników sukcesu na tle • Wzmocnienie społecznych i innych szerokiego wachlarza ró żnych klastrów nieformalnych powi ąza ń, prowadz ących w ró żnych regionach i w ró żnych okresach do powstawania nowych pomysłów oraz czasowych. podejmowania nowych działalno ści biznesowych. Z punktu widzenia podstawy dowodowej, • Usprawniony przepływ informacji mo żna okre śli ć trzy czynniki, które w ramach klastru, np. umo żliwiaj ący posiadaj ą decyduj ące znaczenie dla usługodawcom finansowym ocen ę, kto jest rozwoju skutecznych klastrów: dobrym przedsi ębiorc ą, a ludziom biznesu informacj ę, kto świadczy dobre usługi wsparcia. 8 Jak rozwija ć klaster - praktyczny przewodnik • krytyczne czynniki sukcesu;