1. Wywiad i jego rodzaje 1.1. Geneza, typologie i funkcjonowanie wywiadu Termin „wywiad” rozumiany jest ró Īnie, w zale Īno Ğci od stopnia zainteresowa- nia jego problematyk ą oraz do Ğwiadcze Ĕ zawodowych. W 1949 r. w publikacji pt. Strategic Intelligence ( Wywiad strategiczny ) Sherman Kent zaproponowa á prost ą, a jednocze Ğnie zrozumia áą definicj Ċ wywiadu ( intelligence ) jako: „[…] rodzaj wiedzy, któr ą musi posiada ü dane pa Ĕstwo, dotycz ącej innych pa Ĕstw, w celu zagwarantowania sobie pewno Ğci, Īe w wyniku ignorancji polityków i Īoánierzy, nie ucierpi ą jego interesy, a podejmowane dzia áania nie b Ċdą skazane na niepowodzenie” 1. Kent twierdzi á tak Īe, Īe wywiad oznacza wiedz Ċ, organizacj Ċ i aktywno Ğü 2. Wiedza rozumiana jest jako produkt powstaj ący w wyniku intelektualnego podej- Ğcia do identyfikacji lub rozwi ązania problemu. Uzyskanie tej wiedzy wymaga funkcjonalnej organizacji, z áoĪonej z okre Ğlonych struktur i ludzi. Zorganizowana wiedza przybiera form Ċ produktu informacyjnego, np. bazy wiedzy, informacji o bie Īą cych wydarzeniach i zjawiskach, ocen i prognoz wywiadowczych. Aktyw- no Ğü natomiast wyra Īa si Ċ w procesie wywiadowczym i okre Ğlonych procedurach post Ċpowania. Podobne rozumienie wywiadu odzwierciedlone jest w dokumentach Sojuszu Pó ánocnoatlantyckiego. Wed áug Sáownika terminów i definicji NATO poj Ċcie intel- ligence ma kilka znacze Ĕ: dane wywiadowcze, dane rozpoznawcze, wywiad, roz- poznanie, wywiadowczy, rozpoznawczy. W rozwini Ċciu jego definicji za Ğ znajduj ą si Ċ nast Ċpujące informacje: „Produkt wynikaj ący z przetworzenia informacji dotycz ących innych pa Ĕstw, wrogich lub potencjalnie wrogich si á lub elementów albo obszarów rzeczywistych lub potencjalnych dzia áaĔ. Termin ten jest stosowany tak Īe do okre Ğlania dzia áania, którego wynikiem jest ten produkt oraz do struktur zaanga Īowanych w tak ą dzia- áalno Ğü ”3. Warto zwróci ü uwag Ċ, Īe w Polsce wyst Ċpuje dychotomiczno Ğü , cz Ċsto niejed- noznaczno Ğü i spór instytucjonalny dotycz ący rozumienia oraz rozgraniczenia tego pojĊcia i procesu. Istotne jest tak Īe i to, Īe poj Ċcie intelligence odnosi si Ċ zarówno do wywiadu, jak i rozpoznania, co odnotowano w przypisie do definicji NATO, a kryterium roz- 1 S. Kent, Strategic Intelligence for American World Policy , Hamden 1965, s. 3. Cyt. za: D.H. Dearth, Introduction: Thinking About Intelligence [w:] Strategic Intelligence: Theory and Application , red. idem , R.T. Goodden, Washington 1995, s. 2. 2 Ibidem . 3 Sáownik terminów i definicji NATO AAP 6. , NATO/PdP JAWNE, WCNJiK 2008, http://www.wcnjk.wp.mil.pl/plik/file/N_20130808_AAP6PL.pdf (dost Ċp: 12 VIII 2014). 27 ró Īniaj ącym te dwa rodzaje dzia áalno Ğci jest szczebel prowadzenia dzia áaĔ4. We wspomnianym ju Ī wydawnictwie zawarto ponad 25 terminów zwi ązanych z wy- wiadem i rozpoznaniem, odnosz ąc je do obydwu poj Ċü . Bior ąc pod uwag Ċ fakt, Īe desygnaty tej definicji dotycz ą w swojej istocie tych samych procedur, celów i zada Ĕ, autor niniejszej publikacji opowiada si Ċ za terminem wywiad wojskowy, wymiennie stosuj ąc go z terminem rozpoznanie wojskowe w rozdzia áach po Ğwi Ċconych wy- wiadowi si á zbrojnych. Warto zauwa Īyü, Īe w terminologii angloj Ċzycznej termin intelligence ma zastosowanie na wszystkich szczeblach w pa Ĕstwie oraz si áach zbrojnych. Podobnie w terminologii francuskiej renseignement czy rosyjskiej ra- zwiedka – poj Ċcia te odnosz ą si Ċ zarówno do wywiadu pa Ĕstwowego (cywilnego), jak i wojskowego. Definicje te dotycz ą informacji, instytucji zajmuj ących si Ċ infor- macj ą oraz ich specyficznych procedur i zada Ĕ. W funkcjonowaniu si á zbrojnych w Polsce przyj ąá si Ċ zwyczaj mówienia o roz- poznaniu wojskowym jako dzia áaniach zwi ązanych ze zdobywaniem, przetwarzaniem informacji oraz wykorzystaniem ich przez dowódców 5. O ile termin „wywiad” po- traktuje si Ċ jako okre Ğlony sposób post Ċpowania z informacj ą przez wyspecjalizo- wane struktury organizacyjne wykorzystuj ące specyficzne procedury, stosowanie go w odniesieniu do dzia áaĔ pewnego obszaru funkcjonowania si á zbrojnych jest zupe ánie uzasadnione. Nale Īy zauwa Īyü, Īe w opracowaniach angielskoj Ċzycznych dotycz ących kategorii intelligence nie stosuje si Ċ poj Ċcia reconnaissance , táumaczo- nego w Sáowniku terminów i definicji NATO jako rozpoznanie. W rozumieniu tego oficjalnego wydawnictwa oznacza ono: „[…] dzia áania podejmowane w celu pozyskania, w drodze obserwacji wzroko- wej lub innymi metodami wykrywania, informacji o dzia áaniach i Ğrodkach prze- ciwnika lub potencjalnego przeciwnika, albo danych meteorologicznych, hydrogra- ficznych lub geograficznych okre Ğlonego obszaru” 6. 4 Ibidem. 5 Ratyfikowany przez Polsk Ċ dokument standaryzacyjny AAP-6, niemal wszystkie poj Ċcia zwi ą- zane z procesem informacyjnym odnosi zarówno do wywiadu, jak i rozpoznania wojskowego. Poj Ċcia rozumiane s ą wi Ċc w sposób to Īsamy. Podzia á na wywiad wojskowy i rozpoznanie wojskowe wynika raczej z istniej ących struktur organizacyjnych. Zwró ümy uwag Ċ, Īe rozpoznanie wojskowe równie Ī zajmuje si Ċ problemami o charakterze strategicznym. Na przyk áad: „Zarz ąd Analiz Wywiadowczych i Rozpoznawczych – P2 jest w áaĞciwy w zakresie gromadzenia informacji o militarnych zagro Īeniach bezpiecze Ĕstwa pa Ĕstwa, którego zadaniem jest gromadzenie i aktualizowanie danych o sytuacji mili- tarnej, infrastrukturze, Ğrodowisku geograficznym zgodnie z potrzebami operacyjnymi, a tak Īe identy- fikowanie i analizowanie zjawisk mog ących stanowi ü Ĩród áa zagro ĪeĔ militarnych RP”. Patrz: Portal internetowy Sztabu Generalnego WP, http://sgwp.wp.mil.pl/komorka.php?idkomorka=49 (dost Ċp: 7 XII 2011). Podobnie jak wywiad, szczególnie w operacji wojskowej, b Ċdzie zbiera á, przetwarza á i informowa á o sprawach taktycznych, gdy Ī posiadane Ĩród áa b Ċdą takich informacji dostarcza áy. Poj Ċcie rozpoznanie – umownie – zastrze Īone jest dla komórek b Ċdących cz ĊĞ ci ą si á zbrojnych, podleg áych dowódcom. Wywiad natomiast odnosi si Ċ do instytucji podleg áych innym organom. Wojskowe S áuĪby Informacyjne podlega áy ministrowi obrony narodowej i prowadzi áy wywiad, podobnie jak obecnie SáuĪba Wywiadu Wojskowego. 6 Sáownik terminów ..., op.cit. 28 Trudno Ğci zwi ązane z rozgraniczeniem zakresu definicyjnego wywiadu i rozpo- znania narastaj ą wraz z przyj Ċciem w przedmiotowym wydawnictwie terminu sur- veillance , t áumaczonego równie Ī jako rozpoznanie, ale którego desygnaty zreduko- wano w stosunku do intelligence do takich czynno Ğci, jak: systematyczna obserwacja przestrzeni powietrznej, obszarów nawodnych i podwodnych, miejsc, osób lub rzeczy, prowadzona z u Īyciem Ğrodków wzrokowych, nas áuchu, elektro- nicznych, fotograficznych i innych 7. Desygnaty rozpoznania w przywo áanym przy- padku bardziej odpowiadaj ą monitorowaniu ni Ī rozpoznaniu. W ksi ąĪ ce przyj Ċto, Īe wywiad i rozpoznanie wojskowe to ten sam proces rea- lizowany przez ró Īnie podporz ądkowane instytucje. Wyrazem takiego rozumienia jest utworzenie w Sztabie Generalnym WP Zarz ądu Analiz Wywiadowczych i Roz- poznawczych. Bior ąc jednak Īe pod uwag Ċ terminologi Ċ stosowan ą w praktyce w Si- áach Zbrojnych RP oraz istniej ące struktury nazywane rozpoznawczymi w odnie- sieniu do procesu informacyjnego, w operacji wojskowej stosowany b Ċdzie termin rozpoznanie. Nale Īy jednak pami Ċta ü, Īe obecnie w operacjach wojskowych funk- cjonuj ą i pracuj ą na rzecz dowódców struktury kierowane z instytucji nosz ących w swojej nazwie termin „wywiad”, jak np. Narodowe Komórki Wywiadu. Z obser- wacji specyfiki polskich realiów wynika jeszcze jeden wniosek. O tym, czy dana struktura organizacyjna, jej zadania i stosowane procedury s ą wywiadem lub roz- poznaniem, decyduje pa Ĕstwo, które t Ċ wol Ċ wyrazi áo w aktach normatywnych ró Īnego rz Ċdu. Dostarczaj ą one informacji o charakterze prowadzonych dzia áaĔ, np. czy jest to rozpoznanie osobowe (ang. HUMINT), czy wywiad osobowy (nazwa w j Ċzyku angielskim analogiczna do wcze Ğniejszej). W polskiej Wielonarodowej Dywizji Centrum-Po áudnie w Iraku w Oddziale Rozpoznania G-2 istnia áa Grupa Rozpoznania Osobowego (GRO). To ona groma- dzi áa, przetwarza áa i dostarcza áa dowódcy dywizji wszelkich informacji zwi ązanych z aktualn ą sytuacj ą i Ğrodowiskiem, które niezb Ċdne by áy do inicjowania, wypraco- wania i zamkni Ċcia procesu podejmowania decyzji. Jednym z jej zada Ĕ by áo pozy- skiwanie informacji od Ĩródeá osobowych . Dane zgromadzone przez GRO pozwo- li áy na ustalenie, Īe w rejonie miejscowo Ğci Al-Mashru przebywa i dzia áa grupa terrorystów. W wyniku dzia áaĔ operacyjnych „Emir” (pseudonim kierownika grupy i kryptonim operacji) terrory Ğci zostali schwytani i przekazani w áadzom irackim. Podczas operacji pod kryptonimem „Hajj” w styczniu 2005 r. zadaniem „Oddzia áu II by áo oszacowanie ilo Ğci pielgrzymów, okre Ğlanie dróg, którymi b Ċdą si Ċ prze- mieszcza ü i wskazanie zagro ĪeĔ, w tym mo Īliwych ataków terrorystycznych (na pielgrzymów lub si áy koalicji), wykrywanie przemytu broni lub narkotyków oraz opracowywanie mo Īliwych do przeprowadzenia i skutecznych sposobów przeciw- dzia áania” 8. 7 Ibidem. 8 R. Malinowski, Aktywno Ğü rozpoznawcza [w:] Zapiski irackie. Relacje i wspomnienia uczestników IV zmiany PKW Irak , ĩaga Ĕ 2006, s. 71–73. 29 Przytoczone przyk áady pokazuj ą, Īe trudno jest ustali ü granic Ċ pomi Ċdzy zada- niami wywiadu i rozpoznania, poniewa Ī konsekwencje uzyskania informacji mia áy znaczenie nie tylko dla bezpiecze Ĕstwa w rejonie dzia áaĔ dywizji, ale tak Īe ca áej koalicji antyirackiej, oraz mog áy przek áada ü si Ċ na strategi