20124 2012 Analizy RCAS Regionalne Centrum Analiz Strategicznych Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego DIAGNOZA STRATEGICZNA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA POTRZEBY AKTUALIZACJI STRATEGII KATOWICE, GRUDZIEŃ 2012 Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Regionalne Centrum Analiz Strategicznych (RCAS) https://rcas.slaskie.pl/ Kontakt: tel.: 32 20 78 481; e-mail: [email protected] ul. Ligonia 46; 40-037 Katowice SPIS TREŚCI WSTĘP .............................................................................................................................................................. 2 PODSTAWOWE DANE O WOJEWÓDZTWIE ............................................................................................... 3 PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY I OSADNICTWO ........................................................................................... 4 WSPÓŁPRACA TERYTORIALNA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ............................................................. 15 SYTUACJA DEMOGRAFICZNA WOJEWÓDZTWA .................................................................................... 29 RYNEK PRACY W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM ......................................................................................... 34 REGIONALNE USŁUGI PUBLICZNE I SPOŁECZNE ..................................................................................... 45 KULTURA ....................................................................................................................................................... 86 SPORT, TURYSTYKA I REKREACJA ........................................................................................................... 112 RACHUNKI REGIONALNE .......................................................................................................................... 118 GOSPODARKA ............................................................................................................................................ 123 ENERGETYKA .............................................................................................................................................. 156 DZIAŁALNOŚD BADAWCZO-ROZWOJOWA ............................................................................................ 166 SYSTEM TRANSPORTU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ......................................................................... 172 SPOŁECZEOSTWO INFORMACYJNE ........................................................................................................ 191 INFRASTRUKTURA KOMUNALNA ........................................................................................................... 198 ŚRODOWISKO ............................................................................................................................................ 211 1 WSTĘP Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego prowadzi prace związane z aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020”. W ramach realizowanych prac istotnym elementem jest „Diagnoza strategiczna rozwoju województwa śląskiego na potrzeby aktualizacji Strategii”. Obok wcześniej przyjętych opracowao: „Analiza powiązao funkcjonalnych na obszarze Województwa Śląskiego”, „Terytorializacja w kontekście Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego - ujęcie regionalne Województwa Śląskiego”, „Delimitacja metropolii i aglomeracji oraz ich obszarów funkcjonalnych w województwie śląski”, stanowi ona materiał pomocniczy do opracowania Projektu ww. Strategii. Niniejszy dokument został opracowany na podstawie: danych pochodzących ze statystyki publicznej GUS (Bank Danych Lokalnych, opracowania branżowe) i EUROSTATU, informacji z instytucji krajowych i regionalnych (np.: NFOŚiGW, URE, KZGW, WFOŚiGW), danych będących w posiadaniu ministerstw (np. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Gospodarki), oraz na podstawie własnych badao przeprowadzonych m.in. w ramach projektu „Strategiczne zarządzanie zmianami – nowe czynniki rozwoju województwa śląskiego w kontekście stanu i kierunków rozwoju regionalnego rynku pracy”. Ponadto wykorzystano roczne Raporty Monitoringowe Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego opracowywane przez Wydział, a także dane dotyczące wykorzystania środków publicznych w ramach funduszy unijnych, których dysponentem jest Wydział Rozwoju Regionalnego UM. Przy opracowaniu Diagnozy przyjęto jako podstawowy okres do analiz lata 2002-2011. Jednakże z uwagi na dostępnośd oraz specyfikę niektórych danych, częśd z nich została przedstawiona w odniesieniu do innych okresów czasowych. Opracowany materiał stanowi podstawę wnioskowania na temat pozycji regionu w kraju i Europie oraz zróżnicowania wewnętrznego województwa w aspekcie środowiskowym, społecznym, gospodarczym i infrastrukturalnym. Materiał ten ma charakter roboczy, analityczny i nie stanowi integralnej części projektu dokumentu pn. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „Śląskie 2020+”, lecz jedynie pełni rolę pomocniczą. 2 PODSTAWOWE DANE O WOJEWÓDZTWIE Województwo śląskie jest regionem Polski położonym w południowej części kraju, w dorzeczu górnego biegu trzech największych polskich rzek: Wisły, Odry i Warty. Obszar cechuje zróżnicowana rzeźba terenu obejmująca: Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Wyżynę Śląską, Kotlinę Oświęcimsko-Raciborską, Nizinę Śląską, Beskid Zachodni i Pogórze Śląskie. Główne bogactwa naturalne to: węgiel kamienny, złoża cynku i ołowiu, rudy molibdenowo-wolframowo-miedziowe, rudy żelaza, sól kamienna, pokłady metanu, gazu ziemnego, złoża margli, wapieni oraz kruszywa naturalnego, złoża wód leczniczych, mineralnych i termalnych. Na bazie tych surowców powstał tu największy w kraju okręg przemysłowy, odgrywający decydującą rolę w gospodarce narodowej jako podstawa krajowego bilansu paliwowo-energetycznego. W układzie przestrzenno-funkcjonalnym województwo śląskie dzieli się na cztery obszary polityki rozwoju (tzw. subregiony): północny (o powierzchni 3 049 km2), południowy (2 354 km2), środkowy (5 577 km2) i zachodni (1 353 km2). Największy obszarowo subregion środkowy zamieszkuje 2 795 tys. ludności (tj. 60,4% ludności regionu). Drugi jest subregion południowy - 662 tys. osób, następnie zachodni z liczbą 640 tys. osób, i północny, gdzie mieszka 529 tys. ludności województwa. Ponieważ w ramach subregionów prowadzony jest monitoring procesów rozwojowych z poziomu województwa podział ten koresponduje z klasyfikacją statystyczną typu NTS. Zgodnie z klasyfikacją NTS, wprowadzoną rozporządzeniem Rady Ministrów z 14 listopada 2007 roku, województwo śląskie zostało podzielone dla celów statystycznych na osiem podregionów: bielski (o powierzchni 2 354 km2 – tożsamy z południowym obszarem polityki rozwoju), częstochowski (3 049 km2 – tożsamy z północnym obszarem polityki rozwoju), rybnicki (1 353 km2 – tożsamy z zachodnim obszarem polityki rozwoju) oraz gliwicki (878 km2), katowicki (380 km2), bytomski (1 575 km2), sosnowiecki (1 800 km2) i tyski (944 km2), które składają się na środkowy obszar polityki rozwoju. Region sąsiaduje z województwami: opolskim, łódzkim, świętokrzyskim i małopolskim, a od południa graniczy z Republiką Czeską i Republiką Słowacką. W promieniu 600 km od Katowic znajduje się sześd europejskich stolic: Berlin, Bratysława, Budapeszt, Praga, Warszawa i Wiedeo. Strukturę administracyjną województwa tworzy 167 gmin zgrupowanych w 36 powiatach: 17 powiatach ziemskich i 19 grodzkich (miasta na prawach powiatu). Spośród 167 gmin 49 to gminy miejskie, 22 - miejsko-wiejskie i 96 - wiejskie. Region zajmuje obszar 12 333 km2, tj. 3,9% powierzchni kraju, co daje 14. miejsce wśród wszystkich regionów Polski, przed województwami świętokrzyskim i opolskim. System osadniczy województwa śląskiego składa się z 1 369 miejscowości, w tym z 71 miast, które tworzą sied o gęstości 58 miast/10 tys. km2. Gęstośd ta jest dwukrotnie wyższa od średniej krajowej, wynoszącej 29 miast/10 tys. km2. Głównymi elementami systemu osadniczego województwa śląskiego są Metropolia Górnośląska i Aglomeracje: Bielska, Częstochowska i Rybnicka. Województwo zamieszkuje 4,63 mln osób, co stanowi 12,0% ludności Polski i jest ono najbardziej zurbanizowanym regionem Polski (77,7% ludności miejskiej) oraz posiada najwyższą w kraju gęstośd zaludnienia (375 osób/km2, gdzie średnia krajowa to 123 osoby/km2). Pod względem liczby ludności województwo znajduje się na drugim miejscu w kraju po województwie mazowieckim (13,7%). 3 PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY I OSADNICTWO Województwo śląskie tworzy 167 gmin: 49 miejskich, 96 wiejskich i 22 miejsko-wiejskich. Jednostki te są zgrupowane w 36 powiatów, w tym 19 miast na prawach powiatu i 17 powiatów ziemskich. Region ten jest najbardziej zurbanizowanym obszarem w kraju. Wskaźnik urbanizacji w 2011 r. wyniósł 77,7%. Następnymi województwami o wysokim poziomie urbanizacji są dolnośląskie (69,8%) oraz zachodniopomorskie (68,8%). Dla porównania średnia dla Polski w tym samym okresie wyniosła 60,7%. Jeśli chodzi o zmiany wskaźnika w czasie to zauważa się tendencję malejącą w prawie wszystkich województwach. W stosunku do 2002 r. tylko w województwach podlaskim i podkarpackim zachowano tendencję wzrostową. W województwie śląskim wskaźnik spadł o 1,3 pp. W ramach zróżnicowania wewnątrzregionalnego zdecydowanie najbardziej zurbanizowanym terenem jest subregion środkowy (88%), a następnie subregion zachodni (76,8%). Najmniejszy odsetek liczby ludności miejskiej obserwuje się w subregionach północnym (58,5%) i południowym (50,3%). Tereny