P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SZCZYTNO (215) Warszawa 2012 Autorzy: El Ŝbieta Gawlikowska*, Krzysztof Seifert*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Anna W ąsowicz**, Jerzy Król** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny - Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2012 r. Spis tre ści I. Wst ęp – K. Seifert ............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Seifert ............................................... 4 III. Budowa geologiczna – K. Seifert ................................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ........... 14 VII. Warunki wodne – E. Gawlikowska, K. Seifert ............................................................ 16 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................... 20 1. Gleby – P. Kwecko ................................................................................................. 20 2. Osady – I. Bojakowska ........................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ........................................ 26 IX. Składowanie odpadów – A. W ąsowicz, J. Król ............................................................ 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – E. Gawlikowska ....................................................... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Gawlikowska ...................................................... 34 XII. Zabytki kultury – K. Seifert ......................................................................................... 40 XIII. Podsumowanie – E. Gawlikowska, A. W ąsowicz, J. Król ......................................... 41 XIV. Literatura ................................................................................................................... 42 I. Wst ęp Arkusz Szczytno Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 został wy- konany w 2012 roku. Składa si ę on z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia po- wierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki korzystne do składo- wania odpadów. Plansza A została wykonana w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Insty- tutu Geologicznego. Przy jego opracowywaniu wykorzystano informacje zamieszczone na arkuszu Szczytno Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2006 w Przedsi ębiorstwie Geologicznym Sp. z o.o. w Kielcach (Wojtyna, Gieł Ŝecka- Mądry, 2006). Plansza B została wykonana w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocła- wiu PROXIMA SA (składowanie odpadów) i w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (geochemia środowiska). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja, 2005). Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w pla- nowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego skła- dowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb s ą u Ŝyteczne do wska- zywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 W trakcie opracowywania arkusza wykorzystano materiały archiwalne znajduj ące si ę w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Departamencie Ochrony Środowiska Warmi ńsko-Mazurskiego Urz ędu Marszałkowskiego i Ar- chiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie, starostwie powiatowym, urz ę- dach gminnych oraz nadle śnictwach. Informacje dotycz ące gleb chronionych uzyskano w Insty- tucie Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Dane archiwalne uzupełniono i zwe- ryfikowano w czasie zwiadu terenowego przeprowadzonego w sierpniu 2011 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako element bazy danych Mapy geo środo- wiskowej Polski w skali 1:50 000. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Szczytno wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 20°45’–21°00’ długo- ści geograficznej wschodniej i 53°30’–53°40’ szerokości geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza poło Ŝony jest w województwie war- mi ńsko-mazurskim, w granicach powiatu szczycie ńskiego (cz ęść miasta i gminy Pasym oraz Szczytno, cz ęść gminy D źwierzuty i Jedwabno). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) teren arkusza poło- Ŝony jest w cało ści na obszarze makroregionu Pojezierze Mazurskie (fig. 1) i obejmuje frag- menty trzech mezoregionów: Równiny Mazurskiej, Pojezierza Mr ągowskiego oraz Pojezierza Olszty ńskiego. Obecne ukształtowanie rze źby terenu zwi ązane jest z okresem zlodowacenia wisły oraz z procesami jakie zachodziły na tym obszarze w holocenie. Równina Mazurska obejmuje pół- nocn ą cz ęść rozległych sandrów, które s ą cz ęś ci ą wielkiego sandru kurpiowskiego. Od półno- cy równin ę ograniczaj ą moreny pojezierzy: Mr ągowskiego i Olszty ńskiego. Wcze śniejsza rze źba lodowcowa uwidacznia si ę w postaci wytopiskowych mis jeziornych i wynurzaj ących si ę miejscami spod piasków wzniesie ń morenowych. Cech ą charakterystyczną Pojezierza Mr ągowskiego s ą rynny polodowcowe o przebiegu południkowym oraz równole Ŝnikowy układ siedmiu ci ągów wzgórz morenowych. Jezioro Sasek Wielki wypełnia jedn ą z rynien polodowcowych Pojezierza Mr ągowskiego. Pojezierze Olszty ńskie jest zachodni ą cz ęś ci ą Pojezierza Mazurskiego. Na omawianym obszarze znajduje si ę jego niewielki, południowo- wschodni fragment z dwoma du Ŝymi jeziorami: Kalw ą Wielk ą i Leleskim. Deniwelacje tere- nu w obr ębie arkusza przekraczaj ą nieco 70 metrów. Najwy Ŝszym punktem jest wzgórze (195,4 m n.p.m.), poło Ŝone na południe od miejscowo ści Trelkowo (północno-wschodnia 4 cz ęść arkusza). Natomiast najni Ŝej s ą poło Ŝone tereny wokół jeziora Sasek Mały (ok. 129 m n.p.m.) na Równinie Mazurskiej. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Szczytno tle jednostek fizycznogeograficznych wg Kondrackiego (2002) 1 − granice podprowincji; 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie Mezoregion: Równina Urszulewka (315.16) Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion:Nizina Północnomazowiecka Mezoregion: Wzniesienia Mławskie (318.63), Równina Kurpiowska (318.65) Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-białoruski Podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie Makroregion: Pojezierze Mazurskie Mezoregion: Pojezierze Olszty ńskie (842.81), Pojezierze Mr ągowskie (842.82), Równina Mazurska (842.87) \ Obszar arkusza Szczytno, na tle podziału Polski na regiony klimatyczne, znajduje si ę w zasi ęgu regionu zachodniomazurskiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6– 7°C, przy średniej temperaturze lipca około 17,7 °C i średniej temperaturze stycznia na po- ziomie -3,5 °C. Suma rocznych opadów zawiera si ę w przedziale 550–650 mm. Średni czas trwania zimy termicznej ( średnia dobowa temperatura