POLTEGOR-INSTYTUT INSTYTUT GÓRNICTWA ODKRYWKOWEGO Krzysztof Galos, Katarzyna Guzik Jarosław Szlugaj, Alicja Kot-Niewiadomska Jarosław Kamyk SCENARIUSZE ZAGOSPODAROWANIA I WYKORZYSTANIA SUROWCÓW SKALNYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Praca zbiorowa pod redakcją Katarzyny Guzik Kraków - Wrocław 2013 1 Recenzenci Prof. dr hab. inż. Ryszard Uberman Dr inż. Wojciech Glapa Pracę wykonano w ramach projektu p.t. ”Strategie i Scenariusze Technologiczne Zagospodarowania i Wykorzystania Złóż Surowców Skalnych” realizowanego na podstawie umowy nr UDA-POIG.01.03.01-00-001/09-00 z dnia 17.09.2009 r., ZADANIE 6: Scenariusze technologiczne pozyskiwania i zagospodarowania surowców skalnych w głównych regionach Polski w nawiązaniu do występującego zapotrzebowania na nie. WYDAWCA POLTEGOR – INSTYTUT Instytut Górnictwa Odkrywkowego Redaktor mgr Renata Skałecka-Klimkiewicz 51-616 Wrocław, ul. Parkowa 25 tel. 71 348 82 27, 71 348 82 15 fax 71 348 43 20 e-mail: [email protected] SKŁAD I DRUK Zubek Poligrafia, www.zubek.pl ISBN 978-83-60905-92-0 2 Spis treści Wprowadzenie 1. Charakterystyka bazy zasobowej i produkcji surowców skalnych w województwie podlaskim ...........................................................................7 1.1. Piaski i żwiry ..............................................................................7 1.1.1. Złoża zagospodarowane i ich wystarczalność ............7 1.1.2. Złoża niezagospodarowane i ich waloryzacja ...........13 1.1.3. Obszary perspektywiczne .........................................18 1.2. Pozostałe kopaliny skalne .........................................................19 1.2.1. Złoża zagospodarowane i ich wystarczalność ..........20 1.2.2. Złoża niezagospodarowane i ich waloryzacja ...........22 1.2.3. Obszary perspektywiczne .........................................23 2. Wykorzystanie infrastruktury drogowej i kolejowej do transportu surowców skalnych .......................................................................................24 2.1. Ogólna charakterystyka infrastruktury transportowej województwa ...................................................................................24 2.2. Wykorzystanie infrastruktury drogowej do transportu kruszyw ............................................................................................30 2.3. Wykorzystanie infrastruktury kolejowej do transportu kruszyw ............................................................................................35 3. Relacje popytu i podaży najważniejszych surowców skalnych w województwie podlaskim obecnie i w przyszłości ...................................38 3.1. Kruszywa żwirowo-piaskowe ...................................................38 3.2. Kruszywa łamane ......................................................................43 4. Ocena roli województwa podlaskiego w kontekście wydobycia i przeróbki surowców skalnych ....................................................................47 5. Zalecane działania strategiczne w zakresie pozyskiwania surowców skalnych w województwie podlaskim ..........................................................49 5.1. Kierunki stosowania innowacyjnych technologii celem ograniczenia ujemnego oddziaływania eksploatacji i przeróbki surowców skalnych ..........................................................................49 3 5.2. Doskonalenie logistyki transportu surowców skalnych ............50 5.3. Zapewnienie ochrony ważnych złóż niezagospodarowanych kopalin skalnych ..............................................................................55 Podsumowanie ..............................................................................................57 Wnioski .........................................................................................................62 Bibliografia ...................................................................................................64 4 Wprowadzenie Polskie górnictwo skalne w ostatnim czasie stanęło przed licznymi wy- zwaniami, związanymi m.in. z rosnącym zapotrzebowaniem na kruszywa mineralne do budowy dróg oraz budownictwa mieszkaniowego i ogólnego, rozwojem zapotrzebowania na surowce ze strony przemysłu ceramicznego i szklarskiego, przyjęciem norm europejskich na materiały budowlane, za- ostrzaniem kryteriów ochrony środowiska naturalnego przez wprowadzanie nowych dyrektyw UE, koniecznością wzrostu konkurencyjności i ogranicza- nia energochłonności w zakładach produkujących surowce skalne. Jednymi z kluczowych problemów stały się również: konieczność przewozu znacznych ilości kruszyw mineralnych i innych surowców skalnych na większe odległo- ści (wymiana międzyregionalna), a także często coraz bardziej ograniczona dostępność do rezerwowych złóż kopalin skalnych. Każde województwo cechuje się odmienną charakterystyką w zakresie po- zyskiwania i użytkowania kruszyw mineralnych i innych surowców skalnych. Podczas gdy jedne wykazują znaczną nadwyżkę ich produkcji, w istotnej czę- ści kierowaną na rynki regionalne innych województw, w drugich notowa- ny jest głęboki deficyt podaży niektórych surowców skalnych w stosunku do obecnych i prognozowanych potrzeb regionu. Wielokierunkowa analiza pozyskiwania oraz użytkowania najważniej- szych surowców skalnych w obrębie danego województwa powinna uwzględ- niać m.in.: występujące na jego obszarze dostępne i perspektywiczne źródła produkcji tych surowców, relacje między wielkością ich podaży a poziomem zapotrzebowania w regionie, jak również ocenę możliwości i uwarunkowań wykorzystania infrastruktury drogowej i kolejowej do ich transportu. Analiza taka może stać się podstawą do: • oceny roli danego województwa w kontekście pozyskiwania najważniej- szych surowców skalnych - wraz z prognozą do 2020 roku (zgodnie z trzema scenariuszami), • wskazania słabych i mocnych stron danego województwa w tym zakre- sie. Będzie to także punktem wyjścia do sformułowania propozycji działań strategicznych, m.in. w zakresie: • kierunków stosowania innowacyjnych technologii celem ograniczenia ujemnego oddziaływania eksploatacji i przeróbki surowców skalnych na środowisko; • doskonalenia logistyki transportu surowców skalnych; • zapewnienia ochrony ważnych złóż niezagospodarowanych kopalin skal- nych. 5 Praca prezentuje zarysowaną wyżej metodykę w odniesieniu do woje- wództwa podlaskiego. Województwo to cechuje się dużą bazą zasobową i produkcyjną kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych, przy ograniczonej podaży innych surowców skalnych. Skutkuje to i zapewne nadal będzie skut- kować rozwiniętą produkcją w obrębie województwa kruszyw żwirowo-pia- skowych, zabezpieczających potrzeby także innych województw (zwłaszcza mazowieckiego). Z drugiej strony konsekwencją jest konieczność sprowa- dzania większości pozostałych surowców (zwłaszcza kruszyw łamanych) dla zaspokojenia zapotrzebowania na te surowce w obrębie województwa. W założeniu służyć ma jako materiał pomocniczy w działaniach organów sa- morządowych (szczególnie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podla- skiego) oraz służb planistycznych (zwłaszcza Podlaskiego Biura Planowania Przestrzennego w Białymstoku). Praca powstała w ramach realizacji projektu rozwojowego pt. „Strategie i scenariusze technologiczne zagospodarowania i wykorzystania złóż surow- ców skalnych” (nr UDA-POIG.01.03.01-00-001/09-00), współfinansowane- go ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Priorytet 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii, Poddziałanie 1.3.1. Projekty Rozwojowe. Projekt realizowany był od 2009 r. przez konsorcjum naukowe z IGO Poltegor Instytut jako liderem konsorcjum. Niniejsza praca, dotycząca województwa podlaskiego, została przygotowana przez zespół pracowników Instytutu Go- spodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN w Krakowie. 6 1. Charakterystyka bazy zasobowej i produkcji surowców skalnych w województwie podlaskim 1.1. Piaski i żwiry Baza zasobowa piasków i żwirów w województwie podlaskim wg stanu na 31.12.2010 r. obejmuje 518 złóż o łącznych zasobach ok. 1 254 mln t, co stanowi 7,5% krajowych zasobów tych kopalin (Bilans zasobów ... 2011). Plasuje to województwo na czwartym miejscu wśród najbardziej zasobnych w kruszywa naturalne żwirowo-piaskowe w Polsce. Bardziej rozwiniętą udo- kumentowaną bazę zasobową posiadają tylko województwa: dolnośląskie, małopolskie i opolskie. Rozmieszczenie złóż na obszarze województwa pod- laskiego jest nierównomierne, co pozostaje w ścisłym związku z budową geo- logiczną omawianego obszaru. Złoża dokumentowane są w obrębie utworów glacjalnych i fluwioglacjalnych zlodowacenia północnopolskiego i środkowo- polskiego, tworzących w tym obszarze zróżnicowane formy morfologiczne, m.in. sandry (np. suwalsko-augustowski), ozy, kemy i moreny czołowe (Sili- wończuk 1985, Objaśnienia do arkuszy MGP). Największa koncentracja złóż notowana jest w powiatach suwalskim, sokólskim, i grajewskim, podczas gdy m.in. w powiecie bielskim, monieckim, sejneńskim i hajnowskim występują one nielicznie, a ich zasoby są niewielkie. Udział frakcji żwirowej w złożach kruszyw województwa jest na ogół wysoki, często rzędu 50-60%. 1.1.1. Złoża zagospodarowane i ich wystarczalność W złożach zagospodarowanych w województwie podlaskim udokumen- towanych jest obecnie około 516,9 mln t kruszyw naturalnych żwirowo-pia- skowych, w tym aż 85% w powiatach suwalskim i sokólskim (tab. 1, rys. 1). Średnia statyczna wystarczalność zasobów tych kruszyw w województwie (wyliczona jako iloraz wielkości zasobów bilansowych i wydobycia w 2010 r.) oceniana jest na około 39 lat (tab. 1). Należy