ISSN 1427-9142 RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego Raporty Opinie to naukowe wydawnictwo seryjne, ukazujące się do roku 2030 od 1996 roku. Dotychczas w ramach serii opublikowano 5 tomów, Raport o stanie przyrody poświęconych w całości tematyce czerwonych list gatunków województwa śląskiego dla Górnego Śląska w granicach byłych województw: bielskiego, częstochowskiego, katowickiego i opolskiego. Zawartość tomów: t UPN oD[FSXPOFMJTUZSPǴMJOOBD[ZOJPXZDIJLSǗHPXDØX 4 t UPN oD[FSXPOFMJTUZXnjUSPCPXDØX NDIØXJ[CJPSPXJTL roślinnych, CZERWONE LISTY t UPN oD[FSXPOFMJTUZDIS[njT[D[ZJNPUZMJE[JFOOZDI RAPORTY OPINIE t UPN oD[FSXPOFMJTUZHS[ZCØXXJFMLPPXPDOJLPXZDI WYBRANYCH i porostów, GRUP ZWIERZĄT t UPN oD[FSXPOFMJTUZQBKnjLØXJNJǗD[BLØX słodkowodnych Górnego Śląska. BEZKRĘGOWYCH Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska zostało powołane przez Wojewodę Katowickiego, Wojciecha Czecha, Zarządzeniem Nr 204/92 z dnia 15 grudnia 1992 roku, które nadało również statut 6.4 Czerwone listy wybranych grup zwierząt bezkręgowych tej jednostce. Dokumenty te zostały zmienione Zarządzeniem E Nr 154/94 Wojewody Katowickiego z dnia 22 listopada 1994 roku. PINI CENTRUM Zgodnie z zarządzeniami i statutem, Centrum było państwową DZIEDZICTWA TY O jednostką budżetową powołaną do badania, dokumentowania PRZYRODY POR i ochrony oraz prognozowania stanu przyrody Górnego Śląska. GÓRNEGO ŚLĄSKA RA W związku z reformą administracyjną kraju z dniem 1 stycznia 1999 roku Centrum zostało przekazane województwu śląskiemu Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 listopada 1998 roku. Uchwałą Nr I/51/5/2002 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 17 czerwca 2002 roku został nadany statut wojewódzkiej O ŚLĄSKA G samorządowej jednostce organizacyjnej o nazwie Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Nadzór nad Centrum wykonuje Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Y GÓRNE Województwa Śląskiego. D Celem Centrum jest działanie dla dobra przyrody nieożywionej i ożywionej Górnego Śląska poprzez gromadzenie o niej wiedzy oraz działalność naukową, ochronną i edukacyjną, aby TWA PRZYRO zachować tożsamość regionu oraz rolę i znaczenie jego wartości C przyrodniczych (§ 6 Statutu Centrum). ZI D www.cdpgs.katowice.pl CENTRUM DZIE CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY Urząd Marszałkowski GÓRNEGO ŚLĄSKA Województwa Śląskiego RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego do roku 2030 Raport o stanie przyrody województwa śląskiego 4 Wydawca Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Projekt graficzny okładki Anna Grycman Projekt układu typograficznego Joanna Chwoła ISSN 1427-9142 Skład i przygotowanie do druku Verso, Katowice Druk Pracownia Komputerowa Jacka Skalmierskiego, Gliwice 2012 Copyright © by Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska RAPORTY OPINIE 6 Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego do roku 2030 Raport o stanie przyrody województwa śląskiego 4 CZERWONE LISTY WYBRANYCH gRup zwieRząt bezkRęgowych czerwona lista ważek województwa śląskiego – stan na rok 2010 5 czerwona lista chrząszczy (coleoptera) województwa śląskiego 37 czerwona lista ślimaków słodkowodnych województwa śląskiego 71 Redaktor tomu: Jerzy B. Parusel Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska Katowice 2012 REPORTS OPINIONS 6 conservation strategy of nature of the Silesian Voivodship by 2030 Report on the state of nature of the Silesian Voivodship 4 THE RED LISTS OF CHOSEN GROUPS of inVeRtebRate animalS the red list of dragonflies in Silesian Voivodship – 2010 status 5 the red list of beetles (coleoptera) of the Silesian Voivodship 37 the red list of freshwater snails of Silesian Voivodship 71 Editor: Jerzy B. Parusel Upper Silesian Nature Heritage Center Katowice 2012 CzERwoNA liStA wAżEK woJEwóDztwA ŚląSKiEGo – StAN NA RoK 2010 u tHE RED liSt of DRAGoNfliES iN SilESiAN VoiVoDSHiP – 2010 StAtUS Alicja Miszta Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska ul. św. Huberta 35, 40-543 Katowice e-mail: [email protected] Czerwona liStA wAżek wojewóDztwA Śląskiego – Stan na RoK 2010 Ogólna charakterystyka województwa śląskiego dla występowania ważek układały się w latach 2000- i stopień poznania ważek 2008 następująco: średnia temperatura roczna – min. województwo śląskie zostało wyodrębnione w wyniku 8,1°C, maks. 10,0°C, średnia rocznych sum opadów – min. reformy podziału administracyjnego Polski w roku 1998. 620 mm, maks. 1096 mm, średnie usłonecznienie – min. w jego skład weszły, z pewnymi zmianami, poprzednie 1667 h, maks. 1821 h, średnie zachmurzenie – min. 5,0, województwa: bielskie, katowickie i częstochowskie. maks. 5,3, średnie prędkości wiatru – min. 2,3 m/s, maks. obe cnie województwo śląskie graniczy od zachodu 3,7 m/s (podano tylko wartości skrajne według Rocznika z województwem opolskim (długość granicy 240 km), od statystycznego województwa śląskiego 2008, na podstawie północy z województwem łódzkim (144 km), od północnego danych instytutu Meteorologii i Gospodarki wodnej). wschodu z województwem świętokrzyskim (117 km), większa część województwa położona jest na obszarze od wschodu z województwem małopolskim (291 km), wyżynnym, na południu przechodząc w góry, a na za- natomiast od południa przebiega część granicy Polski ze chodzie w nizinę. trzon województwa, w podziale fizy- Słowacją (87 km) i Republiką Czeską (150 km). czno-geograficznym, tworzy 9 makroregionów: Nizina Najdalej wysunięte punkty województwa: 51°06´N, Śląska, wyżyna Śląska, wyżyna woźnicko-wieluńska, 49°23´S, 18°02´w, 19°58´E. Rozciągłość z południa na wyżyna Krakowsko-Częstochowska, wyżyna Przed- północ wynosi 190 km, z zachodu na wschód 138 km. borska, Kotlina ostrawska, Kotlina oświęcimska, Po- Najwyżej położony punkt (1534,1 m n.p.m.) znajduje się na górze zachodniobeskidzkie i Beskid zachodni. Dziesiąty zboczu Pilska w gminie Jeleśnia, najniżej (173,6 m n.p.m.) makroregion, Niecka Nidziańska, niewielkim tylko w gminie Kuźnia Raciborska. fragmentem zachodzi na obszar województwa (Kondracki Powierzchnia 12334 km2 lokuje województwo śląskie 2002). w grupie najmniejszych województw Polski (3,9% jej obszar województwa należy do zlewni dwóch naj- powierzchni). województwo było do końca 2007 roku większych rzek Polski: wisły (biorącej swój początek podzielone jeszcze na 4 mniejsze jednostki admini- w Beskidzie Śląskim) i odry (ze źródłami w Czechach). stracyjne: podregion częstochowski o charakterze rol- Przebiega tu między nimi dział wodny. obszary położone niczym, podregion centralny śląski i podregion rybnicko- w strefie wododziałowej są w sposób naturalny ubogie -jastrzębski, oba uprzemysłowione, oraz podregion w wodę. Dużymi zasobami wód charakteryzują się bielsko-bialski o charakterze rolniczo-przemysłowym. od natomiast doliny dużych rzek (Jankowski i Molenda 1 stycznia 2008 roku zmienił się podział na 8 podregionów: 2003). w roku 2004 w zlewni wisły w 36% punktów bielski, bytomski, częstochowski, gliwicki, katowicki, pomiarowych jakość wody była dobra i zadowalająca, rybnicki, sosnowiecki i tyski. w pozostałych 64% niezadowalająca i zła, w zlewni odry Grunty rolne stanowią około 52% omawianego obszaru odpowiednio 13% i 87% (Głubiak-witwicka i in. 2005). (ponad połowa pod zasiewami), lasy i zadrzewienia około Górnictwo węgla kamiennego i rud żelaza, rozwój dużych 32% (w tym wodochronne – 3,6%), wody – 1,5%, tereny aglomeracji miejskich i gęsta infrastruktura komunikacyjna zajęte pod budownictwo miejskie, transport i przemysł – w sposób istotny przekształciły pierwotną strukturę wód 11,2%. wskaźnik ludności na 1 km 2 jest ponad trzykrotnie powierzchniowych i podziemnych. Częste są zaburzenia wyższy niż średnia podawana dla całego kraju. ilość stanów wody, jej przepływów oraz jakości. Głównymi odpadów wytwarzanych w województwie (z wyłączeniem źródłami zanieczyszczeń wód są: ścieki przemysłowe komunalnych) stanowi 30,7% odpadów Polski (Rocznik i komunalne, spływy powierzchniowe z terenów użyt ko­­- statystyczny województwa śląskiego 2008). wanych rolniczo oraz zrzuty wód pochodzących z od wa- Niektóre ze wskaźników meteorologicznych istotnych dniania złóż eksploatowanych surowców (tończyk 2010a). 7 Czerwona liStA wAżek wojewóDztwA Śląskiego – Stan na RoK 2010 Jankowski i Molenda (2001, 2003, 2004) chara kte- Śląskiem (obszar krainy fizjograficznej nie jest tożsamy ryzują region górnośląski jako jedyny obszar w Polsce, z obszarem historycznym o tej samej nazwie) oraz na którym występuje zarówno największa ilość jak częściowo z obszarem wyżyny Krakowsko-wieluńskiej i ró żnorodność antropogenicznych środowisk wodnych: i Beskidu zachodniego. opis różnic w podziale admi- liniowych (młynówki, kanały hutnicze, kanały tran- nistracyjnym, fizyczno-geograficznym, historycznym czy sportowe, tzw. kanały ulgi spełniające rolę kanałów fizjograficznym zwraca uwagę na różne granice obszarów, przeciwpowodziowych, rowy melioracyjne, sztuczne dla których zbierano informacje o ważkach w przeszłości koryta rzek, sztolnie odwadniające odprowadzające i obecnie. wody z pól wyrobiskowych, w końcu kolektory ściekowe) w niedawno wydanym „Atlasie rozmieszczenia ważek i powierzchniowych (stawy hodowlane, młyńskie, zbio- (odonata) w Polsce” zaproponowano analizę danych rniki wyrobiskowe bezodpływowe lub przepływowe, o ważkach z podziałem na okres historyczny, obejmujący zapadliskowe, zaporowe, zalewowe). lata 1825-1990 oraz współczesny, rozpoczynający się Do większych rzek województwa objętych systemową oceną od 1991 roku. w drugim przypadku wzięto pod uwagę jakości stanu wód, oprócz wisły i odry, należą: iłownica, fakt, ze początek lat 90. XX w. zbiegł się z zauważalnymi wapienica,