P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WŁOCŁAWEK (442) Warszawa 2007 Autor: Barbara Ptak*, Anna Bli źniuk*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Krystyna Wojciechowska**, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołamacha* *Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN ...................... Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – B. Ptak ................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Ptak .................................................... 4 III. Budowa geologiczna – B. Ptak ......................................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – B. Ptak ..................................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Ptak .................................................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – B. Ptak ............................................. 13 VII. Warunki wodne – B. Ptak ............................................................................................... 13 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 13 2. Wody podziemne.................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ............................................................................. 20 2. Osady – I. Bojakowska ........................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze – S. Wołkowicz ...................................................... 25 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 28 X. Warunki podłoŜa budowlanego – B. Ptak ....................................................................... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – B. Ptak ........................................................................ 36 XII. Zabytki kultury – B. Ptak ................................................................................................ 45 XIII. Podsumowanie – B. Ptak ................................................................................................. 47 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 49 I. Wst ęp Arkusz Włocławek Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wykonany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005). Przy jej opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza Włocławek Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2002 w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „POLGEOL” SA w Warszawie (Bujakow- ska i in., 2002). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w pi ęciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (tematyka geochemii środowiska i składowania odpadów), wa- runki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zaj- muj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedsta- wiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Materiały potrzebne do opracowania mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geolo- gicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wydziale Środowiska i Rolnic- twa Kujawsko-Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy, Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Bydgoszczy, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, Krajowym O środku Bada ń i Dokumentacji Zabytków w Warsza- wie, Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Nadle śnictwie Włocławek, Zespole Parków Krajobrazowych Brudze ńskiego i Gostyni ńsko-Włocławskiego w Kowalu oraz Starostwie Powiatowym we Włocławku i w Lipnie. W celu uzupełnienia danych archi- walnych przeprowadzono tak Ŝe zwiad terenowy. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złó Ŝ opracowanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice obszaru arkusza Włocławek okre ślaj ą współrz ędne od 19°00’ do 19°15’ długo- ści geograficznej wschodniej i od 52°30’do 52°40’ szeroko ści geograficznej północnej. Obszar ten w szczegółowym podziale fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2001) poło Ŝony jest w obr ębie podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich. Najwi ększa cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w obr ębie mezoregionu Kotlina Płocka. Północno-wschodnia cz ęść arkusza obejmuje fragment mezoregionu Pojezierze Dobrzy ńskie, a cz ęść południowo- zachodnia wchodzi w skład mezoregionu Pojezierze Kujawskie (fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Włocławek na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregion Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska, 315.36 – Kotlina Płocka Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Niziny Środkowopolskie Mezoregion Niziny Południowowielkopolskiej: 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska Mezoregion Niziny Środkowomazowieckiej: 318.71 – Równina Kutnowska 4 W cz ęś ci nale Ŝą cej do Pojezierza Dobrzy ńskiego wyst ępuje płaska wysoczyzna zbudo- wana z gliny zwałowej, wznosz ąca si ę do 101 m n.p.m. w Zarzeczewie, rozci ęta dolinami rynnowymi. Najwi ększa z nich znajduje si ę pod Zarzeczewem Starym i ci ągnie si ę na północ do jeziora Chełmica (arkusz Fabianki). Wysoczyzn ę od pradoliny Wisły oddziela strome zbo- cze o wysoko ści około 50 m, na wielu odcinkach erodowane przez rzek ę. Na zboczach doliny znajduj ą si ę liczne osuwiska, głównie na obszarach wychodni iłów plioce ńskich (na zachód od Zarzeczewa Starego). W Kotlinie Płockiej znajduje si ę fragment pradoliny Wisły, w dnie której wyst ępuje piaszczysty taras z formami polodowcowymi (jeziora rynnowe, ozy i kemy) oraz formami eolicznymi (pola wydmowe, niecki deflacyjne i wydmy paraboliczne). Rze źba deflacyjna została uformowana u schyłku plejstocenu i w holocenie. Deniwelacje terenu s ą niewielkie i wahaj ą si ę od 55 m n.p.m. we Włocławku do 76 m n.p.m. w Warz ąchewce Polskiej. Południowo-zachodnia cz ęść arkusza mapy, mezoregion Pojezierze Kujawskie to ob- szar wy Ŝynny zbudowany z glin zwałowych zlodowace ń północnopolskich, oddzielony od Kotliny Płockiej kraw ędzi ą erozyjn ą o wysoko ści od 18 do 15 m i kierunku północny zachód – południowy wschód. Pojezierze Kujawskie wyniesione jest do 120 m n.p.m. w rejonie Grabkowa. Sie ć cieków w obr ębie Pojezierza Kujawskiego jest słabo rozwini ęta, o zmien- nych kierunkach spływu. Wyj ątek stanowi Lubie ńka, której dolina wykorzystuje rynn ę bie- gn ącą z południa na północ, rozcinaj ącą wysoczyzn ę i tworz ącą u jej wylotu sto Ŝki napływo- we. Obszar obj ęty arkuszem Włocławek ma charakter płaskiej wysoczyzny zbudowanej z plejstoce ńskich glin zwałowych. Na skutek działalno ści erozyjnej wód wodnolodowcowych i rzecznych wysoczyzna uległa rozci ęciu i utworzyła si ę pradolina Wisły, w dnie której wy- st ępuje taras zbudowany z piasków rzecznych, zwi ązanych z akumulacj ą w stadiale głównym zlodowace ń północnopolskich oraz z piasków rzecznych, jeziornych i mułków ze schyłku zlodowace ń północnopolskich. Na powierzchni tarasów nadzalewowych znajduj ą si ę pola wydmowe i wydmy paraboliczne. Obszar arkusza znajduje si ę w obr ębie strefy klimatu umiarkowanego z cechami oce- anicznego. Średnia roczna temperatura wynosi 7–8oC, średnia temperatura stycznia wynosi 3,5°C, a lipca 17°C. Okres wegetacji ro ślin trwa około 220 dni. Wielko ść rocznych opadów jest niewielka – od 450 do 550 mm (Raport..., 2006). Administracyjnie omawiany obszar poło Ŝony jest w granicach województwa kujawsko- pomorskiego, w powiecie włocławskim i obejmuje fragmenty nast ępuj ących gmin: Brze ść Kujawski, Lubanie, Włocławek, Fabianki, Kowal, Baruchowo i Choce ń. Tylko północno- 5 wschodnia cz ęść arkusza znajduje si ę w obr ębie gminy Dobrzy ń nad Wisł ą (powiat lipnow- ski), a północna cz ęść w obr ębie miasta Włocławek (na