PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz JAWOR (760) Warszawa 2004 Autorzy: Alicja Maćków*, Krzysztof Horbowy**, Elżbieta Gawlikowska**, Maciej Kłonowski**, Karolina Ordzik**, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** we współpracy z Elżbietą Gawlikowską** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (K. Horbowy)......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Horbowy) ............................................ 4 III. Budowa geologiczna (K. Horbowy).................................................................................. 7 IV. Złoża kopalin (K. Horbowy) ........................................................................................... 10 1. Baryt............................................................................................................................. 10 2. Zwietrzeliny bazaltowe................................................................................................ 11 3. Bazalty.......................................................................................................................... 14 4. Granity.......................................................................................................................... 17 5. Iły ceramiki budowlanej............................................................................................... 18 6. Kruszywo naturalne...................................................................................................... 19 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Horbowy) .......................................................... 22 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (K. Horbowy) ..................................... 26 VII. Warunki wodne (M. Kłonowski)..................................................................................... 27 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 27 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 28 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 31 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 31 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (S. Wołkowicz) ........................................... 35 3. Ryzyko radonowe (S. Wołkowicz)................................................................................ 37 IX. Składowanie odpadów (A. Maćków) .............................................................................. 38 X. Warunki podłoża budowlanego (A. Maćków)................................................................. 47 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Gawlikowska) ......................................................... 47 XII. Zabytki kultury (K. Ordzik) ............................................................................................ 53 XIII. Podsumowanie (K. Horbowy) ........................................................................................ 55 XIV. Literatura......................................................................................................................... 56 I. Wstęp Arkusz Jawor (760) Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Państwowym Instytucie Geologicznym w 2004 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Arkusz Jawor (760) Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanej w roku 2000 w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. (Maćków, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (In- strukcja..., 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w archiwach Państwowego Instytutu Geologicznego i Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A., w Instytu- cie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwo- wych we Wrocławiu oraz w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzkim we Wrocławiu i jego zamiejscowych oddziałach w Legnicy i Jeleniej Górze. Wykorzystano też informacje uzyska- ne w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż oraz pochodzą- ce z bazy danych Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS. Zebrane informacje zostały zweryfikowane w czasie zwiadu geologicznego w terenie. Dane o poszczególnych złożach kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do ban- ku danych ściśle związanego z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Jawor wyznaczają współrzędne geograficzne: 16o00’-16o15’ długości geograficznej wschodniej i 51o00’-51o10’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten administracyjnie należy do województwa dolnośląskiego. Obejmuje połu- dniowe skrawki miasta Legnicy i powiatu legnickiego (południowe tereny gmin: Krotoszyce i Legnickie Pole) oraz częściowo powiaty: złotoryjski (niewielki wschodni obszar gminy Zło- toryja), jaworski (miasto Jawor oraz znaczne fragmenty gmin: Męcinka, Mściwojów i Paszo- wice.) i świdnicki (tereny gmin Dobromierz i Strzegom). 4 Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (Kondracki, 1998 ) teren ar- kusza położony jest w przewadze na obszarze prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego w pod- prowincji Nizin Sasko-Łużyckich, a tylko niewielkie jego wycinki należą do prowincji Ma- sywu Czeskiego i podprowincji Sudety. Niziny Sasko-Łużyckie są reprezentowane przez fragmenty makroregionu Niziny Śląsko-Łużyckiej i jej dwóch mezoregionów: Równiny Chojnowskiej i Równiny Legnickiej. Podprowincja Sudety reprezentowana jest przez makroregiony: Pogórze Zachodniosu- deckie i Przedgórze Sudeckie. Do Przedgórza Zachodniosudeckiego należy występująca na arkuszu część mezoregionu Pogórza Kaczawskiego, a do Przedgórza Sudeckiego – małe wy- cinki dwóch mezoregionów: Wzgórz Strzegomskich i Obniżenia Podsudeckiego (Fig. 1). Obszar arkusza posiada zróżnicowane ukształtowanie powierzchni. Wysokości terenu kształtują się w granicach 128,5-466,2 m n.p.m. Południowo-zachodnia część arkusza, obej- mująca Pogórze Kaczawskie, ma charakter wyżynno-górski i oddzielona jest krawędzią mor- fologiczną związaną z uskokiem sudeckim brzeżnym. Obszar północny, centralny i w dużej części wschodni zajmuje falista równina, będąca zdenudowaną wysoczyzną morenową, roz- ciętą dolinami rzek: Kaczawy, Nysy Szalonej, Wierzbiaka i ich dopływów. W morfologii tego terenu wyróżniają się wzniesienia o charakterze twardzieli bazaltowych (Góra Winnica, Góra Widoma). Tworzą one wzgórza lub pojedyncze wzniesienia bazaltowe, osiągające wysokości ponad 466 m n.p.m. Niewielkie, wschodnie wycinki powierzchni arkusza, zajmują wzniesie- nia Wzgórz Strzegomskich, o wysokości nieznacznie przekraczającej 320 m n.p.m. Teren arkusza położony jest w dolnośląskim zachodnim rejonie klimatycznym (Woś, 1996) wyróżniającym się największą liczbą dni z pogodą umiarkowanie ciepłą. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8oC, a okres wegetacyjny trwa tu przeciętnie od 28 do 31 tygodni. Roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 550-770 mm. Wiatry mają prze- ważającą frekwencję zachodnią i południowo-zachodnią. Obszar objęty arkuszem posiada bardzo korzystne warunki glebowe. Zwarte kompleksy gleb chronionych dla rolniczego użytkowania (klas I-IVa) zajmują około 70% jego po- wierzchni. Większe obszary leśne występują tylko w południowo-zachodniej części terenu. Omawiany arkusz, pod względem gospodarczym ma charakter rolniczy. Przemysł kon- centruje się tylko w jego południowo-wschodniej części. Głównym ośrodkiem jest miasto Jawor gdzie znajdują się zakłady usługowe oraz przemysłu spożywczego, metalowego, che- micznego, kamieniarskiego, meblarskiego i papierniczego. W rejonie Jawora rozwinął się też przemysł wydobywczo-przetwórczy kopalin. W Paszowicach oraz w Czernicy i Zimniku 5 prowadzona jest eksploatacja i przeróbka granitów, a w miejscowościach Piotrowice i Męcin- ka – bazaltów i kruszywa naturalnego. Sieć dróg jest dobrze rozwinięta na całym obszarze arkusza. Na północy przebiega od- cinek autostrady A-4 oraz fragment drogi i linii kolejowej Legnica-Bolesławiec. Głównymi węzłami komunikacyjnymi są Legnica i Jawor, gdzie zbiegają się drogi z ważniejszych ośrodków miejskich tego regionu. Z Legnicy przez Jawor i dalej w kierunku Jeleniej Góry prowadzi droga o znaczeniu krajowym. Istnieje też połączenie obu miast linią kolejową, która biegnie dalej w kierunku Strzegomia. Fig. 1 Położenie arkusza Jawor na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego