Fryslan_HT_6_nov_2011 28-10-2011 14:31 Pagina 1 17DE JAARGANG | NUMMER 6 | NOVEMBER 2011 | €4,95 Opsnijders uit Harlingen Fryslan_HT_6_nov_2011 28-10-2011 14:31 Pagina 2 COLOFON VAN DE REDACTIE Historisch tijdschrift Fryslân is een uitgave van het Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur/Keninklik Frysk Genoatskip foar Skiednis en Kultuer. www.friesgenootschap.nl Fryslân verschijnt tweemaandelijks. De ene grens is de ander niet Hoofdredactie: Siebrand Krul. Eind- en beeldredactie: Marijke de Boer. Redactie: Jeanine Otten, Kerst Huisman, Meindert Seffinga, Doeke Sijens, Hans Koppen en Jan van Zijverden. Na de inlijving van ons land bij Frankrijk, in 1810, werd bestuurlijk Friesland op Franse leest opnieuw Redactieadres Siebrand Krul, Breedpad 63, 8442 AC Heerenveen geschoeid. In 1811 traden al die vernieuwingen in www.historischtijdschriftfryslan.nl • www.vdlp.nl werking, nu 200 jaar geleden. Friesland werd puur Email: [email protected] op doelmatigheid opnieuw ingericht. De elf steden Uitgave en 82 mairiën die hierdoor ontstonden, hielden het Van der Let & Partners Identity, Herenwal 137, Postbus 496, 8440 AL Heerenveen maar kort vol: bij het herstel van het zelfbestuur in tel.: 0513-654445, fax.: 0513-654761 1815 ging Friesland terug naar de toestand van e-mail: [email protected], internet: www.vdlp.nl Advertentieverkoop: 0513-654445 voor 1795, met elf steden, dertig grietenijen en twee eilanden. Theo Kuipers beschrijft hoe de prak- Vormgeving Frank de Wit tijk heen en weer slingert tussen tekentafel-ratio en ‘draagvlak’ onder de bevolking. Het belang van een Advertenties VanderLet & Partners grens wisselt door de tijd, zo beschrijft Peter Tel. 0513-654445 Terpstra. In Smallingerland maakte eeuwenlang Abonnementen niemand zich druk om ‘myntes’ en ‘dyntes’ in de Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest sombere en zompige vlakten van de Wouden. Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 Steen op de Koemarkt in het centrum € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 van Heerenveen die de oude grens Totdat de daar royaal aanwezige turf steeds meer Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of tussen Schoterland en Ængwirden geld waard bleek. Toen was het ineens wèl belang- www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen aangeeft. Losse prijs: € 4,95 rijk waar precies het Opsterlandse Ureterp grensde Abonnement (6 nummers): € 29,95 aan het Smallingerlandse Drachtstercompagnie. Het overzicht van gemeentelijke her- Het abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. indelingen van Piet Hemminga maakt duidelijk dat tijdgeest en noodzaak met elkaar Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk twee weken voor beëindiging van het lopende abonnement worden opgezegd. Bij niet moeten overeenstemmen. De tekentafel is geduldig, maar de mensen moeten het wel tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd. willen, op z’n minst accepteren. Lidmaatschap Koninklijk Fries Genootschap (Historisch Tijdschrift Fryslân plus Jaarboek De Vrije Fries plus ledenvoordelen) € 37,50 Zoeken naar heel ander soort grenzen tekent het leven van Johan Eilerts de Haan, Illustraties De uitgever heeft zijn uiterste best gedaan de rechten met betrek- een Friese domineeszoon die begin 20ste eeuw furore maakte als ontdekkingsreiziger king tot de illustraties te regelen volgens de bepalingen van de in Suriname. Een wel heel duidelijke grens is die tussen zee en land. Aan de Auteurswet. Hij die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever. Lauwerszee werd in 1825 een contributiehuisje gebouwd voor het waterschap. Verder een artikel over dominee De Koe die in 1874 het stuk ‘De gevangenschap der Friesche Voor werken van beeldend kunstenaars aangesloten bij een CISAC- organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam kerk’ schreef en in de rubriek Hond in de pot een verhaal over rijstebrij. < C/o Pictoright Amsterdam 2011 © 2011 Koninklijk Fries Genootschap / Van der Let & Partners Siebrand Krul REDACTIE Marijke de Boer (Sigerswâld, 1971) studeerde Siebrand Krul (De Knipe, 1955) studeerde geschiede- Jeanine Otten (Amsterdam, 1959) studeerde na vol- Zweeds en Fries in Groningen. Werkzaam bij Omrop nis in Groningen. Werkte tot medio 2011 als coördina- tooien 1e-graads tekenopleiding kunstgeschiedenis in Fryslân en Letterhoeke (Tresoar). tor/redacteur (historische) boeken en tijdschriften bij Amsterdam. In 1988-2008 werkzaam bij het Rijksarchief Waanders, is sindsdien zelfstandig. in Noord-Holland, de Universiteit van Amsterdam, het Gemeentemuseum Arnhem, Gemeentearchief Zwolle en Kerst Huisman (Terwispel, 1940) begon als onderwij- het Historisch Centrum Overijssel. Sinds 2008 collectie- zer, werd journalist bij de Friese Koerier, vervolgens Meindert Seffinga (Easterlittens, 1961) studeerde registrator Gemeentemuseum het Hannemahuis / beheerder oude redacteur bij de Leeuwarder Courant. Studeerde geschiedenis in Groningen. Werkt sinds 1988 bij het stadsarchief Harlingen. Publiceert over lokale geschiedenis. geschiedenis in Leeuwarden en Groningen. Hij schreef Fries Scheepvaart Museum (tot 2005 als registrator en tal van publicaties over de Friese geschiedenis met tentoonstellingsmaker en vanaf 2005 als directeur). Jan van Zijverden (Waarder (ZH), 1967) studeerde nadruk op sociale onderwerpen. maritieme geschiedenis in Leiden. Werkte bij het Scheepvaartmuseum Amsterdam, het Mariniers- Hans Koppen (Batavia, 1949) is historisch-geograaf. Doeke Sijens (Hantum, 1955) is algemeen manager museum Rotterdam en sinds 2004 als hoofd Educatie Na een loopbaan in bestuur en management houdt hij van de Openbare Bibliotheek Groningen. Hij was & Informatie bij het Fries Museum. Publiceerde tal van zich bezig met het Friese cultuurlandschap en de redacteur van het literaire tijdschrift Trotwaer en artikelen, vooral op maritiem gebied. geschiedenis van Sneek. Hij publiceerde over histori- naderhand van De Moanne. Publiceert over leden van sche en geografische onderwerpen. de kunstenaarsvereniging De Ploeg en is redacteur Op het omslag: Franstalige kaart van Friesland uit 1830 met daar- van het Ploegjaarboek. voor opsnijders omstreeks 1900 op een tichelwerk in Harlingen. 2 Fryslan_HT_6_nov_2011 28-10-2011 14:32 Pagina 3 INHOUD NOVEMBER 2011 6 822 THEMA: GRENSGEVALLEN 4 Bij het graf van... Salomon Siewerd de Koe 10 Terug naar elf en dertig De Friese herindeling in 1810-1816 6 Hond in de pot In 1810 ging het Koninkrijk Holland op in het Franse kei- Rijstebrij als rijkeluiseten zerrijk. Dat bracht vele veranderingen met zich mee, zoals het invoeren van de Burgerlijke Stand. De oude griete- 8 Plekken met verhalen nijen werden opgedeeld in twee of meer mairiën. Na Contributiehuisje nabij Kollumerpomp deze herindelingsoperatie telde Friesland in 11 steden en 82 mairiën. Zo konden er meteen wat persoonlijke 22 Verbroken verbindingen rekeningen worden vereffend. Te voet door Sneekermeer kan al lang niet meer 14 De grinzen fan Smellingerlân Hoe’t Smellingerlân syn grinzen krige, is in ferhaal op 24 Column Eelke Lok himsels, mar kin grif ek foar hokker gritenij dan ek Gemengde berichten skreaun wêze. Dêr is grutte buorman, Opsterlân. Op hast alle oare plakken dêr’t Smellingerlân buorlju moetet, lei 25 Kort nieuws yn it earstoan fean. Dy protte prut noege net út ta 26 Uitvinders en pioniers bewenjen. Wa besaude him yn sa’n oarde om in grins. Johan Eilerts de Haan Oant de turf jild jilde. verkent de jungle van Suriname 18 Herindeling: een snoer zonder einde Herschikking van gemeenten is van alle tijden. In de 19de 29 Verdwenen beroepen eeuw kende Friesland 43 gemeenten. In 1984 werd dat Opsnijders uit Harlingen aantal, na een lang proces van plannen, inspraak en besluitvorming, teruggebracht tot 31. Oude gemeente- 30 Boeken namen als Baarderadeel, Doniawerstal, Haskerland en 31 Kalender Idaarderadeel verdwenen, nieuwe zoals Boarnsterhim, Verwacht Nijefurd en Skarsterlân kwamen ervoor terug. 3 Fryslan_HT_6_nov_2011 28-10-2011 14:32 Pagina 4 BIJ HET GRAF VAN... DOEKE SIJENS Salomon Siewerd d Op zaterdag 27 maart 1886 trok een lange begrafenisstoet door de ‘In de heerlijkheid wed straten van Groningen. Van zijn woning aan het Martinikerkhof Salomon de Koe werd op 6 januari 1842 in van zijn ouders. In 1869 kreeg hij zijn eerste Woudsend geboren als zoon van een kleer- gemeente en verhuisde naar Lienden in de werd professor Salomon Siewerd maker. De familie van zijn vader woonde al Betuwe. In 1872 zijn er twee Friese gemeen- de Koe naar zijn laatste rustplaats generaties lang in Woudsend. Van moeders- ten die hem graag als dominee wilden heb- gebracht op de Noorderbegraaf- kant stamde hij uit de Hugenotenfamilie De ben, Buitenpost en Eastermar. De toen al van- Mol Moncourt, die zich ook in Woudsend had wege zijn welbespraaktheid populaire domi- plaats. Bij het graf werd de gevestigd. De jonge Salomon bezocht de mid- nee koos voor Buitenpost. Hier kreeg hij te overledene door vrienden en delbare school in Sneek en verhuisde vervol- maken met een gebruik dat elders in collega’s uitvoerig herdacht en Sgens naar Groningen om daar voor de handel Nederland al in 1867 was afgeschaft, maar in opgeleid te worden. Zijn belangstelling lag Friesland nog steeds in werking was. geëerd. Onder de sprekers was ds. echter meer bij de wetenschap en in 1863 Moquette van Sneek, die volgens werd hij, na een ‘admissie-examen’, toegela- Meer invloed voor kerkgangers de Leeuwarder Courant ‘het ten tot de universiteit. In 1865 slaagde hij Leden van een kerkelijke gemeente in dankbare Friesland’ vertegen- voor zijn kandidaatsexamen Letteren