atha räja-vidyä-räja-guhya-yogo näma navamo’dhyäyaù (çäìkara-bhäñyaù) añöame näòy-ädi-dväreëa dhäraëä-yogaù saguëa uktaù | tasya ca phalam agny-arcir-ädi- krameëa käläntare brahma-präpti-lakñaëam evänävåtti-rüpaà nirdiñöam | tatränenaiva prakäreëa mokña-präpti-phalam adhigamyate, nänyathä iti tad äçaìkä-vyävivartayiñayä çré- bhagavän uväca – idaà tu te guhyatamaà pravakñyämy anasüyave | jïänaà vijïäna-sahitaà yaj jïätvä mokñyase’çubhät ||1|| idaà brahma-jïänaà vakñyamäëam uktaà ca pürveñu adhyäyeñu, tat buddhau saànidhékåtya idam ity äha | tu-çabdo viçeña-nirdhäraëärthaù | idam eva tu samyag-jïänaà säkñät mokña-präpti-sädhanam väsudevaù sarvam iti [Gétä 7.12], ätmaivedaà sarvam [ChäU 7.25.2] ekam evädvitéyam [ChäU 6.2.1] ity ädi-çruti-småtibhyaù | nänyat, atha te ye’nyathäto vidur anya-räjänas te kñayya-lokä bhavanti [ChäU 7.25.2] ity ädi-çrutibhyaç ca | te tubhyaà guhyatamaà gopyatamaà pravakñyämi kathayiñyämy anasüyave’süyä-rahitäya | kià tat ? jïänam | kià-viçiñöam ? vijïäna-sahitam anubhava-yuktam, yaj jïätvä präpya mokñyase ’çubhät saàsära-bandhanät ||9.1|| --o)0(o-- tac ca – räja-vidyä räja-guhyaà pavitram idam uttamam | pratyakñävagamaà dharmyaà susukhaà kartum avyayam ||2|| räja-vidyä vidyänäà räjä, dépty-atiçayavattvät | dépyate héyam atiçayena brahma-vidyä sarva- vidyänäm | tathä räja-guhyaà guhyänäà räjä | pavitraà pävanaà idam uttamaà sarveñäà pävanänäà çuddhi-käraëaà brahma-jïänam utkåñöatamam | aneka-janma-sahasra-saàcitam api dharmädharmädi sa-mülaà karma kñaëa-mäträd eva bhasmékarotéty ataù kià tasya pävanatvaà vaktavyam ? kià ca – pratyakñävagamaà pratyakñeëa sukhäder ivävagamo yasya tat pratyakñävagamam | aneka-guëavato’pi dharma-viruddhatvaà dåñöam, na tathätma- jïänaà dharma-virodhi, kiàtu dharmyaà dharmäd anapetam | evam api, syäd duùkha- saàpädyam ity ata äha – susukhaà kartum, yathä ratna-viveka-vijïänam | taträlpäyäsänäm anyeñäà karmaëäà sukha-saàpädyänäm alpa-phalatvaà duñkaräëäà ca mahä-phalatvaà dåñöam iti, idaà tu sukha-saàpädyatvät phala-kñayät vyetéti präpte, äha – avyayam iti | näsya phalataù karmavat vyayo’stéty avyayam | ataù çraddheyam ätma-jïänam ||9.2|| --o)0(o-- ye punaù – açraddadhänäù puruñä dharmasyäsya paraàtapa | apräpya mäà nivartante måtyu-saàsära-vartmani ||3|| açraddadhänäù çraddhä-virahitä ätma-jïänasya dharmasyäsya svarüpe tat-phale ca nästikäù päpa-käriëaù, asuräëäm upaniñadaà deha-mäträtma-darçanam eva pratipannäù | asutåpaù päpäù puruñä açraddadhänäù | paraàtapa ! apräpya mäà parameçvaram, mat-präptau naiväçaìketi mat-präpti-märga-bheda-bhakti-mätram apy apräpya ity arthaù | nivartante niçcayena vartante | kva ? – måtyu-saàsära-vartmani måtyu-yuktaù saàsäro måtyu-saàsäras, tasya vartma naraka-tiryag-ädi-präpti-märgaù, tasminn eva vartanta ity arthaù ||9.3|| --o)0(o-- stutyärjunam abhimukhékåtyäha – mayä tatam idaà sarvaà jagad avyakta-mürtinä | mat-sthäni sarva-bhütäni na cähaà teñv avasthitaù ||4|| mayä mama yaù paro bhävas tena tataà vyäptaà sarvam idaà jagad avyakta-mürtinä | na vyaktä mürtiù svarüpaà yasya mama so’ham avyakta-mürtis tena mayävyakta-mürtinä, karaëägocara-svarüpeëety arthaù | tasmin mayy avyakta-mürtau sthitäni mat-sthäni, sarva- bhütäni brahmädéni stamba-paryantäni | na hi nirätmakaà kiàcit bhütaà vyavahäräyävakalpate | ato mat-sthäni mayätmanä ätmavattvena sthitäni | ato mayi sthitänéty ucyante | teñäà bhütänäm aham evätmä ity atas teñu sthita iti müòha-buddhénäm avabhäsate | ato bravémi – na cähaà teñu bhüteñv avasthitaù | mürtavat saàçleñäbhävena äkäçasyäpy antaratamo hy aham | na hy asaàsargi vastu kvacit ädheya-bhävenävasthitaà bhavati ||9.4|| --o)0(o-- ata eväsaàsargitvän mama – na ca mat-sthäni bhütäni paçya me yogam aiçvaram | bhüta-bhån na ca bhüta-stho mamätmä bhüta-bhävanaù ||5|| na ca mat-sthäni bhütäni brahmädéni | paçya me yogaà yuktià ghaöänaà me mama aiçvaram éçvarasyemam aiçvaram, yogam ätmano yäthätmyam ity arthaù | tathä ca çrutir asaàsargitväd asaìgatäà darçayati – asaìgo na hi sajjate [BAU 3.9.26] iti | idaà cäçcaryam anyat paçya – bhüta-bhåd asaìgo’pi san bhütäni bibharti | na ca bhüta-sthaù | yathoktena nyäyena darçitatvät bhüta-sthatvänupapatteù | kathaà punar ucyate’sau mamätmeti ? vibhajya dehädi- saìghätaà tasminn ahaàkäram adhyäropya loka-buddhim anusaran vyapadiçati mamätmeti, na punar ätmana ätmänya iti lokavad ajänan | tathä bhüta-bhävano bhütäni bhävayaty utpädayati vardhayatéti vä bhüta-bhävanaù ||9.5|| --o)0(o-- yathoktena çloka-dvayenoktam arthaà dåñöantenopapädayann äha – yathäkäça-sthito nityaà väyuù sarvatra-go mahän | tathä sarväëi bhütäni mat-sthänéty upadhäraya ||6|| yathä loke äkäça-sthita äkäçe sthito nityaà sadä väyuù sarvatra gacchatéti sarvatra-go mahän parimäëataù, tathä äkäçavat sarva-gate mayy asaàçleñeëaiva sthitänéty evam upadhäraya vijänéhi ||9.6|| --o)0(o-- evaà väyur äkäçe iva mayi sthitäni sarva-bhütäni sthiti-käle | täni – sarva-bhütäni kaunteya prakåtià yänti mämikäm | kalpa-kñaye punas täni kalpädau visåjämy aham ||7|| sarva-bhütäni kaunteya prakåtià triguëätmikäm aparäà nikåñöaà yänti mämikäà madéyäà kalpa-kñaye pralaya-käle | punar bhüyas täni bhütäni utpatti-käle kalpädau visåjämi utpädayämy ahaà pürvavat ||9.7|| --o)0(o-- evam avidyä-lakñaëäm – prakåtià sväm avañöabhya visåjämi punaù punaù | bhüta-grämam imaà kåtsnam avaçaà prakåter vaçät ||8|| prakåtià sväà svéyäm avañöabhya vaçékåtya visåjämi punaù punaù prakåtito jätaà bhüta- grämaà bhüta-samudäyam imaà vartamänaà kåtsnam avaçam asvatantram | avidyädi-doñaiù paravaçékåtam | prakåter vaçät svabhäva-vaçät ||9.8|| --o)0(o-- tarhi tasya te parameçvarasya bhüta-grämam imaà viñamaà vidadhataù, tan-nimittäbhyäà dharmädharmäbhyäà saàbandhaù syäd itédam äha bhagavän – na ca mäà täni karmäëi nibadhnanti dhanaàjaya | udäsénavad äsénam asaktaà teñu karmasu ||9|| na ca mäm éçvaraà täni bhüta-grämasya viñama-sarga-nimittäni karmäëi nibadhnanti dhanaàjaya | tatra karmaëäm asaàbandhitve käraëam äha – udäsénavat äsénaà yathä udéséna upekñakaù kaçcit tadvad äsénam ätmano’vikriyatvät | asaktaà phaläsaìga-rahitam, abhimäna- varjitam, ahaà karométi teñu karmasu | ato’nyasyäpi kartåtväbhimänäbhävaù phaläsaìgäbhävaç cäsaàbandha-käraëam, anyathä karmabhir badhyate müòhaù koça- käravad ity abhipräyaù ||9.9|| --o)0(o-- tatra bhüta-grämam imaà visåjämy udäsénavad äsénam iti ca viruddham ucyate, iti tat- parihärärtham äha – mayädhyakñeëa prakåtiù süyate sa-caräcaram | hetunänena kaunteya jagad viparivartate ||10|| mayädhyakñeëa sarvato dåçi-mätra-svarupeëävikriyätmanädhyakñeëa mayä, mama mäyä triguëätmikävidyä-lakñaëä prakåtiù süyate utpädayati sa-caräcaraà jagat | tathä ca mantra- varëaù – eko devaù sarva-bhüteñu güòhaù sarva-vyäpé sarva-bhütäntarätmä | karmädhyakñaù sarva-bhütädhiväsaù säkñé cetä kevalo nirguëaç ca || [ÇvetU 6.11] iti | hetunä nimittenänenädhyakñatvena kaunteya jagat sa-caräcaraà vyaktävyaktätmakaà viparivartate sarvävasthäsu | dåçi-karmatväpatti-nimittä hi jagataù sarvä pravåttiù – aham idaà bhokñye, paçyämédam, çåëomédam, sukham anubhavämi, duùkham anubhavämi, tad- artham idaà kariñye, idaà jïäsyämi, ity ädyävagati-niñöhävagaty-avasänaiva | yo asyädhyakñaù parame vyoman [Åk 8.7.17.7, TaittB 2.8.9] ity ädayaç ca manträ etam arthaà darçayanti | tataç caikasya devasya sarvädhyakña-bhüta-caitanya-mätrasya paramärthataù sarva-bhogänabhisaàbandhino’nyasya cetanäntarasyäbhäve bhoktur anyasyäbhävät | kià- nimitteyaà såñöir ity atra praçna-prativacane’nupapanne, ko addhä veda ka iha pravocat | kuta äjätä kuta iyaà visåñöiù [Åk 8.7.17.8] ity ädi-mantra-varëebhyaù | darçitaà ca bhagavatä – ajïänenävåtaà jïänaà tena muhyanti jantavaù [Gétä 5.15] iti ||9.10|| --o)0(o-- evaà mäà nitya-çuddha-buddham ukta-svabhävaà sarvajïaà sarva-jantünäm ätmänam api santam – avajänanti mäà müòhä mänuñéà tanum äçritam | paraà bhävam ajänanto mama bhüta-maheçvaram ||11|| avajänanty avajïäà paribhavaà kurvanti mäà müòhä avivekinaù | mänuñéà manuñyasaàbandhinéà tanuà deham äçritam, manuñyadehena vyavaharantamity etat, paraà prakåñöaà bhävaà param ätma-tattvam äkäça-kalpam äkäçäd apy antaratamam ajänanto mama bhüta-maheçvaraà sarva-bhütänäà mahäntam éçvaraà svätmänam | tataç ca tasya mamävajïäna-bhävanena ähatäs te varäkäù ||9.11|| --o)0(o-- katham ? – moghäçä mogha-karmäëo mogha-jïänä vicetasaù | räkñasém äsuréà caiva prakåtià mohinéà çritäù ||12|| moghäçä våthä äçä äçiño yeñäà te moghäçäù | tathä mogha-karmäëo yäni cägnihoträdéni tair anuñöhéyamänäni karmäëi täni ca, teñäà bhagavat-paribhavät, svätma-bhütasyävajïänät moghäny eva niñphaläni karmäëi bhavantéti mogha-karmäëaù | tathä mogha-jïänä moghaà niñphalaà jïänaà yeñäà te mogha-jïänäù, jïänam api teñäà niñphalam eva syät | vicetaso vigata-vivekäç ca te bhavantéty abhipräyaù | kià ca – te bhavanti räkñaséà rakñasäà prakåtià svabhävam äsurém asuräëäà ca prakåtià mohinéà moha-karéà dehätma-vädinéà çritäù äçritäù, | chindhi, bhindhi, piba, khäda, parasvam apahara, ity evaà vadana-çéläù krüra- karmäëo bhavantéty arthaù | asuryä näma te lokäù [ÉçaU 3] iti çruteù ||9.12|| --o)0(o-- ye punaù çraddadhänä bhagavad-bhakti-lakñaëe mokña-märge pravåttäù – mahätmänas tu mäà pärtha daivéà prakåtim äçritäù | bhajanty ananya-manaso jïätvä bhütädim avyayam ||13|| mahätamänas tv akñudra-cittäù mäm éçvaraà pärtha daivéà devänäà prakåtià çama-dama- dayä-çraddhädi-lakñaëäm äçritäù santo bhajanti sevante’nanya-manaso’nanya-cittä jïätvä bhütädià bhütänäà viyad-ädénäà präëinäà cädià käraëam avyayam ||9.13|| --o)0(o-- katham ? – satataà kértayanto mäà yatantaç ca dåòha-vratäù | namasyantaç ca mäà bhaktyä nitya-yuktä upäsate ||14|| satataà sarvadä bhagavantaà brahma-svarüpaà mäà kértayantaù, yatantaç ca indriyopasaàhära-çama-dama-dayähiàsädi-lakñaëair