REFiK HALiDKARAY “Refik Halid Türkçeyi en iyi yazan muharrirdir.” YAKIN DÖNEM Ziya Gökalp “Nesir yazarlar› içinde dilini en güzel buldu¤um yazar Refik Halid’dir. ‹flte tam TÜRK TARİHİNDE ‹stanbul Türkçesi… Yakup Kadri temiz, seçkin ve derin bir yazard›r. Ama ben yine onu Refik Halid’den üstün bulamam. Çünkü Refik Halid’den daha kolay lezzet al›r›m, hayalim yorulmaz…” Ömer Seyfeddin “Meflrutiyet”in bize getirdi¤i yegâne Avrupaî yenilik Refik Halid’dir.” Prens Sebahaddin REFİK Refik Halid Karay 20. yüzy›l Türkiyesi’nde bilhassa siyasi mizah yaz›lar›yla etkili olmufl önemli bir flahsiyettir. Çökmekte olan Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nun kültürel manada yaflad›¤› a¤›r sanc›lar› eserlerinde iflleyen ve yine çöken bu imparatorlu¤un miras› üzerine inflaa edilen Türk Devleti’nin kuruluflu aflamas›nda yapt›¤› siyasi faaliyetleri ile dönemin en önemli aktörlerinden biri hâline gelen Refik Halid, II. Meflrutiyet dönemi ile Cumhuriyet devrinin bafllar›nda yaflanan olaylar› eserlerinde HALİD incelikle yorumlayarak kaleme alm›flt›r. Türkçe’nin en büyük üstadlar›ndan Refik Halid Karay’›n hayat›, siyasi faaliyetleri, eserleri ve eserlerine yans›yan düflünce dünyas› üzerine haz›rlanan bu eserde, II. Meflrutiyet’ten 1960’lara kadar olan dönemde Karay’›n bu önemli tarihî sürece iliflkin en temel fikirleri do¤rultusunda Türk siyasi ve kültürel hayat›na katk›lar› ele al›nm›flt›r. KARAY Yenal ÜNAL Yenal ÜNAL kitapadresi.com internetteki kitap adresiniz YAKIN DÖNEM TÜRK TARİHİNDE REFİK HALİD KARAY Yakın Dönem Türk Tarihinde REFİK HALİD KARAY Yenal ÜNAL Yayın Yönetmeni Mustafa Karagüllüoğlu Editör: Aykut Can © Yeditepe Yayınevi T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: 16427 ISBN: 978-605-5200-20-6 Yeditepe Yayınevi: 197 Araştırma İnceleme: 164 1. Baskı: Mayıs 2013 Sayfa Düzeni İrfan Güngörür Kapak Tasarımı Sercan Arslan Baskı-Cilt Şenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti. Gümüşsuyu Cad. No:3/2 - Topkapı / İstanbul Tel: 0212 483 47 91-92 (Sertifika No: 11964) YEDİTEPE YAYINEVİ Çatalçeşme Sk. No: 27/15 34410 Cağaloğlu-İstanbul Tel: (0212) 528 47 53 Faks: (0212) 512 33 78 www.yeditepeyayinevi.com | [email protected] online alış-veriş: www. kitapadresi. com YAKIN DÖNEM TÜRK TARİHİNDE REFİK HALİD KARAY Yenal ÜNAL İstanbul 2013 Dr. Yenal ÜNAL Tarihçi-yazar Yenal Ünal’ın temel ilgi alanını düşünsel, kültürel, askerî, eko- nomik ve sosyal gelişmeler bağlamında 20. yüzyıl Türk ve dünya tarihi oluş- turmaktadır. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü 2004 yılı mezunu olan yazar aynı üniversiteden 2006 yılında yüksek lisans derecesini almıştır. 2012 yılında Ankara Üniversitesinde Kurtuluş Kayalı danışmanlı- ğında doktora çalışmasını noktalamıştır. 2005-2013 yılları arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda Uzman olarak görev yapan Ünal, şu anda Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde öğretim üyesi olarak bi- limsel çalışmalarına devam etmektedir. Memleketi Konya Ereğli’dir. Çalış- malarından bazıları şu şekilde sıralanabilir: • Ahmet Ferit Tek , Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul , 2009. • “Ahmet Ferit Tek ’in Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı I. İz- mir, 2008. • “1940–1950 Yılları Arasında Türkiye’de Fiyat Artışları ve Bu Dönem Ekonomisinin Ge- nel Görünümü Üzerine Bir İnceleme”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı III. İzmir, 2009. • “Bilgi Toplumunun Tarihçesi”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı V. İzmir, 2009. • “Türkiye’de Tarihçilik, Tarihçiliğin Gelişimi (15–20. yy) ve Türk-Batı Tarihçiliğine Örnek İki Kitabın Karşılaştırmalı Analizi”, Kelam Araştırmaları, Cilt 8, Sayı II, An- kara , 2010. • “Türk Fikir Hayatında Refik Halit Karay ” Tarih Okulu Dergisi XIII. İzmir, 2012. • “Refik Halit Karay ve Millî Mücadele ” History Studies, Volume 5, Issue 1, Sam- sun, 2013. • “Türkçülük Tarihinde Kayıp Bir Eser: Turan”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı II. İzmir, 2009. • “1938’den Günümüze Türkiye ve Türkler” (The Turks Today), Tarih Okulu Der- gisi, Sayı IV. İzmir, 2009. • “İdare-yi Umumiye-yi Vilayet ve İdare-yi Hususiye-yi Vilayet Kanunları”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı IV. İzmir, 2009. • “Ata Yadigârı Ahlât”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı X. İzmir, 2011. • “Minelbab İlelmihrâb”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı XII. İzmir, 2012. • 5. Dinî Yayınlar Kongresi, Kadın Konulu Dinî Yayınlar, Diyanet İşleri Başkanlığı, Dinî Yayınlar Genel Müdürlüğü, Ankara , (02-04 Aralık 2011), Kelam Araştırma- ları, Cilt 11, Sayı I, Ankara, 2013. Yazarın elinizde bulunan bu son çalışması beş yıllık yoğun bir araştırmanın sonucudur. Sadece halk arasında değil; bazı akademik çevrelerde bile salt bir hikâye yazarı olarak bilinen Refik Halid Karay ’ın, mütareke dönemi için ne kadar önemli bir siyasi figür olduğu, eserlerinin kaynak olarak tarihî önemi ile fikirlerinin Türk düşünce ikilimi içerisindeki yeri ve önemi bu eserle or- taya çıkarılmaya çalışılmıştır. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Yüce Ruhuna Refik Halid Karay’ın Aziz Ruhuna Büyük Düşünür Kurtuluş Kayalı’ya Büyük Araştırmacı Tuncer Baykara’ya Örnek Tarihçi İsmail Aka’ya Değerli Büyüğüm Ahmet Özgiray’a ve anmayı unuttuğumuz tüm büyüklere … Kısaltmalar A.g.e. : Adı Geçen Eser A.g.d. : Adı Geçen Dergi A.g.g. : Adı Geçen Gazete Bca. : Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Boa. : Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bkkk. : Bakanlar Kurulu Kararlar Kataloğu bk. : Bakınız bşk. : Başkaları bsk. : Baskı c. : Cilt çev. : Çeviren d. : Doğumu ed. : Editör haz. : Hazırlayan Nu. : Numara ö. : Ölümü R. : Rumî s. : Sayfa T.B.M.M. : Türkiye Büyük Millet Meclisi TOE : Tarih-i Osmanî Encümeni TOEM : Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası vd. : Ve Devamı İçindekiler Kısaltmalar ....................................................................................... 6 Önsöz ................................................................................................ 9 I. BÖLÜM Refik Halid Karay’ın Hayatı ve Mesleki Faaliyetleri • Ailesi, Yetiştiği Çevre, Çocukluk Yılları ve Tahsili ...................15 • Edebiyat ve Gazetecilik Hayatına Girişi ile Fecr-i Âtî Topluluğu .................................................................................... 25 • Anadolu’ya Sürgün Edilmesi ve Birinci Sürgün Dönemi .......39 • İstanbul’a Geri Dönüşü ve Yeni Mecmua Dönemi .................53 • Mütareke Dönemi Siyasi ve Matbuat Faaliyetleri ..................59 • Türkiye Dışına Sürgün Edilişi ve İkinci Sürgün Yılları .........101 • Sürgünden Döndükten Sonraki Yaşamı ve Vefatı .................121 II. BÖLÜM Eserleri ve Matbuat Faaliyetleri • Refik Halid Karay’ın Mizacı, Kişiliği ve Edebiyat Hayatına Girişi ...........................................................................................131 • Hikâyelerinin Kronolojik Olarak Değerlendirilmesi ............ 139 • Romanlarının Kronolojik Olarak Değerlendirilmesi ............. 151 • Mizah ve Hiciv Eserlerinin Kronolojik Olarak Değerlendirilmesi ......................................................................181 • Kronik Eserlerinin Kronolojik Olarak Değerlendirilmesi .... 193 • Hatırat Eserlerinin Kronolojik Olarak Değerlendirilmesi ... 199 • Tiyatro Eserlerinin Kronolojik Olarak Değerlendirilmesi....203 • Dergi ve Gazetecilik Yazılarının Değerlendirilmesi ..............207 III. BÖLÜM Eserlerine Yansıyan Tarihî, Siyasi, Edebî ve Sosyal Fikirleri • Türk Fikir Hayatında Refik Halid Karay ................................215 • Karay’ın Tarihî ve Siyasi Fikirleri ...........................................237 • II. Meşrutiyet Devrine Kadar Olan Tarihî Dönemle İlgili Düşünceleri ...............................................................................245 • II. Meşrutiyet, İttihat ve Terakki, Hürriyet ve İtilaf Fırkası Dönemleri ve Siyasi Olaylarına Bakışı ...................................259 • Millî Mücadele ve Cumhuriyet Dönemi Olaylarına Bakışı .....273 • Dünya Tarihine, Türkiye’den Ayrıldıktan Sonra Arap Yarımadasına ve Arap Toplumlarına Bakışı ..........................283 • Sosyal ve Ekonomik Konulardaki Düşünceleri ..................... 291 • Dinler, İnançlar, Gelenekler ve Âdetler Hakkındaki Görüşleri ....................................................................................299 • Dil ve Edebiyat Konularındaki Düşünceleri ..........................303 • Türk Matbuatı Hakkındaki Fikirleri .......................................315 • Coğrafya, Mevsim ve Şehirler Hakkındaki Görüşleri ...........323 Sonuç ............................................................................................ 335 Bibliyografya .................................................................................351 Ekler .............................................................................................363 Dizin ............................................................................................. 373 Önsöz ünümüzde Türk tarihçiliği önemli aşamalar kaydetmek- tedir. Ancak bilimsel metotlar ve sistemli araştırmalar te- G melinde gelişimini sürdürmesi gerekmektedir. Ne var ki bu gelişim sürecinde klasik tarih kaynaklarının yanında yeni bilgi menbalarının da kullanılması giderek önem kazanmaktadır. Ör- neğin aslında çok önemli tarihi kaynaklar olarak kabul edilmesi gereken edebî eserlerden, dünün ve bugünün tarihçilerinin azami ölçüde istifade ettiği söylenemez. İster hayali ister gerçek esaslara dayansın her edebiyat çalışması vücuda geldiği dönemle ilgili bir- çok önemli bilgiyi ihtiva eder. Bir tarih araştırmacısının, tarih disip- linine sadık kalmak koşuluyla edebiyat eserlerinden yararlanması ve üzerinde araştırma yaptığı dönemin önemli edebî yapıtlarını kullanmasının tarihçilik adına bir kazanım olduğu düşünülmeli- dir. Bu sayede tarihçi yeni bilgilere ulaşacağı gibi klasik tarih kay- naklarıyla çözemediği