PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY ROMUALD POLACZEK, LECH OTR¥BEK G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu zachodniego Pomorza — R. DOBRACKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Korzybie (48) (z 1 tab. i 3 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2005 Autorzy: Romuald POLACZEK, Lech OTR¥BEK Nowe Przedsiêbiorstwo Geologiczne s. c. ul. 1 Maja 5/7, 42-200 Czêstochowa Redakcja merytoryczna: Zofia KLIMCZAK Pañstwowy Instytut Geologiczny ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Leszek MARKS ISBN 83-7372-777-9 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2005 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ..........................................7 III. Budowa geologiczna .................................................11 A. Stratygrafia.....................................................12 1. Kreda ......................................................12 a. Kreda górna .................................................12 Kampan ..................................................12 2. Trzeciorzêd ...................................................12 a. Paleogen...................................................12 Eocen....................................................12 Oligocen ..................................................13 b. Neogen ...................................................14 Miocen ...................................................14 3. Czwartorzêd ..................................................14 a. Plejstocen ..................................................15 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................15 Zlodowacenie Nidy ..........................................15 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................16 Zlodowacenie Sanu 2 (Wilgi) .....................................18 Interglacja³ wielki .............................................19 Interglacja³ mazowiecki ........................................19 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................20 Zlodowacenie Odry ..........................................20 Zlodowacenie Warty ..........................................21 3 Interglacja³ eemski .............................................24 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................24 Zlodowacenie Wis³y ..........................................24 Stadia³ górny ............................................24 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................29 c. Holocen ...................................................30 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................31 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................32 IV. Podsumowanie ....................................................38 Literatura ......................................................39 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 Tablica III — Przekrój geologiczny C–D 4 I. WSTÊP Obszar arkusza Korzybie Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 jest ograniczony wspó³rzêdnymi geograficznymi 54°10’–54°20’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej i 16°45’–17°00’ d³ugoœci geograficznej wschodniej. Administracyjnie obszar arkusza nale¿y do województwa zachodniopomorskiego, powiatu s³awieñskiego (gmina S³awno) oraz do województwa pomorskiego, powiatu s³upskiego (gminy: Kobylnica, Kêpice) i bytowskiego (gmina Trzebielino). Na obszarze arkusza Korzybie znajduje siê jedno miasto — Kêpice. W odleg³oœci oko³o 12 km na pó³nocny wschód od pó³nocnej granicy arkusza le¿y S³upsk, najwiêkszy w tym rejonie oœrodek miejski. Arkusz Korzybie zosta³ opracowany na podstawie projektu badañ geologicznych zatwierdzone- go przez Ministra Ochrony Œrodowiska Zasobów Naturalnych i Leœnictwa decyzj¹ nr KOK/37/96. Podstaw¹ opracowania by³o zdjêcie geologiczne w skali 1:25 000 wykonane przez autorów na ca³ym obszarze arkusza o powierzchni 295 km2, w latach 1996–1999. W trakcie prac zdjêciowych wykonano oko³o 580 sond kartuj¹cych do g³êbokoœci 3 m, 140 sond do g³êbokoœci 4 m oraz 20 sond o g³êbokoœci oko³o 10 m. Opisano i sprofilowano równie¿ 20 ods³oniêæ naturalnych i sztucznych. W trakcie prac badawczych wykonano („Geofizyka” Toruñ) cztery otwory badawcze dla SMGP (kartograficzne): Barcino (otw. 19) o g³êbokoœci 123,5 m, Ob³ê¿e (otw. 28) o g³êbokoœci 122,0 m, Bo- rzys³aw (otw. 41) o g³êbokoœci 92,0 m oraz Mzdowiec (otw. 47) o g³êbokoœci 164,0 m. £¹czny metra¿ prac wiertniczych wyniós³ 501,5 m. Wyniki badañ litostratygraficznych wykaza³y, ¿e trzy z otworów kartograficznych przebi³y osady czwartorzêdowe i osi¹gnê³y starsze pod³o¿e, natomiast w otworze kartograficznym Mzdowiec (otw. 47) granica czwartorzêdu i trzeciorzêdu jest niepewna. Wynika to z problemów technicznych powsta³ych w trakcie wiercenia (ucieczka p³uczki na g³êbokoœci 164,0 m i zasypanie otworu do g³êbokoœci oko³o 50 m). Poniewa¿ obserwacje makroskopowe dolnych partii profilu wskazywa³y na starsze pod³o¿e, a metra¿ przewidziany do wykonania w projekcie badañ zosta³ ju¿ znacznie przekroczony, zdecydowano siê na zatrzymanie otworu. Wykonane wczeœniej badania 5 geofizyczne stawia³y granicê trzeciorzêdu i czwartorzêdu na podobnej g³êbokoœci. Równie¿ na szkicu geologicznym odkrytym (tabl. II) otwór ten dobrze wpisuje siê w rzeŸbê pod³o¿a podczwartorzêdowe- go w tym rejonie. W zwi¹zku z powy¿szym granicê trzeciorzêdu i czwartorzêdu stwierdzon¹ w trakcie profilowania otworu przyjêto jako przypuszczaln¹. Próbki pobrane z otworów wiertniczych zosta³y poddane badaniom laboratoryjnym (Czerwon- ka, 1998). W ramach tych badañ wykonano analizy: uziarnienia, minera³ów ciê¿kich i petrograficzn¹ ¿wirów oraz oznaczono stopieñ obtoczenia ziarn kwarcu i zawartoœæ wêglanu wapnia dla utworów czwartorzêdowych, a tak¿e ni¿ejleg³ych i³ów i mu³ków trzeciorzêdowych. Analizy te pozwoli³y na bli¿sz¹ charakterystykê glin zwa³owych, osadów zastoiskowych oraz piaszczysto-¿wirowych czwar- torzêdu. W niewielkim stopniu przybli¿y³y one równie¿ problematykê starszego pod³o¿a. Lokalizacja otworów kartograficznych poprzedzona by³a badaniami geoelektrycznymi. Zosta³y one wykonane („Geoserwis” Warszawa) metod¹ pionowych sondowañ geoelektrycznych w uk³adzie Schlumbergera (Jagodziñska, Kalitiuk, 1997). Wykonano jeden ci¹g sondowañ o d³ugo- œci 23 km (103 SEG) wzd³u¿ linii przekroju geologicznego A–B. Badania geoelektryczne na obszarze arkusza Korzybie przeprowadzono równie¿ w trakcie opra- cowywania Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 ((Jagodziñska, Kalitiuk, 1998). Wyko- nano wówczas trzy ci¹gi sondowañ geoelektrycznych w uk³adzie Schlumbergera o ³¹cznej d³ugoœci oko³o 24 km. Wyniki tych prac zosta³y uwzglêdnione w niniejszym opracowaniu. W celu udokumentowania obszaru badañ zebrano 71 archiwalnych profili otworów wiertniczych obejmuj¹cych otwory studzienne, surowcowe, badawcze i kartograficzne. Ponadto wykorzystano piêæ dokumentacji torfowych wykonanych w granicach obszaru arkusza Korzybie. Œrednio na 1 km2 obsza- rze arkusza przypada 3,1 punktu dokumentacyjnego. Badania nad poznaniem budowy geologicznej omawianego obszaru mo¿na podzieliæ na dwa okresy. Okres pierwszy przypada na koniec ubieg³ego stulecia oraz pocz¹tek XX w., do drugiej wojny œwiatowej. Drugi okres przypada na lata powojenne. Pierwsze prace obejmuj¹ce obszar arkusza pochodz¹ z koñca XIX w. i zawieraj¹ cenny materia³ wiertniczy. Wyniki badañ zosta³y zebrane w opracowaniu pod redakcj¹ Keilhacka i Schneidera (1907). Do 1915 r. ukaza³y siê 24 arkusze mapy w skali 1:25 000 — Geologische Karten von Preussen. Trzy z nich: Schlawe (S³awno), Wussow (Osowo) oraz Pollnow (Polanów) obejmuj¹ zachodni¹ czêœæ arku- sza Korzybie. W 1907 r. ukaza³a siê praca Deeckego omawiaj¹ca g³ównie zagadnienia czwartorzêdu tego obszaru. W póŸniejszych latach powsta³y prace o charakterze regionalnym i syntetycznym: Bulowa (1925, 1930, 1931, 1932), Petersena (1924), Schneidera (1914–1922, 1926) i inne. Drugi okres reprezentuj¹ wy³¹cznie opracowania badaczy polskich. Równolegle z badaniami geomorfologicznymi i dotycz¹cymi geologii czwartorzêdu, prowadzone by³y badania nad formacjami 6 starszymi, g³ównie przez pracowników Instytutu Geologicznego: Dadleza (1957, 1958), Osikê (1959), Po¿aryskiego (1960, 1962, 1969), a tak¿e Noska (1970) oraz wielu innych. W tym okresie ukaza³o siê równie¿ szereg przegl¹dowych opracowañ kartograficznych ujmuj¹cych ró¿ne zagadnienia pod³o¿a czwartorzêdu, m. in. opracowanie Dadleza i Dembowskiej (1963, 1965). Z prac dotycz¹cych badañ czwartorzêdu na uwagê zas³uguj¹ publikacje: Mojskiego (1968), Galona (1952, 1957, 1967, 1968a, b, 1972), Galona i Roszko (1963) oraz Pachuckiego (1961). Naj- wiêcej wiadomoœci o czwartorzêdzie wnosz¹ prace Kopczyñskiej-¯andarskiej (1970a, b). Zagadnie- nie najm³odszych osadów glacjalnych i holoceñskich oraz postglacjalne transgresje Ba³tyku przedstawi³ Rosa (1958, 1963, 1964, 1968), Maksiak i Uniejewska (1972) oraz Makowska (1986). Wykorzystaniem cech litologicznych osadów czwartorzêdowych pó³nocno-zachodniej Polski do rozwa¿añ stratygra- ficznych zajmowa³a siê Konecka-Betley (1987) oraz Mas³owska (1999). Pierwsze mapy geologiczne po 1945 r. ukaza³y