België – Belgique 209 P.B. BRUSSEL X januari – februari 2021 3 / 2964 jaargang 35 P706236 1 Chris Reitz 12 Christophe Van Gerrewey 20 Kuniko Mukoda Lang leve eigendom Een portret van de ondernemer als Op zoek naar handschoenen www.dewitteraaf.be 3 Koen Brams & Dirk Pültau verzamelaar 23 Beatriz Van Houtte Alonso De verzamelingen van Matt Mullican 14 Geertjan de Vugt Negen reflecties over architectuur en redactie & administratie: DWR/TWR vzw 7 Nikolaas Verstraeten & Wouter Davidts De droomtekeningen van Johan duurzaamheid Postbus 1428 – 1000 Brussel 1 t.: 32(0)2 223.14.50 – email [email protected] Bibliofilie en boekwerken van Huizinga vijfendertigste jaargang – ISSN 0774-8523 Jan Vercruysse 17 Miek Zwamborn verschijnt tweemaandelijks – 12.000 ex. afgiftekantoor Brussel X Strooigebied & 27 – 48 toegelaten gesloten verpakking Brussel X 3/187 Hebben en houden (1) Lang leve eigendom Dingen, voorwerpen en objecten zijn in de ideeëngeschiedenis en in de kunst eerst aan de kant geschoven als consumptieproducten die hooguit de economie draaiende houden en onder- tussen ongelijkheid in de hand werken, om daarna, sinds de laatste eeuwwisse- ling, gepromoveerd te worden tot heuse subjecten met vermogens, verlangens en rechten. Dat mensen echter, al op zeer jonge leeftijd, niet alleen andere mensen maar ook dingen nodig hebben om een zinvol leven te leiden, lijkt zo op twee manieren ontkend te zijn – eerst in naam van een kritiek op het kapita- lisme, en daarna in een poging om het tijdperk van de menselijke overheer- sing op aarde te beëindigen. Dit nummer gaat daarom ogen- schijnlijk gepaard met twee stappen terug. De hier verzamelde teksten zijn in meer of mindere mate loftuitingen aan de mogelijkheid om dingen niet alleen te bekijken, te bestuderen en te waarderen, maar ook te bezitten – en dat niet zomaar voor een poosje, maar als het even kan voor altijd, of althans tot de dood eigenaar en object scheidt. De suggestie is natuurlijk dat die mo- gelijkheid de bestaansreden van kunst vormt – kunst bestaat niet zozeer om met andere mensen, als wel met dingen te leren omgaan, en om het leven op die omgang te baseren. In de polemische openingstekst van Chris Reitz wordt vastgesteld dat de jongere generaties, misschien nog meer uit noodzaak dan overtuiging, meer waarde hechten aan ervaringen en ontmoetingen dan aan spullen en bezit. Eén resultaat van dat ver- ondersteld kritische uitgangspunt, dat zich afkeert van het object, is dat musea evenementen belangrijker zijn gaan vinden dan het presenteren en aanvullen van de eigen collectie. Dat ‘acquisitie’ mede aan de basis CHRIS REITZ grote recessie van de late jaren 2000 troffen reeds in gang werd gezet aan het eind van van een oeuvre kan liggen, blijkt uit het gesprek dat Koen Brams en Dirk een consumptiecultuur aan die zowel alom- de jaren negentig – een versnelling die niet Pültau hadden met Matt Mullican tegenwoordig als onbereikbaar was. Het zomaar is afgestemd op onze anti-acquisitio- over diens verzamelingen, net als uit De generatie die volwassen werd in een tijd was moeilijk om je voor te stellen een huis te nele gewoontes, maar ze versterkt. We heb- de analyse die Nikolaas Verstraeten en van recessie – je zou ons millennials kunnen vullen met spullen terwijl je probeerde om ben zonder terughoudendheid de ‘informa- Wouter Davidts maakten van de biblio- noemen – is er vaak trots op niet toe te geven verpletterende studieleningen af te betalen. tie-economie’ omarmd, zoals sommige theek – en de ‘boekwerken’ – van Jan aan de vraag om te blijven kopen, zo typisch Wie kon er zich trouwens nog een huis ver- critici het omschrijven. Vandaag produ- Vercruysse. Christophe Van Gerrewey voor het laattwintigste-eeuwse kapitalisme. gaat de beweegredenen na van opeen- oorloven? Het besluit niet meer te kopen ceert de informatiearbeider data terwijl de volgende generaties privéverzamelaars, Spullen hebben is vandaag gewoon niet was op die manier zowel een afwijzing van, kapitalistische klasse waarde aan die infor- en suggereert, onder meer aan Marc cool. In de Engelstalige populaire verbeel- als een berusting in het feit dat dergelijke matie onttrekt, waarbij de arbeider wordt Coucke, dat het hebben van kunst al- ding komt dat verzet tegen acquisitie tot uit- gewoontes voor vele consumenten onrealis- gecompenseerd met diensten die de kapita- tijd bepaalde verantwoordelijkheden drukking in televisieprogramma’s zoals tisch bleken in tijden van economische cri- list minder kosten dan wat de data van de met zich meebrengt. Tidying Up with Marie Kondo (2019), een sis. Zoals zovele keren daarvoor wist het arbeider waard zijn. McKenzie Wark stelt Drie teksten exploreren het menselij- Netflix-serie over een professionele opruim- kapitalisme de gladde tentakels zo ver uit te ke verlangen naar voorwerpen – dingen het duidelijk: ‘Je maakt informatie, maar die blijven, dingen die zoekraken, din- coach, en (in contrast daarmee) de langlo- strekken om te kunnen voldoen aan de zoals een soort info-proletariër bezit je de gen waar we de allerhoogste eisen aan pende reeks Hoarders die sinds 2009 door omstandigheden van de crisis die het zelf informatie die je produceert noch de midde- kunnen stellen, en dingen waarvan we A&E wordt gemaakt, over de beklagens- veroorzaakte, om ze vervolgens te omar- len om de waarde ervan te realiseren.’1 hopen dat ze veel, zo niet alles, zullen waardige levens van voornamelijk babyboo- men. Freelancers en zzp’ers die leven van Nog erger: de productie- en distributie- veranderen. Geertjan de Vugt schrijft mers die in hun huizen gevangen zitten tus- opdracht naar opdracht en nauwelijks middelen voor deze nieuwe manier van over de tekeningen die Huizinga maak- sen bergen opgehoopte objecten. ‘De dingen bemeubelde flatjes huren, bleken de ideale kapitaalopbouw zijn precies wat we niet te van zijn dromen. Miek Zwamborn reconstrueert de zoektocht naar een die je bezit gaan uiteindelijk jou bezitten,’ zo subjecten voor wat we ooit neoliberalisme meer bezitten. Het gaat natuurlijk om onze verloren moldaviet. Van de Japanse waarschuwde Tyler Durden ons in Fight zijn gaan noemen, een vorm van het laat- computer, maar om het even wat dat ver- auteur Kuniko Mukoda (1929-1981) is Club van David Fincher uit 1999. Waarom twintigste-eeuwse kapitalisme die flexibili- bonden is met om het even welk netwerk, het verhaal ‘Op zoek naar handschoe- heb je niet geluisterd, boomer? teit, creativiteit en ondernemingszin vereist. kan informatie produceren en verdelen: een nen’ vertaald, haar Nederlandstalig De Euro-Atlantische economie wordt nog Het is zoveel makkelijker om van job en stad ritje met Uber, online televisieprogramma’s, debuut. Beatriz Van Houtte Alonso sluit steeds aangedreven door consumptie, maar te veranderen om aan de grillige noden van apps voor het bezorgen van boodschappen af met reflecties over architectuur en duurzaamheid: ook gebouwen zijn ob- het onderwerp van ons verlangen tot con- de markt te voldoen als je je niet bezwaard en maaltijden, fiets- en motorfietsdelen, en jecten waar we veel van verwachten, of sumeren is verschoven van dingen naar weet door een hoop spullen. zelfs digitale thermometers.2 die we omgekeerd heel wat verwijten, ervaringen, al dan niet verstoffelijkt. De Het kapitalisme van vandaag is echter Het maken en bekijken van kunst hebben al dan niet terecht. motivatie is, denk ik, zowel een zaak van niet het kapitalisme van gisteren (en dat is een gelijkaardig traject doorlopen na de In 1903 schreef Rainer Maria Rilke ethiek als van conditionering. De klimaat- het nooit). Sinds het einde van het eerste recessie. Al tijdens de relatief beperkte eco- in een brief aan Ellen Key over zijn crisis vereist radicale veranderingen in de decennium van deze eeuw zijn instituties nomische crisis in de Verenigde Staten en kinderjaren: ‘toen iedereen altijd zo gemeen tegen me was, toen ik me zo manier waarop mensen zich organiseren tektonisch verschoven om onze toenemen- het Verenigd Koninkrijk in de jaren negen- oneindig verlaten voelde, zo totaal ver- en, in het bijzonder, consumeren. Een gene- de afwijzing van eigendom te blijven exploi- tig begon een precaire klasse van culturele loren in een vreemde wereld, en er zelfs ratie die het accumuleren van objecten teren. Ga maar na: bezit je een computer of ondernemers nieuwe aspecten te explore- momenten waren waarop ik wenste afwijst, weigert op die manier de kleinbur- gebruik je een computer die eigendom is ren van kunst die zich polemisch afkeert er niet meer te zijn. Maar dan, terwijl gerlijke hamstergewoontes van bijvoor- van je bedrijf, je gevangenis of school? Bezit van objecten. Afwisselend omschreven in mensen vreemd voor me bleven, werd beeld naoorlogse Amerikaanse boomers of je de films die je bekijkt en de muziek waar je termen als ‘relationeel’, ‘sociaal’, ‘participa- ik aangetrokken tot dingen, en die dingen ademden vreugde over me uit, van de Wirtschaftswundergeneration in West- naar luistert, of stream je ze online? Bezit je torisch’ en ‘sociale prakijken’, alsook door een levensvreugde die altijd even stil Duitsland, en omarmt dus ook niet langer een auto of doe je aan autodelen? Bezit je de de op dat moment reeds gecanoniseerde als sterk is gebleven en waarin er nooit de economische en industriële mores die fysieke krant die je leest of heb je een digi- term ‘performance’, viel dergelijk werk aan- enige aarzeling of twijfel school.’ Nu onze collectieve klimaatnoodtoestand heb- taal abonnement? De lijst gaat verder. Mijn vankelijk moeilijk te rijmen met traditionele contacten met andere mensen nog een ben verzekerd. stelling is niet dat bedrijven manieren heb- museumruimtes, en kwam het pas echt tot tijdje gevaarlijk blijven, zou het gek zijn Er is echter nog een component in het ben gevonden om te profiteren van onze bloei in de groeiende netwerken van biën- om de dingen niet nog meer dan anders 3 om vreugde te verzoeken. afwijzen door deze generatie van bezit, waar anti-eigendomsentimenten (dat is zo, maar nales in de jaren negentig en de jaren nul.