P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SĘPÓLNO KRAJE ŃSKIE (240) Warszawa 2007 Autorzy: JERZY KRÓL*, KATARZYNA SIERADZKA*, ANNA BLI ŹNIUK**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**, STANISŁAW WOŁKOWICZ** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny: JACEK KO ŹMA** we współpracy z KRZYSZTOFEM SEIFERTEM** i MARKIEM CZERSKIM** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka .............................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka ................ 4 III. Budowa geologiczna – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka .................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – Jerzy Król ................................................................................................... 9 V. Górnictwo – Jerzy Król ....................................................................................................... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Jerzy Król ........................................... 12 VII. Warunki wodne – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka ........................................................ 13 1. Wody powierzchniowe............................................................................................ .13 2. Wody podziemne..................................................................................................... .14 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 17 1. Gleby – Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko ................................................................... .17 2. Osady – Izabela Bojakowska ................................................................................... .20 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Stanisław Wołkowicz ........................................... .22 IX. Składowanie odpadów – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka ............................................... 24 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka ................................... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka .................................. 32 XII. Zabytki kultury – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka ......................................................... 38 XI. Podsumowanie – Jerzy Król, Katarzyna Sieradzka ........................................................... 40 XII. Literatura........................................................................................................................... 41 I. Wst ęp Arkusz S ępólno Kraje ńskie Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) wykonano w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA. Opracowanie to powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MG śP w skali 1:50 000 (Instrukcja..., 2005). Wykorzystano przy tym materiały archiwalne arkusza S ępólno Kraje ńskie Mapy geologicz- no-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 2002 roku w Oddziale Geologii Mo- rza Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Gda ńsku (Karger i inni, 2002). Mapa geo środowiskowa zawiera pi ęć warstw informacyjnych, w których zgrupowano nast ępuj ące dane: kopaliny i górnictwo, wody powierzchniowe i podziemne, geochemia śro- dowiska, składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy oraz Delegaturze Urz ędu Marszałkowskiego w Bydgoszczy. Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w starostwach powiatowych i urz ędach gmin. Korzy- stano równie Ŝ z materiałów znajduj ących si ę w Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Toruniu, Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz w wojewódzkim Oddziale Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Bydgoszczy. Informacje te zostały zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó Ŝ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z Map ą geo środowiskow ą Polski w skali 1:50 000. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie arkusza S ępólno Kraje ńskie wyznaczaj ą współrz ędne: 17 °30 ′-17 °45 ′ długo ści geograficznej wschodniej i 53 °20 ′-53 °30 ′ szeroko ści geograficznej północnej. Obszar arkusza znajduje si ę w granicach województwa kujawsko-pomorskiego i obejmuje powiaty s ępole ński, tucholski i bydgoski. W granicach powiatu s ępole ńskiego, zajmuj ącego wi ększ ą cz ęść omawianego obszaru, le Ŝy miasto S ępólno Kraje ńskie, wschodni fragment miasta Wi ęcbork oraz cz ęś ci gmin: Kamie ń Kraje ński, S ępólno Kraje ńskie, Wi ęc- bork i So śno. Na północno-wschodnim kra ńcu arkusza znajduje si ę powiat tucholski (gminy Gostycyn i K ęsowo), natomiast południowo-wschodni fragment obszaru zajmuje powiat byd- goski (gmina Koronowo). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) cały teren arkusza S ę- pólno Kraje ńskie znajduje si ę w mezoregionie Pojezierze Kraje ńskie, nale Ŝą cym do makroregio- nu Pojezierze Południowopomorskie, w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (fig. 1). Pod wzgl ędem morfologicznym powierzchnia arkusza jest bardzo urozmaicona. Cały obszar jest silnie urze źbiony, odznacza si ę bogactwem i ró Ŝnorodno ści ą form polodowco- wych. W śród nich dominuj ą wały moren czołowych, np. moreny wi ęcborskie, które osi ągaj ą wysoko ść powy Ŝej 160 m n. p. m. Ponadto wyst ępuj ą tutaj charakterystyczne formy rze źby ozy, powstałe w podlodowcowych tunelach (w rejonie Szynwałd-Przepałkowo). Pojawiaj ą si ę tak Ŝe formy kemowe (głównie w rejonie jeziora S ępole ńskiego i Śmiłowa) oraz drumliny, które tworz ą niezbyt szerokie wały o nierównej linii grzbietowej lub krótkie owalne pagórki. Generalnie, powierzchnia terenu obni Ŝa si ę w kierunku osi doliny rzeki S ępolnej schodz ąc poni Ŝej 100 m n. p. m. Omawiany teren jest regionem typowo rolniczym. Jego przewa Ŝaj ącą cz ęść stanowi ą gleby chronione klas I-IVa oraz kompleksy ł ąk na glebach pochodzenia organicznego. Lasy zajmuj ą około 20% powierzchni arkusza. Główne kompleksy leśne le Ŝą pomi ędzy miejsco- wo ściami: Świdwie i Szynwałd, So śno i W ąwelno oraz na południe od Przepałkowa. Du Ŝy kompleks le śny zlokalizowany jest równie Ŝ wzdłu Ŝ rzeki S ępolna (S ępolenka). Teren obj ęty granicami arkusza poło Ŝony jest w południowopomorskiej dzielnicy kli- matycznej. Średnia temperatura roczna waha si ę w granicach 7,0-7,5 °C; najcieplejszym mie- si ącem jest lipiec z temperatur ą 13,5 - 14,0 °C, najchłodniejszym - styczeń (-0,5 °C - 1,0 °C). Suma opadów rocznych wynosi od 550 do 600 mm (zim ą 200–250 mm, latem 350-400 mm) a pokrywa śnie Ŝna zalega 60–70 dni. Okres wegetacyjny trwa około 200 dni. Przewa Ŝaj ą wia- try z kierunku zachodniego (Wo ś, 1999). 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza S ępólno Kraje ńskie na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionu, 2 − granica mezoregionu; 3 − wi ększe jeziora; Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski. Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie. Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie. Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.69 – Pojezierze Kraje ńskie, 314.71 – Bory Tucholskie, 314.72 – Dolina Brdy, 314.73 – Wysoczyzna Świecka. Makroregion: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka. Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska. Zakłady zlokalizowane na omawianym obszarze s ą w wi ększo ści zwi ązane z produkcj ą roln ą i le śną (gorzelnie, zakłady przemysłu mi ęsnego, piekarnie, fermy zwierz ąt, gospodar- stwa uprawy ro ślin i hodowli zwierz ąt, tartaki, zakłady meblarskie, stolarnie), a wielko ść za- trudnienia poza rolnictwem jest stosunkowo niewielka. Drug ą rozwijan ą dziedzin ą jest tury- styka. Główn ą atrakcj ą jest Kraje ński Park Krajobrazowy oraz bogate walory środowiska przyrodniczego i zasoby dóbr kultury. Najwi ększym o środkiem administracyjnym i usługowym omawianego obszaru jest S ę- pólno Kraje ńskie, siedziba starostwa, licz ące około 8 tys. mieszka ńców. Miasto stanowi o śro- dek usługowy dla rolnictwa i ruchu turystycznego. Dominuje tu przemysł drzewny i meblar- ski, wyst ępuj ą równie Ŝ bran Ŝe: metalowa, przetwórstwa mlecznego, odzie Ŝowa oraz usługi 5 usługi telekomunikacyjne. Drugim co do wielko ści miastem jest Wi ęcbork, który liczy sobie około 5,4 tys. mieszka