PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz DĄBROWA BIAŁOSTOCKA (225) Warszawa 2012 Autorzy plansza A: Andrzej Stoiński *, Dariusz Wieczorek * Autorzy plansza B: Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Jerzy Król***, Małgorzata Marczak*** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska** Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** * GEOCONSULT Sp. z o.o., ul. Mielczarskiego 139/143, 25-611 Kielce ** Państwowy Instytut Geologiczny–Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** PROXIMA SA, ul. Kwidzyńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2012 1 Spis treści I. Wstę p (A. Stoiński, D. Wieczorek) ..................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Stoiński, D. Wieczorek) ....................... 4 III. Budowa geologiczna (A. Stoiński, D. Wieczorek) ........................................................... 7 IV. ZłoŜa kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek)..................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek)..................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek)............... 16 VII. Warunki wodne (A. Stoiński, D. Wieczorek)................................................................ 19 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 19 2. Wody podziemne...................................................................................................... 20 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................... 22 1. Gleby (P. Kwecko)................................................................................................... 22 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .......................................... 25 IX. Składowanie odpadów (M. Marczak, J. Król) .............................................................. 25 X. Warunki podłoŜa budowlanego (A. Stoiński, D. Wieczorek).......................................... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Stoiński, D. Wieczorek) ......................................... 35 XII. Zabytki kultury (A. Stoiński, D. Wieczorek) ................................................................ 40 XIII. Podsumowanie (A. Stoiński, D. Wieczorek, M. Marczak, J. Król) ............................. 43 XIV. Literatura .................................................................................................................... 44 I. Wstęp Arkusz Dąbrowa Białostocka (225) Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) został wykonany w firmie GEOCONSULT Sp. z o.o. z Kielc (plansza A), Państwo- wym Instytucie Geologicznym z Warszawy (plansza B – warstwa geochemia środowiska), oraz w przedsiębiorstwie PROXIMA SA z Wrocławia (plansza B – warstwa składowanie odpadów). Arkusz wykonano zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Przy jego opracowywaniu wykorzystano mate- riały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Dąbrowa Białostocka Mapy geolo- giczno-gospodarczej Polski (MGGP), w skali 1:50 000 (Jędrzejewska i in., 2006). Mapa geośrodowiskowa Polski w skali 1:50 000 jest kartograficznym odwzorowaniem informacji dotyczących występowania kopalin i gospodarczego ich wykorzystania, na tle wy- branych elementów: hydrogeologii, geologii inŜynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa się ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowane treści Mapy geologiczno-gospodarczej Polski uzupełnione o system NATURA 2000, a plansza B nowe treści dotyczące zagroŜeń powierzchni ziemi w tym geochemii środowiska i składowa- nia odpadów. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoŜa są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są uŜyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią duŜą 3 pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały do wykonania mapy zebrano w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podlaskiego w Białymstoku, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku, starostwie powiatowym w Sokółce, w urzędach gmin: Dąbrowa Białostocka, Sidra, Nowy Dwór, Suchowola i Janów, Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Instytucie Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz u uŜytkowników złóŜ. Zebrane in- formacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrześniu 2011 roku. Informacje dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złoŜach i wystąpieniach kopalin. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Dąbrowa Białostocka połoŜony jest między 53º30’ a 53º40’ szerokości geograficznej północnej oraz między 23º15’ a 23º30’ długości geograficznej wschodniej. Administracyjnie obszar ten połoŜony jest w obrębie województwa podlaskiego, w całości w powiecie sokólskim. Większość obszaru arkusza połoŜona jest na obszarze dwóch jedno- stek administracyjnych – miasta i gminy Dąbrowa Białostocka, oraz gminy Sidra. Mniejsze fragmenty powierzchni arkusza połoŜone są takŜe w obrębie gmin Nowy Dwór, Janów i Suchowola. Pod względem fizyczno-geograficznym w podziale wg Kondrackiego (2002) teren omawianego arkusza połoŜony jest w prowincji NiŜu Wschodniobałtycko-Białoruskiego, w całości w obrębie mezoregionu Wzgórz Sokólskich, naleŜącego do makroregionu Niziny Północnopodlaskiej (fig.1). Wzgórza Sokólskie stanowią część wysoczyzn polodowcowych z okresu zlodowaceń środkowopolskich i charakteryzują się występowaniem wysokich wałów morenowych, ke- mowych i niekiedy ozowych. Wzgórza morenowe wznoszą się około 20–50 m ponad otacza- jące równiny. Rzeźba terenu Wzgórz Sokólskich ma charakter pojezierza polodowcowego, jednakŜe bez jezior występujących w obniŜeniach (na miejscu których występują obecnie podmokłości i torfowiska). Szczególnie rozległe powierzchnie torfowisk występują w cen- tralnej części obszaru arkusza między Sidrą a Szostakami. Obszary najwyŜej wzniesione znajdują się w południowo-zachodniej części obszaru ar- kusza. Są to tzw. Karpackie Góry, z których najwyŜsze osiągają wysokość 229,2 m n.p.m. i 225,6 m n.p.m., będące częścią wyraźnego wału o wysokości przekraczającej 200 m n.p.m., przebiegającego południkowo od rejonu Sławna i Suchodoliny na północy aŜ do południowej 4 granicy arkusza w rejonie Budna i Nowinki. Formy te są najwyŜszymi wzgórzami w obszarze od Białegostoku do Suwałk. Najmniejsze wysokości bezwzględne (około 120 m n.p.m.) występują w dolinie rzeki Sidra północno-wschodniej części obszaru arkusza. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Dąbrowa Białostocka na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrac- kiego (2002) 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – granica państwa Prowincja: NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski (84) Podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie (842) Mezoregion makroregionu Pojezierza Litewskie (842.7): 842.74 – Równina Augustowska Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie (843) Mezoregiony makroregionu Nizina Północnopodlaska (843.3): 843.32 – Kotlina Biebrzańska, 843.33 – Wysoczyzna Białostocka, 843.34 – Wzgórza Sokólskie Obszar arkusza naleŜy do podlaskiego regionu klimatycznego. Tutejszy klimat nosi wy- raźne cechy kontynentalne z mroźnymi zimami i ciepłymi latami – roczna amplituda średnich temperatur miesięcznych dochodzi do 22,5°C. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6-6,5°C, średnia temperatura powietrza półrocza zimowego waha się od -1,0 do -0,5°C, pół- rocza letniego od 13,5 do 14°C. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperatu- 5 rą -4,7°C, natomiast najcieplejszy jest lipiec ze średnią temperaturą około 17,8°C. Pokrywa śnieŜna utrzymuje się przez około 90–100 dni, średnia grubość pokrywy śnieŜnej jest naj- większa w lutym i przekracza 30 cm. Średnie roczne sumy opadów wynoszą 550–580 mm, przy czym najwyŜsze opady przypadają na miesiące letnie – średnie sumy opadów półrocza letniego wynoszą od 350 do 400 mm.