PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz NOWE BRZESKO (975) Warszawa 2004 Autorzy: Jacek Bajorek*, Andrzej Bogacz*, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Ewa Poręba*, Andrzej Romanek**, Wojciech Woliński*, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk** Redaktor tekstu: Iwona Walentek** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. w Krakowie, Al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I Wstęp .................................................................................................................................. 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Bogacz) ................................................. 4 III Budowa geologiczna (E. Poręba)....................................................................................... 6 IV Złoża kopalin (E. Poręba) ................................................................................................ 11 1. Ropa naftowa i gaz ziemny......................................................................................... 11 2. Kruszywa naturalne .................................................................................................... 14 3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej .......................................................................... 17 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Poręba) ............................................................... 18 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (E. Poręba)........................................... 20 VII Warunki wodne (A. Bogacz)............................................................................................. 24 1. Wody powierzchniowe ............................................................................................... 24 2. Wody podziemne ........................................................................................................ 25 VIII Geochemia środowiska..................................................................................................... 27 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna)........................................................................................ 27 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)............................ 30 IX Składowanie odpadów (A. Romanek)............................................................................... 32 X Warunki podłoża budowlanego (A. Bogacz) .................................................................... 36 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Bogacz, W. Woliński)................................................ 38 XII Zabytki kultury (A. Bogacz) ............................................................................................. 43 XIII Podsumowanie (J. Bajorek, A. Bogacz)............................................................................ 45 XIV Literatura........................................................................................................................... 46 I Wstęp Arkusz Nowe Brzesko Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Przedsiębiorstwie Geologicznym S. A. w Krakowie w 2003 roku. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Nowe Brzesko Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 1997 w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie (Bogacz, 1997a). Niniej- sze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instruk- cja..., 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania mapy wykorzystano mapy glebowo-rolnicze i dane uzyskane w Mało- polskim Urzędzie Wojewódzkim, Starostwach Powiatowych w Proszowicach, Krakowie, Wieliczce i Bochni oraz w urzędach gmin. Informacje archiwalne zweryfikowano na podsta- wie wizji lokalnej. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych do komputerowej bazy danych o złożach. II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Nowe Brzesko ograniczony jest współrzędnymi: 20o15’–20o30’ długo- ści geograficznej wschodniej oraz 50o00’-50o10’ szerokości geograficznej północnej. Admini- stracyjnie należy do województwa małopolskiego, powiatów: Proszowice (gminy: Koniusza, Proszowice, Nowe Brzesko i Koszyce), Kraków (gmina Wawrzeńczyce), Wieliczka (gminy: Niepołomice i Kłaj) i Bochnia (gminy: Drwinia, Bochnia, Rzezawa oraz miasto Bochnia). Pod względem geograficznym (Kondracki, 2000) rejon ten usytuowany jest w północ- no-zachodniej części Kotliny Sandomierskiej należącej do podprowincji Północne Podkarpa- cie i w południowej części Niecki Nidziańskiej należącej do podprowincji Wyżyna Małopol- ska (fig. 1). Granica między tymi jednostkami przebiega północnym skrajem doliny Wisły. Na obszarze arkusza w części należącej do makroregionu Kotliny Sandomierskiej występują mezoregiony: Nizina Nadwiślańska i Podgórze Bocheńskie, północno-zachodnia część wcho- dząca w skład Niecki Nidziańskiej należy do Płaskowyżu Proszowickiego. 4 Fig. 1 Położenie arkusza Nowe Brzesko na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica prowincji, 2– granica podprowincji, 3 – granica makroregionu, 4 – granica mezoregionu Prowincja Wyżyny Polskie Podprowincja Wyżyna Małopolska Mezoregiony Niecki Nidziańskiej: 342.22 – Wyżyna Miechowska, 342.23 – Płaskowyż Proszowicki, 342.24 – Garb Wodzisławski, 342.25 – Dolina Nidy Prowincja Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Podprowincja Północne Podkarpacie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.41 – Nizina Nadwiślańska, 512.42 – Podgórze Bocheńskie Podprowincja Zewnętrzne Karpaty Zachodnie Mezoregiony Pogórza Zachodniobeskidzkiego: 513.33 – Pogórze Wielickie, 513.34 – Pogórze Wiśnickie Mezoregiony Pogórza Środkowobeskidzkiego: 513.61 – Pogórze Rożnowskie Płaskowyż Proszowicki zbudowany jest z szerokich, zaokrąglonych garbów o wysoko- ści 220-260 m n.p.m., porozcinanych licznymi dolinkami, parowami i wąwozami lessowymi. Budują go utwory miocenu przykryte lessem. Płaskowyż opada ku dolinie Wisły około 80 metrowej wysokości progiem morfologicznym. Nizina Nadwiślańska obejmuje dolinę Wi- sły, która w tej części obszaru obfituje w starorzecza, mokradła i torfowiska. Deniwelacje w jej obrębie są niewielkie i wynoszą 180-190 m n.p.m. Dolina Wisły łagodnie przechodzi w taras nadzalewowy Raby zwany „stożkiem Raby”, należący do Podgórza Bocheńskiego, 5 z wysokościami kształtującymi się w zakresie 190- 210 m n.p.m. Na rzeźbę opisywanego terenu miała wpływ akumulacja rzeczna i lodowcowa, denudacja, erozja rzeczna w zmienia- jącym się klimacie oraz akumulacja eoliczna. Rzeźba podczwartorzędowa odznacza się tutaj większymi deniwelacjami niż współczesna (Kondracki, 1978). W podziale geobotanicznym (Szafer, Zarzycki, 1972) teren objęty arkuszem Nowe Brzesko należy do dwóch pododdziałów. Linią graniczną między nimi jest Wisła. Północna część arkusza należy do krainy Miechowsko-Sandomierskiej; okręgu Miechowsko-Pińczow- skiego. Pozostały obszar zaliczany jest do Kotliny Sandomierskiej, okręgu Puszczy Niepoło- mickiej. Klimatycznie obszar ten należy do dzielnicy tarnowskiej (Kondracki, 1978) i zaliczany jest do najcieplejszych w Polsce. Głównym zajęciem mieszkańców tego obszaru jest szeroko pojęta produkcja rolnicza. Oparta jest ona na wysokiej jakości glebach (kl. II, III), dużej ilości użytków zielonych w dolinie Wisły i bezpośredniej bliskości dużego rynku zbytu - aglomeracji Krakowa. W północnej części arkusza rozwinięta jest na szeroką skalę uprawa warzyw, na pozostałym obszarze dominuje hodowla, stanowiąca bazę przetwórstwa dla mleczarstwa i przemysłu mię- snego. Z powodu bliskiego sąsiedztwa Huty im. Sendzimira część ludności podejmuje pracę w przemyśle, stanowiąc grupę dwuzawodowców. Południową część arkusza stanowi obszar Puszczy Niepołomickiej - terenu będącego w ograniczonym zakresie (ze względu na ochronę przyrody) przedmiotem gospodarki leśnej oraz w coraz większym stopniu rekreacji i wypoczynku. Przemysł rozwinięty jest w niewielkim stopniu i reprezentowany jest przez kompleks paliwowo - energetyczny (eksploatacja ropy naftowej i gazu ziemnego ze złoża „Grobla”), liczne zakłady eksploatacji kruszyw i surowców ceramiki budowlanej oraz drobny przemysł spożywczy, przetwórczy i usługowy. Sieć komunikacyjna zdeterminowana jest warunkami przyrodniczymi: główna trasa samochodowa biegnie wzdłuż północnego krańca doliny Wisły z Krakowa do Sandomierza, magistrala kolejowa Kraków-Przemyśl przebiega przy południowej granicy Puszczy Niepo- łomickiej. III Budowa geologiczna. Budowę geologiczną terenu arkusza Nowe Brzesko opracowano na podstawie Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Nowe Brzesko z objaśnieniami (Płonczyński, 1990, 1993). 6 Obszar arkusza Nowe Brzesko położony jest w Zapadlisku Przedkarpackim powstałym na mezozoicznych utworach niecki miechowskiej, której podłoże tworzą utwory prekambru i paleozoiku. Utwory jury i kredy przykryte