Anna Bartnik Różnorodność czy jedność: problem równości praw językowych w Stanach Zjednoczonych W jednym z odcinków popularnego teleturnieju telewizyjnego „Milionerzy” padło pytanie: W którym państwie język angiel- ski nie jest językiem urzędowym? Wśród czterech możliwych odpowiedzi, z których tylko jedna była prawidłowa, uwzględ- niono takie państwa, jak: Wielka Brytania, Australia, Kanada i USA. Zarówno zawodnik, jak i większość uczestników pro- gramu siedzących na widowni od razu wyeliminowali USA, uznając taką odpowiedź za nieprawidłową. W powszechnym odczuciu oczywisty wydawał się fakt, że język angielski jest językiem urzędowym w Stanach Zjednoczonych. Tymczasem rzeczywisty stan rzeczy przedstawia się nieco odmiennie. Na poziomie regulacji federalnych, a zatem obejmujących cały kraj bez wyjątku, angielski nie jest ustanowiony językiem ofi- cjalnym1. Język ten jest w powszechnym użyciu administracji, 1 B.W. Zall, S.C. McCloe, Legal Background and History of the English Language Movement [w:] K.L. Adams, D.T. Brink, Perspectives on Official English. The Cam- paign for English as the Official Language of the USA. Mouto de Gruyter, New York 1990, s. 261. 12 Anna Bartnik ale „ulica” jest już bardziej różnorodna lingwistycznie. Zagad- nienie różnorodności językowej społeczeństwa amerykańskie- go znacznie bliższe niż władzom federalnym jest administracji stanowej. Władze szczebla stanowego i lokalnego są bezpo- średnio zaangażowane w sprawy „zwykłych” obywateli, wśród których spora liczba ma problemy z językiem angielskim. Stąd też zapewne wynika znacznie większa aktywność stanów w zakresie regulacji związanych ze sferą językową. Zważywszy na rodowód państwa amerykańskiego i to, że społeczeństwo amerykańskie jest zbiorowością przedstawi- cieli wielu narodów świata, z których każdy ma swój własny język, nie dziwi, że są w USA miejsca, gdzie język angielski wy- pierają inne języki. Od początku swojego istnienia Stany Zjed- noczone nie uznały za konieczne, by język angielski uchwalić językiem urzędowym państwa2. Napływ coraz większej rzeszy nieanglojęzycznych imigrantów wzmocnił oddolne ruchy opo- wiadające się za potrzebą rozwiązania tej kwestii. Już w chwili obecnej język hiszpański jest drugim co do popularności ję- zykiem używanym przez społeczeństwo amerykańskie. Coraz częściej też szybko rosnącą liczebnie populację imigrantów latynoskich postrzega się również w kategoriach „zagrożenia lingwistycznego”. Wszystko to sprawia, że kwestia równości praw językowych w Stanach Zjednoczonych jest stale obecna w debatach politycznych3. Dotyczy to nie tylko problemu samej urzędowości lub nie języka angielskiego, lecz również edukacji dwujęzycznej (bilingual education). Z odpowiedzią na pytanie, w jakim kierunku powinna podążać Ameryka w sferze języ- kowej, musiał się zmierzyć również obecny prezydent w cza- sie kampanii poprzedzającej wybory w 2008 roku. W jednym z przemówień Barack Obama stwierdził, że „zamiast martwić się, jak nauczyć imigrantów angielskiego, Amerykanie powin- 2 S.B. Heath, Why no Official Tongue? [w:] J. Crawford, Language Loyalties: a Sourcebook on the Official English Controversy, University of Chicago Press, Chi- cago 1992, s. 20. 3 A. Geller, English Language Debate Renews Questions, CBS News, 20.05.2006, http://www.cbsnews.com/stories/2006/05/20/ap/national/mainD8HNNEK80.shtml (28.03.2009). Różnorodność czy jedność: problem równości praw językowych... 13 ni upewnić się, czy ich dzieci potrafią mówić po hiszpańsku”4. Odzew społeczny był natychmiastowy. Rozgorzały dyskusje nad potrzebą i zakresem edukacji dwujęzycznej w USA. Wyniki ankiety przeprowadzonej przez Rasmussen Reports, instytucję zajmującą się badaniami opinii publicznej, wykazały, że zdecy- dowana większość badanych jest odmiennego zdania od Ba- racka Obamy. 83% respondentów przyznaje, że ważniejsze jest zachęcanie imigrantów do posługiwania się angielskim jako pierwszym językiem, a tylko 13% jest zwolennikami uczenia się języków obcych przez Amerykanów5. Kolejne badania, tym razem przeprowadzone przez Harvard University Institute of Politics, wykazały, że 72% młodych Amerykanów w przedziale wiekowym 18–24 lata opowiada się za uczynieniem języka an- gielskiego językiem urzędowym Stanów Zjednoczonych6. Z problemem ustalenia hierarchii i zakresu dopuszczalności używania innych języków na terytorium USA władze państwa mierzyły się niemal od samego początku istnienia państwa. Nie wspominając już o językach rdzennej ludności USA, trzeba rów- nież pamiętać o wydarzeniach z historii Stanów Zjednoczonych, które również wpisały się całokształt współczesnych zapatrywań na kwestie językowe w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze wy- zwania stanęły w tej materii przed władzami amerykańskimi już w okresie kształtowania się granic państwa. Zakup Luizjany7 był pierwszym symptomem tego, co w późniejszym czasie stało się normą w rzeczywistości amerykańskiej. Wraz z tym wydarze- 4 Billingual Battle, Fox News, 10.07.2008, http://www.foxnews.com/ video-search/m/20380018/bilingual_battle.htm#col=en-vid-pod_foxnews- ep&q=english (22.03.2009). 5 Voters rejent Obama’s call for bilingualism, Rasmussen Reports, 09.07.2008, http://www.rasmussenreports.com/public_content/politics/election_20082/2008_ presidential_election/voters_reject_obama_s_call_for_bilingualism (22.03.2009). 6 Governor’s Signature Makes English the Official Language of Kansas, Busi- ness Wire, 11.05.2007, http://findarticles.com/p/articles/mi_m0EIN/is_2007_May_11/ ai_n19095444 (22.03.2009). 7 Louisiana Purchase, The Library of Congress, http://memory.loc.gov/am- mem/amlaw/louisianapurchase.html (10.03.2009); Louisiana Purchase; 1803 and Associated Documents, The Avalon Project, Documents in Law, History and Diplomacy,http://avalon.law.yale.edu/subject_menus/fr1803m.asp. 14 Anna Bartnik niem zbiór społeczeństwa amerykańskiego zasiliła znaczna gru- pa ludności francuskojęzycznej i tym samym pojawiła się kwe- stia przystosowania tej grupy do warunków życia amerykańskiej społeczności. Podobna sytuacja zaistniała po wojnie z Meksy- kiem i pozyskaniu przez USA ziem zamieszkanych przez popula- cję hiszpańskojęzyczną. Zanim oficjalnie Luizjana stała się człon- kiem Unii, postawiono jej wymóg uznania angielskiego za język obowiązujący8. Tym samym stan ten, uchwalając w 1811 roku odpowiednie prawo w tym zakresie, stał się prekursorem proce- su, jaki przybrał na sile dopiero w następnym stuleciu. Pomimo przyjęcia takiej regulacji niełatwo było jednak zupełnie wyprzeć język francuski w Luizjanie, jak i hiszpański w Kalifornii, w sytu- acji gdy znaczna część mieszkańców wspomnianych ziem tymi językami posługiwała się na co dzień. Sytuacja ta znalazła swoje odbicie w uchwalonych aktach prawnych, jakie wówczas zosta- ły opracowane w obu stanach (w Luizjanie – 1847 r. i Kalifornii – 1849 r.). Regulowały one zagadnienia związane z używaniem odpowiednio języka francuskiego i hiszpańskiego na terytoriach tych dwóch części składowych USA. Luizjana dopuściła język francuski do szkół publicznych i zezwoliła na angielsko-francu- ską edukację. Kalifornia natomiast dała „zielone światło” języko- wi hiszpańskiemu. Takie przychylne innym językom nastawienie nie trwało zbyt długo. XX wiek przyniósł nasilającą się tendencję do formalnego zabezpieczania praw języka angielskiego. Kolej- ne stany decydowały się na to, by w formie pisanej usankcjo- nować ważność obowiązywania języka angielskiego jako urzę- dowego na ich terytorium. Obecnie trzydzieści stanów posiada już uchwalone akty prawne jasno stanowiące o tym, że na ich terytorium język angielski jest językiem urzędowym. Wśród po- zostałych stanów, które takich regulacji nie mają jeszcze prze- głosowanych, trzynaście obecnie rozważa już złożone projekty. Przedział czasowy, w którym poszczególne stany zdecydo- wały się wprowadzić prawa sankcjonujące angielski jako język urzędowy obowiązujący w ich granicach, jest dość rozległy. 8 English in the 50 states, ProEglish, http://www.proenglish.org/issues/offeng/ states.html (12.03.2009). Różnorodność czy jedność: problem równości praw językowych... 15 Rozpoczyna go Nebraska, która decyzję taką podjęła w 1920 roku9, a kończą Idaho i Kansas, które przegłosowały odpo- wiednie normy prawne w 2007 roku. Właściwie to trudno tak naprawdę mówić o zamknięciu wspomnianego przedziału czasowego w sytuacji, gdy w kilku stanach toczą się dyskusje nad złożonymi projektami, mającymi wprowadzić język angiel- ski jako język oficjalny tych stanów. Tabela 1 Lp. Stany z urzędowym Stany obecnie pracu- Stany, któ- językiem angielskim (rok jące nad projektami re dotąd nie uchwalenia) uchwaliły języka [akt prawny] urzędowego 1. Alabama (1990) Minnesota Connecticut [ALA. CONST., Amend. 509] [H.F. 585 – pro- jekt przedstawiony 09.02.2009; S.F. 544 – 06.02.2009; S.F. 577 – 09.02.2009] 2. Arkansas (1987) Michigan Delaware [ARK. CODE ANN. § 1-4-117] [House Bill 4500 – 03.03.2009] 3. Alaska (1998) Nevada Maine [Ballot Measure 6, Nov. [A.B. 70 – 12.12.2008] 1998 Election] 4. Arizona (2006) New Jersey Maryland [Proposition 103, Nov. 2006 [Assembly Bill 468 – Election] 08.01.2008; Senate Bill 1090 – 14.02.2008] 5. Kolorado (1988) Nowy Jork Nowy Meksyk [COLO. CONST. ART. II, [A05350 – 13.02.2009] § 30a] 6. Kalifornia (1986) Oklahoma Ohio [CAL. CONST. ART. III, § 6] [House Joint Resolution No. 1042 – 23.02.2009] 7. Floryda (1988) Oregon Vermont [FLA. CONST. ART. II, § 9] [H.B. 2459 – 17.01.2003; HB 2684 – 13.02.2007] 8. Hawaje (1978) Pennsylvania [HAW. CONST. Art. XV, § 4] [H.B. 64 – 26.01.2009] 9 R. Tatalovich, Nativism Reborn? The Official English Language Movement and the