8 • MENDIME • E premte, 25 prill 2003 • FAKTI DY LIBRA PËR KËNAQËSI TË JASHTËZAKONSHME Migjeni dhe Fishta Shtëpia e nderuar botuese Dukagjini nga Peja e neglizhuara, libra të cilët kanë paraqitur të vërtetën Kosovës, ka botuar dy libra që do të sjellin kënaqësi Të dy librat janë në dy gjuhë, në gjuhën origjinale në ballë të gënjeshtrave dhe manipulimeve, siç është të jashtëzakonshme për të gjithë shqiptarët dhe të shqipe dhe në përkthimin anglisht në faqet përballë. rasti i luftës civile në Spanjë, dhe "tekstet" që i kam gjithë miqtë e shqiptarëve, në mesin e të cilëve e llog- Të dy librat janë të redaktuara nga albanologu më i përjetuar vetë në Kaliforninë time. Kur isha në aris edhe veten. Këto rrugëtime të mahnitjes janë vël- Bosnjë e Hercegovinë pas përpjekjes serbe për lime të holla, mirëpo janë shumë të pasura me ilumi- madh me prejardhje joshqiptare, Robert Elsie gjenocid atje, unë u konfrontova me një realitet të nacion. Vargjet e lira nga Migjeni dhe Lahuta e librave të djegur dhe i shëtita rrugët e Sarajevës duke Malcisë nga Gjergj Fishta. Enkas për FAKTIN, nga Stephen Schwartz kërkuar një, vetëm një kopje të librave të humbur Të dy librat janë në dy gjuhë, në gjuhën origjinale klasikë. Atje po ashtu mësova në mënyrë prekëse se shqipe dhe në përkthimin anglisht në faqet përballë. këngët, epitafet mbi varreza, gazetat mund të jenë e Të dy librat janë të redaktuara nga albanologu më i gjithë ajo që ka mbetur nga një traditë e madhe dhe madh me prejardhje joshqiptare, Robert Elsie. Për fat e pastër. të keq, këto edicione nuk kanë distributor amerikan. Gjon Sinishta më mësoi më shumë se çdo këngë elementare, dhe sintaksa e tij është larg nga sintaksa "Kosova jonë gjithmonë" unë i bashkova Baba tjetër, se çka do të thotë të mbrohet një kulturë në Migjeni, themelues i stilit modernist tipike shqipe". Dhe ai, në mënyrë të fuqishme iu flet Mumin Lamën të bektashijve dhe Pater Ambroz humbje, në këtë rast shqiptarët katolikë gegëfolës. gjithë shqiptarëve, Elsi shkruan për të si "një person Ukajn të franciskanëve. Që të dy ishin heronj të Do të filloj me vëllimin e Migjenit, për shkak se jo i ushqyer me perspektivën nacionaliste" dhe "një mbrojtjes kombëtare kundër terrorit serb dhe që të dy Babai im i sëmurë duke lexuar ajo përfshin aq shumë dhurata të çmueshme për lex- nga të paktit… që lidhë në formë të urës kulturën kishin parë vuajtje të mëdha që ishin ushtruar ndaj poemën e Martinit "Shiu mbi lum" uesin anglez. shqipe dhe serbe". Gjuhtarët në mënyrë korrekte do të komuniteteve të tyre. Baba Mumin mori dorën e më fajësojnë për atribuimin e cilësive subjektive, por Pater Ambrozit dhe tha: "Ju e keni Fishtën ne e kemi Migjeni (1911-1938) është themelues i stilit mod- Kur shkova në Ballkan për të jetuar në vitin ernist i shqipes, një bashkëkohor i çmuar, në kontekst a mund që ta paramendojmë sllavin e ri të themelojë Naimin". idiomën shqiptare si një shpirt lirik muzikor dhe i lirë Atëherë, unë u bëra edhe më i afërt në diskutimin 1999, për shkak të disa rrethanave duhej të shisja rajonal me Sreçko Kosovelin (1904-1926) eskperi- një pjesë të madhe të një koleksioni të madh të mentalistin më të guximshëm mes poetëve të sllavëve që është më i përçueshëm se temperamenti i tij i për margaritarin që është vëllimi i Elsit nga Lahuta e rebeluar? Malcisë. Kam pritur një kohë të gjatë për këtë botim. librave që i kisha lënë në Kaliforni, dhe që ishin të jugut. Që të dy kanë vdekur të rinj. Mirëpo, të dy libra me temë të historisë punëtore, marksizmit, kanë shumë gjëra të përbashkëta, dhe ndajnë shumë Nuk duhet të bëhet asnjë gabim. Migjeni ishte A është shumë për të shpresuar se e gjithë puna mund revolucionar, por më shumë në art se sanë politikë. të dalë (botohet) edhe në anglisht? Sa shumë dëshiroj luftës civile spanjolle, politikës së Amerikës Latine gjëra në aspektin biografik dhe letrar, me poetët tjerë dhe një pjese të judaikës dhe islamikës. Por, në një avangardë të cilët u paraqitën në botë gjatë asaj kohe. Dhe kjo është lloji i vetëm i revolucionit që mbetet i që Gjon Sinishta "Babai im i dytë" të kishte jetuar për mbrojtur. Elsie citon një bisedë ndërmjet poetit dhe ta parë këtë libër. Sa shumë ne kishim mundur të mënyrë u ndjeva i liruar. Në Sarajevë mësova se Dikush madje edhe mund ta përshkruajë këtë është dashur t'i mbaj librat të cilët nuk mund të fenomen si një revolucion letrar global. një mikut Trotskyite në të cilën Migjeni thotë - "Puna thithim nga ai libër për shkak të ëmbëlsisë së të ime ka një karak- folurës Gege, dhe zëvendësohen në kuptim të diturisë dhe qasjes. Në Poetët e rinj, si Migjeni, Kosoveli, italiani kategorinë e parë e vendos librin "Torah" në gjuhën Gjuzepe Ungareti (mësues i të madhit Martin Camaj, ter beteje, por për si ajo i stimulon shkaqe praktike ndjenjat për soli- judeo-spanjolle, me vetëm disa vëllime të rralla në i cili ishte një mik i mirë imi), surealistët francezë, Sephardica, Gospels, Qur'an dhe një libër i dhuruar futuristët rusë, gjenerata e 1927 spanjolle dhe katalani dhe duke pasur daritet me pop- parasysh kushtet ullin fisnik shqip- nga Gjon Sinishta, Klasikë e Baba Rexhepit Joan Salvat Papasseit, u paraqitën nga tmerret e "Misticizmi i islamit dhe bektashizmit". Librat të Luftës së Parë Botërore me një sensibilitet krejtësisht tona të posaçme tar. Fishta ishte unë patjetër duhet gjeni në përdorim- cilët nuk do të mund t'i lexoja nëse nuk do t'i kisha të ri letrar. shpëtuar vetë nga vandalizmi serb në Sarajevë, përf- Ata përpiqeshin të rrotullojnë të gjitha vlerat të manevroj në in e çështjeve ep- maskime". Zemra ike të vargut gojor shin vepra të mëdha të kulturës sefardike nga dije- ekzistuese, të shkruajnë kundër çdo kanuni dhe kon- tari boshnjak Muhamed Neziroviq, i cili e pasoi vente letrare dhe t'i rrëzojnë barrierat ndërmjet e Migjenit mbeti të Shqipërisë veri- zemër e një prote- ore, siç e për- Gjon Sinishtën si një mentor i madh. mendimit dhe gjuhës, ndërmjet ëndrrës dhe realitetit. Dhe kuptohet, nuk do të kisha mundur të nda- Ata ishin revolucionarë të botës, dhe stërnipa të stuesi dhe një shkruan Elsie, mbrojtësi të vital- puna e tij na hem me veprat e paemitueshme të Martin Camajt. çmueshëm të Rimbaudit, Mallarmetit dhe Më kujtohet babai im i sëmurë duke lexuar poemën Lautremontit, poetë të transforimit radikal linguistikë itetit human dhe përkujton Hom- së vërtetës së gjal- erin dhe Vrigjilin. e Martinit "Shiu mbi lum", të adaptuar nga unë, më që u paraqitën në fund të shekullit 19 dhe i cili e tha: "është aq e mrekullueshme". Që të dy edhe ridefinoi letërsinë botërore. lë. Dhe për këtë Por, mbi gjitha, ky shkak ai prezentoi vëllim është i babai im edhe Martini vdiqën shumë shpejt pas Vlerat dhe të arriturat e pionierëve francezë në kësaj. Për t'u pasuar më vonë nga Baba Rexhepi dhe modernizmin letrar mund të thuhet se kaluan nëpër në letërsinë shqipe çmueshëm për një numër të tem- • Migjeni • Fishta përjetimin e Oso Gjon Sinishta. Unë po ashtu kujtoj të dashurën time, dy gjenerata për të depërtuar në mendjet dhe ambici- e cila është arbëreshe, duke lexuar të njëjtën poezi et e poetëve të rinj, në gjuhët siç është shqipja, ave të panjohura Kukës, një hero i më parë, duke përfshirë edhe antiklerikalizmin dhe heronjve, fama e të cilit këndohet sot anembanë me sy ndezur. sllovenishtja, gjuha katalane, madje edhe italiane dhe Një kohë të gjatë kam peshuar këtë paradoks. ruse - për të prodhuar një koncept krejtësisht të ri të seksualitetin. Por toni universal dhe relevanca e Kosovës dhe emri i të cilit përmendet së bashku me punës së tij janë të ndara nga modernistët tjerë shqip- emrin e Gjergj Kastriot Skënderbeut, Ismail Qemalit, Pse një njeri i cili dëshiron të shkruajë aq sa dua përfaqësuesve nga stili surealist. Mirëpo, ky proces i unë, duhet të ndjehet i shtypur nëse ka shumë libra ngopjes së kulturave më të largëta dhe gjeneratave më tarë, përfshirë edhe klasikët kosovarë Esad Mekuli, Bajram Currit, Shotë e Azem Galicës, Shaban Beqir Mysliu dhe Ali Podrimja. Në këtë kontekst Polluzhës dhe kuptohet Adem Jasharit. në posedim? Në fund aq shumë prej tyre janë të të vonshme ishte i shoqëruar me një impuls nga papërdorshëm, kur kuptojmë, se jemi të ballafaquar shoku i Luftës së Parë Botërore. Në atë makineri të shpesh mendoj për marrëdhënien e posaçme të Për Fishtën të gjithë ne, shqiptarët dhe miqtë e Guillaume Apollinairet, një patron i modernistëve që tyre kanë shumë për të treguar - si komunistët gjur- me një sfidë të madhe morale sesa pak është thënë ashpër të gjakderdhjes, një luftë që u zhvillua pa me vlerë për luftën, terrorin, gjenocidin, mbijetimin respektim të ndonjë kërkese përveç asaj ushtarake u paraqit pas luftë së Parë Botërore dhe Faik Konicës muan kufomën e tij dhe e hodhën në lumë, se si kuj- tonë. Marrëdhënia mes Apollinairit dhe Konicës, për timi për të mbeti i gjallë mes shkodranëve që kur lex- dhe lirinë. Dhe atëherë kuptohet, ekziston fakti dhe brutalitetit, intelektualët e rinj ishin të shkatërru- praktik se në mënyrë virtuale çdo libër mund të ar. Me lapsat e tyre ata konfrontuan vdekshmërinë në mua ishte paralajmëruese të pranimit të shqipes në imi i parë i veprës së tij u mbajt në qytetin e shqip- letërsinë evropiane në kushte të barabarta dhe me të tarëve katolikë dhe një aktor i ri dështoi në recitimin posedohet nëpërmjet veb faqeve (kuptohet ka për- gërmadha dhe iu përgjigjën asaj me rrebelim.