GMINA GRYBÓW BESKID NISKI, POGÓRZE ZIEMIA GRYBOWSKA PRZEWODNIK PO OKRĘŻNYM SZLAKU ROWEROWYM 78 km trasy rowerowej 25 km tras spacerowych Wyskitna - droga w kierunku lasu pod Maślaną Górą 3 Ziemia Grybowska na rowerze Ziemia Grybowska leży w samym sercu Karpat polskich, pomiędzy Nowym Sączem a Gorlicami i pomiędzy Bobową a Krynicą-Zdrojem. Łączy ona dwa całkiem odmienne kra- jobrazy – tu łagodne wzniesienia rolniczego Pogórza Cięż- kowicko-Rożnowskiego przechodzą ku południowi w lesiste długie grzbiety gór Beskidu Niskiego – zwane Górami Gry- bowskimi. Te góry i pogórza przecina wiele szlaków pieszych. Teraz Ziemię Grybowską zwiedzać można też na rowerze, korzy- stając z Okrężnego Szlaku Rowerowego. Szlak prowadzi blisko osiemdziesięciokilometrową pętlą wo- kół gminy Grybów, przez miejsca, w których zachowały się w pięknym krajobrazie pamiątki sięgającej średniowiecza hi- storii tej krainy – drewniane kościoły i dawne cerkwie, przy- drożne kapliczki, cmentarze wojenne z I wojny światowej. Ten przewodnik, w połączeniu z mapą interaktywną oraz aplikacją GPS, pozwoli na łatwe zaplanowanie wycieczki Okrężnym Szlakiem Rowerowym z ewentualnym nocle- giem na trasie, oraz pomoże w dotarciu do wszystkich atrak- cyjnych miejsc Ziemi Grybowskiej. Zapraszamy na szlak! 4 Spis treści Wstęp 5 Spis treści O Ziemi Grybowskiej Wstęp Piękno Ziemi Grybowskiej dostrzegają bez wątpienia tury- ści jadący samochodami z Małopolski zachodniej na Podkar- 1. O Ziemi Grybowskiej .............................................................. 3 pacie – w kierunku Biecza, Krosna i Bieszczad oraz od stro- 2. Skarby średniowiecza Ziemi Grybowskiej ................................. 8 ny Tarnowa w kierunku Krynicy-Zdroju. Nie wszyscy jednak wiedzą, że okolice te mają znacznie więcej do zaoferowania turystom niż tylko piękne górskie krajobrazy. Planowanie wycieczek Bogata historia tych ziem pozostawiła po sobie wiele cen- nych pamiątek z dawnej i bliższej przeszłości, które warto po- Schemat Okrężnego Szlaku Rowerowego ..................................... 10 znać. Natomiast rosnące zainteresowanie lokalną turystyką Noclegi na trasie ...................................................................... 16 sprawia, że z roku na rok poprawia się i wzbogaca miejscowa Cenna przyroda ........................................................................ 25 infrastruktura turystyczna – nietrudno więc o nocleg, posiłki oraz dodatkowe atrakcje. Szlaki turystyczne gminy Grybów ............. ................................... 26 Przyroda Ziemia Grybowska to obszar, na którym graniczą ze sobą Okrężny Szlak Rowerowy dwa zupełnie odmienne krajobrazy: Beskidu Niskiego i pogó- rza. Obydwie te krainy najlepiej widać ze świetnie usytuowa- 1. Wokół Jaworza ...................................................................... 28 nej wieży widokowej na Jaworzu, około 8 kilometrów na po- 2. W dolinie Mostyszy ................................................................ 40 łudnie od Grybowa. Spina je ze sobą łagodnie meandrująca 3. Pomiędzy Białą a Chełmem ..................................................... 48 dolina Białej. 4. Pod Maślaną Górą ................................................................... 60 Długi masyw Jaworza rzuca się w oczy podróżnym wysiada- 5. W dolinie Białej i na pogórzu ....................................................... 72 jącym z pociągu w Grybowie. Czasem już we wrześniu jego 6. Przez Rosochatkę w Góry Grybowskie ...................................... 88 szczyt bieleje śniegiem. To najwyższe wzniesienie otaczają- 7. Ptaszkowa – Jaworze ............................................................... 96 cych bezpośrednio Grybów gór, zwanych Górami Grybow- skimi. Ich urozmaicona rzeźba jest pochodną budowy geolo- gicznej – zróżnicowanej i w wymiarze przestrzennym nie do końca jasnej. Dane teleadresowe Za wyraźny próg morfologiczny wznoszących się nad pogó- Noclegi, gastronomia, pozostałe ................................................. 98 rzem Gór Grybowskich odpowiada styk bardziej miękkich utworów płaszczowiny śląskiej na północy i twardszych utworów płaszczowiny magurskiej nasuwającej się od połu- dnia. Na to nakłada się złożona tektonika fałdowa ze struktu- rami w postaci antyklin, synklin, okien tektonicznych i dużych stref uskokowych. Szczególnego znaczenia w geologii nabra- 6 Wstęp Wstęp 7 czarnego. Stosunkowo łatwo też o spotkanie z imponującym borowikiem, nie mówiąc o podgrzybkach. Znający tutejsze lasy mieszkańcy okolic przynoszą niewidziane już gdzie in- dziej od dawna rydze. Istotnym elementem krajobrazu i przyrody Ziemi Grybow- skiej jest dolina rzeki Białej ze spienionym często nurtem. Rzeka ma źródła na stokach Lackowej pod karpacką granią i z ponad stukilometrową długością stanowi drugi po Popra- dzie prawostronny dopływ Dunajca, do którego wpada zaraz za Tarnowem. © MAPBOX © OSM Biała w okolicach Grybowa to typowa rzeka górska z szyb- kimi i wielkimi wezbraniami w okresie intensywnych letnich opadów i długimi okresami stanów niskich, podczas których ły utwory paleogenu opisane w wielu oknach i pół-oknach odsłaniają się w jej korycie białe ławice otoczaków. tektonicznych pomiędzy doliną Białej a doliną Ropy – pod nazwą „jednostki grybowskiej”. Była kiedyś atrakcyjnym akwenem wędkarskim. Do dzi- siaj można łowić w niej klenie i pstrągi, brzany i lipienie. Badania geologiczne w rejonie Grybowa prowadzone były W ostatnich latach sporymi nakładami przywraca się droż- już w końcu XIX wieku z nadzieją na znalezienie ropy naf- ność korytarza ekologicznego doliny Białej – między innymi towej dalej na zachód, niż w sąsiedniej Ropie, gdzie była in- przez modernizację betonowych progów w jej korycie oraz tensywnie eksploatowana. Nadzieje te spełniły się jedynie ponownie wprowadzanie do rzeki łososi. w niewielkim zakresie. Mała kopalnia ropy naftowej istniała pod Rosochatką w Starej Wsi do lat czterdziestych ubiegłego Ilość dni słonecznych w ciągu roku jest na tym obszarze jedną wieku. z najwyższych w kraju, podobnie jak temperatury w lecie, co stanowi dodatkową zachętę do poznawania piękna tutejszej Cechą gór fliszowych zbudowanych z naprzemianległych przyrody i krajobrazu – szczególnie latem. warstw łupków i piaskowców jest istniejąca do dziś skłon- ność do uaktywniania się powierzchniowych ruchów ma- O historii sowych. Również w okolicach Grybowa wiele jest czynnych osuwisk zagrażających drogom i domom. Jednym z najwięk- Wzdłuż doliny rzeki Białej, od pogórzy w kierunku południo- szych w polskich Karpatach, a na pewno najwcześniej dokład- wym, już we wczesnym średniowieczu rozwijała się koloniza- nie przestudiowanym, jest osuwisko na zachodnich stokach cja związana z karczowaniem lasów i wprowadzaniem upraw Maślanej Góry, które utworzyło leśne jeziorko – beskidzkie rolnych. Grybów został założony aktem króla Kazimierza Morskie Oko. Wielkiego 15 maja 1340 roku jako trzeci gród na średnio- wiecznej Sądecczyźnie – po Starym i Nowym Sączu. Miasto Jaworze (882 m n.p.m.), Chełm (779 m n.p.m.), Maślana wraz z okolicznymi wsiami stanowiło tak zwaną „królewsz- Góra (753 m n.p.m.) – to najwyższe wzniesienia, a jednocze- czyznę”. śnie największe kompleksy leśne ziemi grybowskiej. Są to lasy mieszane, gdzie rosną buki, jawory, graby, świerki i jodły, Położone na skrzyżowaniu szlaków handlowych, otoczone a także sosny i modrzewie. istniejącymi już wsiami – Siołkową, Białą Niżną i Białą Wyżną, miasto miało dobre warunki do rozwoju i stało się ośrodkiem W takich lasach żyją wilki, rysie, żbiki i lisy oraz sarny, jelenie prężnej akcji osadniczej. Powstały warsztaty sukiennicze, fo- i dziki. Turysta ma największe szanse natknięcia się na sar- lusz, skład win węgierskich. Komora celna zapewniała coraz ny, a także na występujące w dorzeczu Białej okazy bociana wyższe dochody z rosnącego strumienia towarów. 8 Wstęp Wstęp 9 swojej narzeczonej, Wandy Monné), a około 1900 roku przy- byli do Grybowa Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer. W 1915 roku Grybów stanowił przyfrontowe zaplecze dla ma- jowej ofensywy austriacko-niemieckiej przełamującej linie ro- syjskie w Karpatach, znanej jako Bitwa Gorlicka. Liczne w oko- licy cmentarze wojenne znaczą miejsca ciężkich walk, w których po obu stronach ginęli również Polacy. Lata międzywojenne to dalszy rozwój handlu i rosnącej drobnej wytwórczości, a nawet epizody wydobycia ropy naftowej w naj- bliższych okolicach Grybowa. Miasto miało typowo galicyjski wielokulturowy charakter, większość mieszkańców stanowili Polacy – katolicy, ale blisko jedną trzecią stanowili Żydzi – do- brze zasymilowani i przedsiębiorczy. W dni targowe zaś miasto wypełniał barwny i głośny tłum prawosławnych Łemków z oko- licznych górskich wiosek. W połowie XVI wieku Zygmunt August nadał na własność kró- lewszczyznę grybowską składającą się z Grybowa, Siołkowej, Kolejna wojna przyniosła kres wielokulturowości – terror, za- Białej Niżnej i Białej Wyżnej, Gródka, Kąclowej, Binczarowej gładę i na koniec wysiedlenia. Po 1945 roku mieszkańcom Gry- i Boguszy, użytkowaną wcześniej jako czasową dzierżawę, bowa pozostała jednak duma z wielowiekowego dziedzictwa, Stanisławowi Pieniążkowi, właścicielowi pobliskiej Krużlo- pamięć dorobku samoorganizacji gospodarczej, politycznej wej. Na posiadanych obszarach Pieniążek i jego następcy in- i kulturalnej. W kolejnych pięciolatkach i sześciolatkach nacjo- tensywnie rozwijali gospodarkę folwarczną, wykorzystując nalizacji, wymuszonej kolektywizacji i industrializacji Grybów rosnący popyt na produkty rolne. Ludność wiejska zajmowała zyskał ogólnopolską sławę jako miasteczko – mistrz gospo- się dodatkowo