PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz HORYNIEC (960) Warszawa 2007 Autorzy: LEONARD JOCHEMCZYK*, ELśBIETA OSENDOWSKA**, KAZIMIERZ NOWACKI**, ANNA BLIŹNIUK***, PAWEŁ KWECKO***, HANNA TOMASSI−MORAWIEC*** Główny koordynator MGśP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: KATARZYNA STRZEMIŃSKA*** Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI *** Redaktor tekstu: SYLWIA TARWID - MACIEJOWSKA*** *Katowickie Przedsiębiorstwo Geologiczne sp. z o.o., al. W. Korfantego 125a, 40–156 Katowice ** Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, zakład w Łodzi, ul. Nowa 29/31, 90–030 Łódź *** Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007 Spis treści I. Wstęp (L. Jochemczyk).................................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (L. Jochemczyk).................................... 5 III. Budowa geologiczna (L. Jochemczyk)........................................................................ 8 IV. ZłoŜa kopalin (L. Jochemczyk) ................................................................................. 12 1. Torf ....................................................................................................................... 12 2. Siarka rodzima ...................................................................................................... 12 3. Piaski kwarcowe ................................................................................................... 14 4. Wapienie drogowe i budowlane ........................................................................... 15 5. Wapienie ............................................................................................................... 16 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (L. Jochemczyk).................................................. 17 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (L. Jochemczyk) ........................... 19 VII. Warunki wodne (L. Jochemczyk) ............................................................................ 21 1. Wody powierzchniowe ......................................................................................... 21 2. Wody podziemne .................................................................................................. 21 VIII. Geochemia ............................................................................................................. 25 1. Gleby (A. Bliźniuk, P. Kwecko) ............................................................................ 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi−Morawiec)...................................... 28 IX. Składowanie odpadów (E. Ossendowska, K. Nowacki) ........................................... 30 X. Warunki podłoŜa budowlanego (L. Jochemczyk) ...................................................... 36 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (L. Jochemczyk)...................................................... 37 XII. Zabytki kultury (L. Jochemczyk)............................................................................. 45 XIII. Podsumowanie (L. Jochemczyk) ............................................................................ 47 XIV. Literatura................................................................................................................ 49 I. Wstęp Arkusz Horyniec Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 wykonany został w Katowickim Przedsiębiorstwie Geologicznym sp. z o.o. zgodnie z instrukcją opracowaną w Państwowym Instytucie Geologicznym w 2005 roku (Instrukcja...,2005). Przy opracowaniu niniejszego arkusza wykorzystano archiwalne materiały wykonanej w 2002 roku w Przedsię- biorstwie Badań Geofizycznych w Warszawie Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Horyniec (Kacprzak i in., 2002). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin oraz gospodarki złoŜami przedstawionym na tle wybranych elementów: hydrogeologii, warunków podłoŜa budowlanego, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, stanu geochemicznego gleb oraz osa- dów wodnych i moŜliwości deponowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagos- podarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezbędne do opracowania mapy zostały zebrane w: Departamencie Środowi- ska i Rolnictwa Urzędów Marszałkowskich Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie i Województwa Lubelskiego w Lublinie, Starostwach Powiatowych w Lubaczowie i Toma- szowie Lubelskim, Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicz- nego w Warszawie oraz w Ośrodku Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego w Warszawie. Materiały zebrano równieŜ w urzędach gmin, w Instytucie Uprawy NawoŜenia i Gleboznaw- stwa w Puławach oraz u uŜytkowników złóŜ. W opracowaniu wykorzystano takŜe publiko- wane materiały, takie jak: mapy geologiczne, glebowe, leśne, turystyczne i obszarów podlega- jących ochronie. Oparto się teŜ na wynikach obserwacji dokonanych podczas zwiadu tereno- wego przeprowadzonego w kwietniu i maju 2007 roku. Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy danych o złoŜach. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar objęty arkuszem Horyniec zajmuje powierzchnię około 309 km2 i zawarty jest pomiędzy 23º15’ - 23º30’ długości geograficznej wschodniej oraz 51º10’ - 51º20’ szerokości geograficznej północnej. PołoŜony jest on w północnej części województwa podkarpackiego. Jedynie niewielki, północno-wschodni fragment jego obszaru znajduje się w obrębie woje- wództwa lubelskiego geograficznej północnej. Obszar arkusza obejmuje niemal całą gminę Horyniec i fragmenty gmin: Narol, Cieszanów i Lubaczów naleŜących do powiatu lubaczow- skiego w województwie podkarpackim. Północno-wschodni fragment arkusza leŜy w obrębie gminy Lubycza Królewska, w powiecie tomaszowskim województwa lubelskiego. Południo- wo-wschodnia część arkusza znajduje się na terenach naleŜących do Ukrainy. Zgodnie z fi- zycznogeograficzną regionalizacją Polski (Kondracki, 2002) obszar arkusza leŜy na pograni- czu dwóch prowincji: WyŜyn Polskich oraz Karpat i Podkarpacia, w obrębie mezoregionów: Roztocze Środkowe i PłaskowyŜ Tarnogrodzki. Granica między tymi dwoma mezoregionami poprowadzona została wzdłuŜ wyraźnie zaznaczających się w morfologii stref uskokowych i biegnie od Płazowa w północno - zachodniej części obszaru arkusza do RadruŜa w części południowo-wschodniej. Na obszarze Roztocza Środkowego rzędne terenu w granicach arku- sza wynoszą od około 270,0 m n.p.m. w dolinach rzek do 389,5 m n.p.m. (kulminacja Wiel- kiego Działu). Wzniesienia Roztocza tworzą dział wodny między dorzeczem dolnego Sanu, a dorzeczem górnego Bugu. Powierzchnia terenu w tym mezoregionie obniŜa się stopniowo w kierunku południowo-zachodnim. W części PłaskowyŜu Tarnogrodzkiego, leŜącego w gra- nicach omawianego obszaru, rzędne zmieniają się od 226,1 m n.p.m. w dolinie rzeki Świdni- cy do około 280 m n.p.m. w pobliŜu Horyńca. Powierzchnia terenu w obrębie tego płaskowy- Ŝu opada ku zachodowi. Na obszarze arkusza uŜytki rolne zajmują niewielkie powierzchnie. Są to gleby typu brunatnego, wykształcone z glin, piasków pylastych i gliniastych oraz litych skał węglano- wych. W obrębie gleb chronionych występują w przewaŜającej części gleby górskiego kom- pleksu zboŜowego. W dolinach rzek dominują mady brunatne, które są glebami pochodzenia organiczno-mineralnego. Największe rozprzestrzenienie, zwłaszcza na obszarze Roztocza Środkowego mają gleby chronione w klasie od I do IV a. Lasy zajmują niemal 70 % powierzchni charakteryzowanego arkusza. W jego części wschodniej przewaŜają bory mieszane. Na ubogich i średnio Ŝyznych siedliskach świeŜych w części zachodniej podrzędnie występują drzewostany z dominacją jodły, dębu i brzozy. ObniŜenia międzywydmowe obszaru źródliskowego Tanwi wypełniają torfowiska typu przej- 5 ściowego i wysokiego. Na siedliskach wilgotnych lub bagiennych, głównie w części zachod- niej występują szczątkowe kompleksy olchowe i lasy łęgowe. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Horyniec na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002). 1− granica prowincji, 2 − makroregionu, 3 − granica mezoregionu, 4 – granica państwa Prowincja WyŜyny Polskie Prowincja WyŜyny Ukraińskie Podprowincja WyŜyna Lubelsko-Lwowska Podprowincja WyŜyna Wołyńsko-Podolska Makroregion Roztocze Makroregion WyŜyna Wołyńska Mezoregion 343.22 Roztocze Środkowe Mezoregion 851.12 Kotlina Hrubieszowska Prowincja Karpaty i Podkarpacie Mezoregion 851.21 Równina Bełzka Podprowincja Północne Podkarpacie Makroregion Kotlina Sandomierska Mezoregiony 512.47 Równina Biłgorajska 512.49 PłaskowyŜ Tarnogrodzki Omawiany teren połoŜony jest na pograniczu dwóch krain klimatycznych: krakowsko- sandomierskiej i lubelsko - zamojskiej. Pomiędzy tymi krainami nie ma jednakŜe znaczniej- szych